Guinguette Marais Poitevin

In de Bijbel was Baäl (ook Baʿal genoemd) een belangrijke Kanaänitische god, die vaak wordt afgeschilderd als de voornaamste vijand van de Hebreeuwse God Jahweh. Het Semitische woord “baal” (dat “Heer” betekent) werd ook gebruikt om te verwijzen naar diverse godheden in de Levant. Veel van de bijbelse verwijzingen naar “Baäl” verwijzen naar plaatselijke goden die met specifieke plaatsen geïdentificeerd worden en over wie weinig bekend is. De term “Baäl” in de Bijbel werd echter vaker geassocieerd met een belangrijke godheid in het Kanaänitische pantheon, namelijk de zoon van de oppergod El en zijn gemalin Ashera (In sommige bronnen is Baäl de zoon van Dagon, waarbij El een verder verwijderde voorouder is; en Ashera wordt niet altijd afgebeeld als zijn moeder). Hij wordt door veel geleerden beschouwd als een Kanaänitische versie van de Babylonische god Marduk en identiek aan de Assyrische god Hadad. In de Kanaänitische overlevering was hij de heerser over de hemel en een god van de zon, regen, donder, vruchtbaarheid en landbouw.

De verering van Baäl was in Kanaän wijdverbreid vanaf de oudheid (vóór de Israëlitische uittocht uit Egypte tot ver na de Babylonische ballingschap in de zesde eeuw v.Chr.). De Bijbelse profeten en verschillende koningen van Juda verzetten zich heftig tegen de Baäldienst, omdat zij geloofden dat het Gods wil was dat de Kanaänitische godsdienst volledig uit Juda en Israël zou worden verwijderd.

Het verhaal van Baäl

Weliswaar werden in het oude Midden-Oosten vele “Baäls” aanbeden, maar de meeste lezers zijn vooral geïnteresseerd in Baäl als de vijand van de God van de Israëlieten. Dit gedeelte zal kijken naar de Kanaänitische bronnen met betrekking tot deze Baäl. De Bijbelse behandeling van Baäl zal hieronder worden behandeld.

Baals titels waren o.a. “Ruiter van de Wolken”, “Almachtig” en “Heer van de Aarde”. Hij was de god van zowel de vruchtbaarheid als het onweer, maar ook een machtige krijger, soms een zonnegod en de beschermer van gewassen en vee.

De belangrijkste bron van onze directe kennis van de Kanaänitische Baäl komt van de Ras Shamra tabletten, ontdekt in Noord-Syrië in 1958, die fragmenten bevatten van een mythologisch verhaal dat bij geleerden bekend staat als de Baälcyclus. Hierin verdient Baäl zijn positie als de kampioen en heerser over de goden. De fragmentarische tekst lijkt als achtergrond een vete tussen Baäl en zijn vader El aan te geven. El kiest de geduchte zeegod Yam om als koning der goden te regeren. Yam regeert hardvochtig, en de andere goden roepen Ashera, de Vrouwe van de Zee, om hulp. Ashera biedt zichzelf aan als offer als Yam zijn greep op haar kinderen wil versoepelen. Hij stemt toe, maar Baäl verzet zich hiertegen en verklaart stoutmoedig dat hij Yam zal verslaan, ook al verklaart El dat Baäl zich aan Yam moet onderwerpen.

Met behulp van magische wapens die hem door de goddelijke ambachtsman Kothar-wa-Khasis zijn gegeven, verslaat Baäl Yam en wordt tot overwinnaar uitgeroepen. Hij bouwt dan een huis op de berg Saphon, tegenwoordig bekend als Jebel al-Aqra. (Deze berg, 1780 meter hoog, staat slechts 15 km ten noorden van de plaats van Oegarit, duidelijk zichtbaar vanuit de stad zelf.)

