Nadat Steven Soderbergh’s verfilming van Kurt Eichenwald’s non-fictie boek The Informant afgelopen weekend overwegend positieve recensies kreeg, is prijsafspraak weer een rage in de media. Okay, die bewering is in de verste verte niet waar, maar Soderbergh’s film, waarin een plan uit het midden van de jaren negentig wordt beschreven om de prijs van het toevoegingsmiddel lysine voor diervoeding te manipuleren, heeft de concurrentievervalsende praktijk in ieder geval naar het witte doek gebracht.
Hoe vaak komt prijsafspraken echter voor? Dat is moeilijk te zeggen, maar laten we eens kijken naar een paar opmerkelijke voorbeelden uit de bedrijfsgeschiedenis.
1. Roche trekt zijn les niet
In 1973 was Stanley Adams een leidinggevende bij het Zwitserse farmaceutische bedrijf Hoffman-LaRoche toen hij een aantal nogal belastende documenten over zijn werkgever ontdekte. Het bedrijf bleek deel te nemen aan een zwendel met prijsafspraken op de internationale markt voor vitaminen. Adams besloot zijn bevindingen door te geven aan de Europese Economische Commissie in een vertrouwelijk memo waarin hij uiteenzette hoe Roche de vitaminemarkt in bulk manipuleerde.
Adams hield zich aan zijn deel van de afspraak met de EEG, maar de Commissie deed een waardeloos werk met het hele “vertrouwelijke” gebeuren. Ze gaf Roche per ongeluk kopieën van documenten met de naam van de klokkenluider erop, en volgens de Zwitserse wet betekende dit dat Adams gearresteerd kon worden voor industriële spionage en diefstal. Adams zat maandenlang in eenzame opsluiting in een Zwitserse gevangenis; zijn vrouw was zo radeloos dat ze zelfmoord pleegde.
Eindelijk kwam Adams vrij en Roche wist op de een of andere manier te voorkomen dat het een harde klap kreeg voor zijn rol in de prijsafspraken. Maar door vrijuit te gaan voor deze overtreding is het bedrijf misschien nog brutaler geworden. Van 1990 tot 1999 was de onderneming opnieuw betrokken bij een illegaal prijskartel voor vitaminen, en deze keer werden Roche en haar mede-samenzweerders opgepakt. In 1999 verklaarde de onderneming zich schuldig aan prijsafspraken in de VS en betaalde een boete van 500 miljoen dollar. Binnen twee jaar had ook de Europese Unie Roche op de vingers getikt voor haar oneerlijke prijsstelling en het bedrijf een boete opgelegd van 462 miljoen euro.
2. Zware apparatuur krijgt zware prijzen
Als je in de jaren vijftig zware apparatuur moest kopen, betaalde je waarschijnlijk te veel, dankzij een prijskartel onder leiding van General Electric en Westinghouse.
De grootste spelers op de apparatuurmarkt kwamen in het geheim bijeen om de prijzen vast te stellen voor zaken als turbines en schakelapparatuur.
Dus wie heeft dit kartel aan de kaak gesteld? Niemand. De Tennessee Valley Authority betrapte de bedrijven op heterdaad. Toen de TVA haar financiële administratie bekeek, ontdekte zij iets vreemds: in de voorgaande drie jaar hadden 47 fabrikanten identieke offertes voor projecten ingediend. Aangezien de offertes zogenaamd geheim waren, leek er iets niet in orde; het was bijvoorbeeld nogal verdacht dat de TVA acht identieke offertes van $12.936 kreeg voor een bestelling van 4200 isolatoren.
Hoe ging de zwendel in zijn werk? De hoofden van deze bedrijven kwamen bijeen op openbare locaties zoals golfbanen en restaurants en kozen voor elk project of bestelling zowel een winnend bod als een aparte reeks identieke, verliezende biedingen uit.
De bedrijven kregen het recht om het winnende bod in te dienen via een roulatiesysteem dat gebaseerd was op – geen grap – de schijngestalten van de maan. Met dit systeem werd de belastingbetaler elk jaar bijna 175 miljoen dollar afhandig gemaakt.
Toen de regering dit complot in 1960 ontrafelde, liet zij de hamer vallen op de directeuren van de prijsafspraken. Bijna 50 leidinggevenden betaalden hoge boetes, en negen werknemers van GE en Westinghouse zaten een maand of langer in de gevangenis.
3. Britse zuivelfabrieken melken de portemonnee van de klant leeg
In het najaar van 2007 kregen Britse fans van melk en kaas slecht nieuws te horen: hun supermarkten en melkleveranciers hadden sinds 2002 illegaal met de prijzen van zuivelproducten geknoeid. Het Office of Fair Trade ontdekte dat veel van de grootste supermarktketens in het Verenigd Koninkrijk hadden samengespannen om de prijzen van zuivelproducten te verhogen, en dat hun melkleveranciers, namelijk Dairy Crest en Robert Wiseman Dairies, de tussenpersoon waren geweest bij de zogenaamd geheime prijsbesluiten.
Het concurrentievervalsende gedrag zou de klanten in de loop van de zwendel bijna 270 miljoen pond hebben gekost, en de betrokken ondernemingen kregen boetes opgelegd die samen maximaal 116 miljoen pond bedroegen.
4. Flat Glass Gets a Flat Price
In 2007 heeft de Europese Commissie een prijsafspraken tussen de makers van vlakglas, de soort die wordt gebruikt om ramen, deuren en spiegels te maken, onderuitgehaald. In 2004 en 2005 kwamen vier grote producenten van vlakglas – Asahi, Guardian, Pilkington en Saint-Gobain – in het geheim bijeen om te overleggen over kunstmatige prijsverhogingen.
Hierdoor kreeg de vlakglasindustrie van 1,7 miljard euro een aardige inkomstenstijging, althans tot de Europese Commissie de vreemde prijsstelling tot op de bodem uitzocht. De Commissie heeft het de overtredende partijen ook niet gemakkelijk gemaakt. Zij legde de vier bedrijven in totaal bijna 487 miljoen euro boete op voor het overtreden van het verbod op kartelgedrag en prijsafspraken.
5. British Airways verhoogt brandstofprijzen
Herinnert u zich nog de snel stijgende brandstofprijzen die de reisindustrie een paar jaar geleden in hun greep hielden? British Airways heeft een minder scrupuleuze manier gevonden om de stijgende prijzen te gebruiken om zijn resultaten te verbeteren. Toen luchtvaartmaatschappijen brandstoftoeslagen begonnen toe te voegen aan de vliegkosten van passagiers, zag iemand bij BA blijkbaar een manier om snel geld te verdienen.
In 2004 ging de luchtvaartmaatschappij geheime besprekingen aan met haar rivaal Virgin Atlantic om tegelijkertijd hun brandstoftoeslagen te verhogen, een praktijk die tot in 2006 voortduurde. In de loop van de heimelijke overeenkomst stegen de brandstoftoeslagen van gemiddeld vijf pond per ticket tot meer dan 60 pond per tarief.
Toen de advocaten van Virgin Atlantic zich realiseerden wat het bedrijf had gedaan, deden ze het enige wat ze konden doen: British Airways verlinken. Virgin kreeg uiteindelijk immuniteit voor het verstrekken van informatie over haar voormalige heimelijke partner, terwijl BA werd opgezadeld met recordboetes. Het Britse Office of Fair Trading legde de luchtvaartmaatschappij 121,5 miljoen pond op, terwijl het Amerikaanse ministerie van Justitie de maatschappij nog eens met een boete van 300 miljoen dollar opzadelde. Auw.