Athena, ook gespeld als Athene, in de Griekse religie, de stadsbeschermster, godin van de oorlog, het handwerk, en het praktische verstand, door de Romeinen geïdentificeerd met Minerva. Ze was in wezen stedelijk en beschaafd, in vele opzichten de tegenpool van Artemis, godin van het buitenleven. Athena was waarschijnlijk een pre-Helleense godin en werd later door de Grieken overgenomen. Maar de Griekse economie was, in tegenstelling tot die van de Minoërs, grotendeels militair, zodat Athena, met behoud van haar vroegere huiselijke functies, een oorlogsgodin werd.
© Harrieta171 (CC BY-SA 3.0)
mythologie. Grieks. Hermes. (Romeinse Mercurius)Ze was de dochter van Zeus, voortgebracht zonder moeder, zodat ze volgroeid uit zijn voorhoofd tevoorschijn kwam. Er was een alternatief verhaal dat Zeus Metis, de godin van de raad, inslikte terwijl ze zwanger was van Athena, zodat Athena uiteindelijk uit Zeus tevoorschijn kwam. Als lievelingskind van Zeus bezat zij grote macht.
Athena’s associatie met de acropolen van verschillende Griekse steden vloeide waarschijnlijk voort uit de ligging van de koningspaleizen aldaar. Zij zou geen gemalin of nageslacht hebben gehad. Misschien werd ze oorspronkelijk niet als maagd beschreven, maar maagdelijkheid werd haar al heel vroeg toegeschreven en vormde de basis voor de interpretatie van haar epithetonen Pallas en Parthenos. Als oorlogsgodin kon Athena niet worden gedomineerd door andere godinnen, zoals Aphrodite, en als paleisgodin kon ze niet worden geschonden.
In de Ilias van Homerus inspireert en vecht Athena, als oorlogsgodin, aan de zijde van de Griekse helden; haar hulp is synoniem met militaire dapperheid. Ook in de Ilias wijst Zeus, de oppergod, het oorlogsgebied specifiek toe aan Ares, de god van de oorlog, en Athena. Athena’s morele en militaire superioriteit aan Ares komt deels voort uit het feit dat zij de intellectuele en beschaafde kant van oorlog vertegenwoordigt en de deugden van rechtvaardigheid en vaardigheid, terwijl Ares louter bloeddorst vertegenwoordigt. Haar superioriteit komt ook gedeeltelijk voort uit de veel grotere verscheidenheid en belangrijkheid van haar functies en uit het patriottisme van Homerus’ voorgangers, terwijl Ares van buitenlandse afkomst is. In de Ilias is Athena de goddelijke vorm van het heroïsche, krijgshaftige ideaal: zij verpersoonlijkt uitmuntendheid in lijf-aan-lijf gevechten, overwinning en glorie. De kwaliteiten die tot de overwinning leiden zijn te vinden op de aegis, of borstplaat, die Athena draagt als ze ten strijde trekt: angst, strijd, verdediging, en aanval. Athena verschijnt in de Odyssee van Homerus als de voogdijgod van Odysseus, en mythen uit latere bronnen beelden haar op soortgelijke wijze af als helpster van Perseus en Heracles (Hercules). Als hoedster van het welzijn van koningen werd Athena de godin van de goede raad, van de voorzichtige zelfbeheersing en het praktische inzicht, maar ook van de oorlog.
In de post-Mycenische tijd verving de stad, met name de citadel, het paleis als Athena’s domein. Ze werd alom vereerd, maar in de moderne tijd wordt ze vooral geassocieerd met Athene, waar ze haar naam aan heeft gegeven. Haar verschijning daar als stadsgodin, Athena Polias (“Athena, Beschermster van de Stad”), ging gepaard met de overgang van de oude stadstaat van monarchie naar democratie. Ze werd geassocieerd met vogels, vooral de uil, die beroemd werd als het eigen symbool van de stad, en met de slang. Haar geboorte en haar strijd met de zeegod Poseidon om de heerschappij over de stad werden afgebeeld op de frontons van het Parthenon, en het grote festival van de Panathenaea, in juli, was een viering van haar verjaardag. Zij werd ook in vele andere steden vereerd, met name in Sparta.
Adam Crowley/Getty Images
Athena werd de godin van de ambachten en bekwame bezigheden in vredestijd in het algemeen. Ze stond vooral bekend als de beschermgodin van het spinnen en weven. Dat zij uiteindelijk de personificatie werd van wijsheid en rechtschapenheid was een natuurlijke ontwikkeling van haar beschermheerschap.
Athena werd gewoonlijk afgebeeld met een harnas en een helm op en met een schild en een lans. Twee Atheners, de beeldhouwer Phidias en de toneelschrijver Aeschylus, droegen in belangrijke mate bij aan de culturele verspreiding van Athena’s beeld. Zij was de inspiratiebron voor drie van Phidias’ sculpturale meesterwerken, waaronder het massieve chryselephantijn (goud en ivoor) beeld van Athena Parthenos dat ooit in het Parthenon stond; en in Aeschylus’ drama Eumenides richtte zij de Areopagus (de aristocratische raad van Athene) op, en door een patstelling van de rechters ten gunste van Orestes, de beklaagde, te doorbreken, schiep zij het precedent dat een staking van stemmen vrijspraak betekende.