Voorwaar, het is ook de tijd van Zijn regen. Baäl bepaalt het seizoen, en geeft Zijn stem uit de wolken. Hij flitst bliksemschichten naar de aarde. Als een huis van ceders laat Hij het voltooien, of een huis van bakstenen laat Hij het oprichten! Laat het aan Aliyan Baal gezegd worden: “De bergen zullen U veel zilver brengen. De heuvels, het kostbaarste goud; De mijnen zullen U edelstenen brengen, En bouw een huis van zilver en goud. Een huis van lapis edelstenen!’

De god van de onderwereld, Mot, lokt echter al snel Baäl naar zijn dood, en voorspelt de ondergang van het land. Ba’al’s zuster Anat (mogelijk geïdentificeerd met Astarte) vindt zijn lichaam en smeekt Mot om hem weer tot leven te wekken. Als haar smeekbeden worden afgewezen, valt Anat Mot aan, scheurt hem in stukken en strooit zijn overblijfselen als mest over de velden.

El, ondertussen, heeft een droom gehad waarin vruchtbaarheid terugkeerde naar het land, wat suggereert dat Baal inderdaad niet dood was. Uiteindelijk wordt Baäl hersteld. Maar ook Mot is weer tot leven gekomen en zet een nieuwe aanval in tegen Baäl.

Ze schudden elkaar door elkaar als Gemar-beesten, Mavet is sterk, Baäl is sterk. Ze doorboren elkaar als buffels, Mavet is sterk, Baäl is sterk. Ze bijten als slangen, Mavet is sterk, Baäl is sterk. Ze trappen als rennende beesten, Mavet is neer. Ba’al is verslagen.

Na deze titanenstrijd heeft geen van beide partijen volledig gezegevierd. Wetende dat de andere goden nu Baäl steunen en uit angst voor El’s toorn, buigt Mot uiteindelijk voor Baäl, waardoor Baäl het land in bezit krijgt en de onbetwiste regent van de goden wordt.

Baal is dus de archetypische vruchtbaarheidsgodheid. Zijn dood betekent droogte en zijn wederopstanding, en brengt zowel regen als nieuw leven. Hij is ook de overwinnaar van de dood. Zijn rol als maker van regen zou bijzonder belangrijk zijn in het relatief droge gebied van Palestina, waar geen machtige rivier als de Eufraat of de Nijl bestond.

Baals en hun Verering

Verschillende godheden droegen de titel “Baal” (Heer) en meer dan één godin droeg de titel “Baalat” (Vrouwe). Bijbelse verwijzingen naar Baals geassocieerd met verschillende plaatsen zijn onder andere: Baal Hazor, Baal Hermon, Baal Heon, Baal Peor, Baal Perazim, Baal Shalisha, Baal Tamar, Baal Zephon, en anderen. Maar reeds in de periode van het Boek Rechters vinden we verwijzingen naar een meer algemene betekenis van de term-Baal Berith-Heer van het Verbond. Baäl werd dus duidelijk zowel universeel als plaatsgebonden opgevat. (Op dezelfde manier werd de God van de Israëlieten gezien als de God van de hele aarde, de God Jakob, de God van de Hebreeën, en de God van één specifieke berg:

De godheid die door de bijbelse profeten als “Baäl” werd bestempeld, was gewoonlijk een versie van Baäl-Hadad, de belangrijkste godheid van de Hettieten, Syriërs en Assyriërs. De Baälsverering was wijd verbreid van de Kanaänieten tot de Phoeniciërs. Zowel Baäl als zijn gemalin Astarte waren Fenicische vruchtbaarheidssymbolen. De “Baäl” die door de koningin Jezebel, een Fenicische prinses, werd gepromoot, wordt aangeduid als Baäl-Melqart. Zowel Hadad als Melqart komen voor in lijsten van Fenicische goden, maar het is moeilijk te achterhalen of Jezebels vorm van Baäl-verering veel verschilde van de verering van Baäl-Had.

Baal Hammon was de oppergod van de Carthagers en wordt door moderne geleerden over het algemeen vereenzelvigd met ofwel de Noordwest-Semitische god El of Dagon, ofwel de Griekse Cronus. In Carthago en Noord-Afrika werd Ba’al Hammon vooral geassocieerd met de ram en werd ook vereerd als Ba’al Qarnaim (“Heer van de Twee Horens”) in een openluchtheiligdom aan de overkant van de baai van Carthago.

Baals werden vaak vereerd in “hoge plaatsen” waar een priester of profeet van de plaatselijke baal verschillende soorten dierlijke, plantaardige, of wijnoffers bracht. Het Boek der Koningen beschrijft de profeten van Baäl die zich bezighielden met sjamaanachtige extatische dansen. (I Koningen 18:26-28) Dit lijkt op zichzelf niet ongelijk aan de uitzinnige “profetie” die beschreven wordt van de vroege profeten van Jahweh:

Als u de stad nadert, zult u een stoet van profeten ontmoeten die van de hoge plaats naar beneden komen met lieren, tamboerijnen, fluiten en harpen die voor hen bespeeld worden, en zij zullen profeteren. De Geest des Heren zal in kracht over u komen, en gij zult met hen profeteren; en gij zult veranderd worden in een ander mens. (1 Sam. 10:5-6)

De profeten van Baäl worden echter ook beschreven als bezig met zelfverminking, misschien de rouw van Anat nabootsend in de periode tussen Baäls dood en wederopstanding.

Zij snijdt in wang en kin. Zij verscheurt haar onderarmen. Zij ploegt meer een tuin Haar borst, Als een dal Verscheurt Zij de rug. “Baäl is dood!”

Nabij of in grotere steden bestonden formele tempels van Baäl. In sommige gevallen hield zijn verering rituele seks in tussen een koning of priester en een vrouwelijke priesterlijke tegenhanger, als symbool voor de vereniging van hemel en aarde, die de zegen van regen en gewassen teweegbrengt.

Eén van de belangrijkste profetische bezwaren tegen de Baälsverering was de associatie ervan met rituele seks. Dat de Babylonische godsdienst rituele heilige hoererij inhield is duidelijk in de oorspronkelijke bronnen, waar deze werd geassocieerd met de godin Ishtar. Het is niet onwaarschijnlijk dat de Kanaänitische verering van Astarte (de gemalin van Baäl en een gelijkwaardige godheid als Ishtar) ook de uitvoering van het “heilige huwelijk” inhield. Ook Israëlieten zouden aan dergelijke rituelen hebben deelgenomen, zoals blijkt uit de veroordeling van deze praktijken door de profeten. Zelfs het bijbelse verhaal over de oorsprong van de dominante zuidelijke stam Juda verhaalt over de aartsvader die tweelingjongens verwekte bij zijn schoondochter Tamar, die zich in de stad Timna als een heilige hoer had vermomd (Gen. 38:15-38). Hoe wijdverbreid deze praktijk was, en op welk moment de Israëlitische stammen het begonnen te zien als iets dat door God veroordeeld was, is moeilijk te zeggen.

Een andere kwestie is die van het offeren van kinderen. De profeet Jeremia geeft aan dat kinderoffers zowel aan Baäl als aan andere goden werden gebracht (Jer. 19:5). Het lijkt echter meer voor te komen bij andere goden zoals Moloch.

Israëlitische oppositie tegen Baäl

Hoewel de Israëlieten in primitieve tijden veel van de religieuze overtuigingen van hun Kanaänitische buren deelden, werd Baäl, naarmate het monotheïstische idee zich ontwikkelde, de belangrijkste boosdoener van de Israëlitische religie.

In de bijbelse versie van Israëls geschiedenis wordt Baäl geïntroduceerd in de tijd van Mozes:

Terwijl Israël in Shittim verbleef, begonnen de mannen zich over te geven aan sexuele immoraliteit met Moabietische vrouwen, die hen uitnodigden tot het brengen van offers aan hun goden. Het volk at en boog zich neer voor deze goden. Dus Israël deed mee aan de aanbidding van de Baäl van Peor. En de toorn van de Heer brandde tegen hen (Numeri 25:1-3).

Volgens het bijbelse verslag is het verzet tegen zo’n “gruwel” absoluut. God beveelt de dood van allen die zich met dergelijke praktijken inlaten. Huwelijken met Midjanieten zijn eveneens verboden, en er volgt een grafische beschrijving waarin Phinehas, de zoon van Aäron, persoonlijk een Israëlitische man en zijn verboden Midjanitische vrouw met zijn speer doorboort. De Midjanieten moeten nu, net als de Moabieten, als doodsvijanden worden behandeld.

Terwijl de Israëlieten zich in Kanaän vestigen, blijft de verleiding om deel te nemen aan de plaatselijke godsdienstige gebruiken hen lokken. De periode van de rechters wordt samengevat als een periode waarin “de Israëlieten kwaad deden in de ogen van de Heer; zij vergaten de Heer, hun God, en dienden de Baäls en de Asherahs”. (Rechters 3:7)

De zaken worden echter nog problematischer tijdens het bewind van koning Achab in het koninkrijk Israël. Zijn Fenicische vrouw, Jezebel, introduceert de Baäldienst aan haar hof en probeert de profeten van Jahweh, die zich fel verzetten tegen de Baäldienst, te zuiveren. De strijd bereikt zijn hoogtepunt in de dramatische strijd tussen de profeet Elia en de profeten van Baäl om de controle over de hoge plaats op de berg Karmel. De profeten van Baäl slagen er niet in een teken te produceren dat Baäl hun offer heeft aanvaard, terwijl Elia krachtig slaagt wanneer Jahweh zijn offer met vuur uit de hemel verteert. Elia zet de toeschouwers er vervolgens toe aan alle 450 vertegenwoordigers van Baäl af te slachten (I Koningen 18).

In de volgende twee eeuwen worden in de Bijbel nog verschillende gewelddadige zuiveringen van de Baälverering genoemd. Een militair commandant die zeer pro-Jahweh is, Jehu genaamd, eigent zich de troon van Achab toe met de zegen van Elia’s opvolger, Elisa. De tekst verklaart dat “Jehu iedereen in Jizreël doodde die overbleef van het huis van Achab, evenals al zijn hoofdmannen, zijn naaste vrienden en zijn priesters, en geen overlevende overliet” (2 Koningen 10:11). Jehu ging toen over tot het houden van “een bijeenkomst ter ere van Baäl,” verklarend: “Achab diende Baäl een beetje, maar Jehu zal hem veel dienen.” Nadat hij priesters, profeten en andere aanbidders in Baäl’s tempel had gelokt, slachtten Jehu en 80 andere soldaten Baäl’s gelovigen af en brandden zijn tempel tot de grond toe af. De tekst besluit goedkeurend: “Zo vernietigde Jehu de Baäldienst in Israël.” (2 Koningen 10:28) Jehu gaat echter niet ver genoeg in de geest van de auteur van Koningen, want hij slaagt er niet in de ongeoorloofde altaren voor Jahweh/El in Dan en Bethel te vernietigen.

Bij Jehu’s slachtingen is ook Jezebel zelf betrokken. Maar door een speling van het lot komt Jezebels dochter Athalia spoedig aan de macht in het zuidelijke koninkrijk Juda. Ze regeerde zes jaar en tolereerde een tempel van Baäl in Jeruzalem. De priesters van de tempel van Jahwe zetten echter een staatsgreep tegen haar op en zij wordt gedood. Zij wordt vervangen door haar jonge kleinzoon Joas, die in het geheim is opgevoed in de tempel van Jahwe terwijl Athalia regeerde (2 Koningen 11). Onder leiding van de priester Jehoiada vernietigt een pro-Jahweh menigte de tempel van Baäl en doodt de opperpriester van Baäl, Mattan. De jonge koning, die op zevenjarige leeftijd begint te regeren, belooft dat het koninkrijk Juda voortaan een beleid van strikt Jahwisme zal volgen, zonder tolerantie voor de Baälsdienst.

Ondanks deze zuiveringen bleef de Baälsdienst nog enige tijd in gebruik, zowel in Israël als in Juda. In het noorden klaagde de profeet Hosea:

Hoe meer ik Israël riep, hoe verder zij van mij afdwaalden. Zij offerden aan de Baals en brandden wierook voor beelden. (Hosea 11:2)

En Jesaja 57 klaagt:

De afgoden onder de gladde stenen van de ravijnen zijn uw deel; zij, zij zijn uw lot. Ja, aan hen hebt gij drankoffers geschonken en graanoffers geofferd. In het licht van deze dingen, moet ik toegeven? U hebt uw bed gemaakt op een hoge en verheven heuvel; daar ging u heen om uw offers te brengen.

Koning Hizkia van Juda (ca. 716-687 v. Chr.) en andere “goede koningen” voerden een campagne om de “hoge plaatsen” af te breken waar goden als Baäl werden aanbeden. De zoon van Hizkia, Manasse, stond echter toe dat altaren voor Baäl werden herbouwd. Dever (Did God Have a Wife?) en andere archeologen vonden bewijzen dat de verering van Baäl en Ashera vrij consistent bloeide onder het gewone volk, vooral buiten Jeruzalem, naast de verering van Jahweh die door het priesterschap van de Tempel werd gesanctioneerd. In de tijd van koning Josia (640-609 v. Chr.) huisden naar verluidt zelfs in de Tempel van Jeruzalem zelf heilige prostituees die betrokken waren bij de vruchtbaarheidscultus die met Baäl en Asjera werd geassocieerd (2 Koningen 23). Josia zuiverde de Tempel van alle overblijfselen van “heidense” verering. Hij “schafte ook de heidense priesters af die door de koningen van Juda waren aangesteld om wierook te branden op de hoge plaatsen van de steden van Juda en op die rond Jeruzalem – degenen die wierook brandden voor Baäl…” (2 Koningen 23:5).

In de bijbelse visie echter, waren Josia’s hervormingen te laat gekomen. God had al besloten Juda te straffen voor haar zonden. Josia werd gedood in de strijd tegen Farao Neco II van Egypte, en de Babyloniërs belegerden Jeruzalem al spoedig. De profeet Jeremia berichtte over de Baäldiensten die in zijn tijd nog gebruikelijk waren (2:23; 7:9; 9:14; 11:17, enz.), terwijl Ezechiël een visioen had van heidense aanbidding in de Tempel zelf vóór de verwoesting ervan in 586 v. Chr.

De Bijbel overweegt dat Israëls verwoesting door het Assyrische rijk in 722 v. Chr.en de latere vernietiging van Juda door Babylon beide te wijten zijn aan het niet opvolgen van Gods bevel om de Baäldienst en andere Kanaänitische godsdienstige praktijken volledig uit te bannen.

Baal wordt niet genoemd in de na-exilische bijbelse geschriften. Het apocriefe “Bel en de Draak”, dat in sommige versies van de Bijbel aan het Boek Daniël is toegevoegd, vertelt echter het verhaal van de profeet Daniël die de frauduleuze praktijken van de Babylonische Bel/Marduk-verering aan het licht brengt. Niet-Joodse bevolkingsgroepen in Judea en Samaria in de periode tussen 400 v. Chr. en de Gemeenschappelijke Era gingen ongetwijfeld door met het aanbidden van Baäl en zijn Griekse of Romeinse tegenhangers. De Joodse identiteit werd nu echter stevig geassocieerd met het monotheïsme van de Jahwistische variant.

Het onderscheid tussen Jahweh en Baäl

Er is door moderne geleerden gesuggereerd dat de Heer van de Hebreeërs en de Baäl van de Kanaänieten misschien niet altijd zo verschillend zijn geweest. Psalm 82:1 zegt: “God zit de grote vergadering voor, hij oordeelt onder de goden.” Veel commentatoren menen dat dit vers teruggrijpt naar een tijd waarin de Hebreeuwse godsdienst nog niet monotheïstisch was. Sommigen suggereren dat Jahweh en Baäl oorspronkelijk beide als zonen van El werden beschouwd, terwijl anderen beweren dat de aanbidding van Jahweh en Baäl ooit bijna niet te onderscheiden was.

De latere profeten en tempelpriesters veroordeelden het aanbidden van Jahweh in de “hoge plaatsen”, en verklaarden dat alleen het altaar van Jeruzalem geoorloofd was. Toch brachten vroegere profeten, en zelfs Elia zelf, offers op juist deze hoge plaatsen. Evenzo werd het oprichten van heilige pilaren veroordeeld als verband houdend met de verering van Baäl en Asjera. Toch richtte de aartsvader Jakob een stenen zuil op ter ere van El in Bethel (Gen. 28:18-19); Mozes richtte twaalf zuilen op waaraan offers werden gebracht op de berg Sinaï (Exodus 24); en Jozua richtte een heilige zuil op in Sichem (Joz. 24:26). Het is dus duidelijk dat de aanbidding van Baäl en Jahweh in de begintijd van Israëls geschiedenis meer op elkaar leken, maar door later profetisch onderwijs en priesterlijke wetgeving meer van elkaar gingen verschillen.

Omdat Baäl gewoon ‘Heer’ betekent, is er geen duidelijke reden waarom het op een gegeven moment niet zowel op Jahweh als op andere goden kon worden toegepast. Het is inderdaad duidelijk dat de Israëlieten de aanbidding van Baäl en Jahweh niet altijd als onverenigbaar beschouwden. Verscheidene vooraanstaande Israëlieten droegen “Baäl”-namen. De richter Gideon werd ook Jerubaal genoemd, een naam die “Ba’al streeft” lijkt te betekenen. Een nakomeling van Jakobs eerstgeboren zoon heette Baäl (I Kron. 5:5). Een oom van koning Saul (dat wil zeggen, een broer van Sauls vader, Kisj) heette ook Baäl (I Kron. 9:35-39). Men vindt ook Eshbaal (één van Saul’s zonen), Meribaal (Saul’s kleinzoon) en Beeliada (een zoon van David). 1 Kronieken 12:5 vermeldt de naam Bealiah, wat ofwel Baäl-Yahweh betekent, ofwel “Jahweh is Baäl.”

Na de dood van Gideon, volgens Rechters 8:33, begonnen de Israëlieten een Baäl Berith (“Heer van het Verbond”) te aanbidden, en de burgers van Sichem steunden de poging van Abimelech om koning te worden door hem 70 sjekels uit de tempel van Baäl Berith te geven (Rechters 9:4). De scène met deze “Heer van het Verbond” lijkt griezelig veel op een scène die in Jozua 24:25 wordt beschreven als een scène met een verbond met Jahweh. Rechters 9:46 zegt verder dat deze aanhangers van Abimelech “het huis van El Berith” binnengaan – waarschijnlijk dezelfde tempel waarvan eerder werd gezegd dat hij aan Baäl toebehoorde. Alle drie de namen – Baäl, El en Jahwe – verwijzen dus naar een Verbondsgodheid in Sichem; en mogelijk naar één godheid waarnaar verwezen wordt met drie verschillende namen. Het feit dat altaren gewijd aan Jahweh, zelfs in de Tempel van Jeruzalem zelf, werden gekenmerkt door gehoornde altaren zou ook kunnen wijzen op een overdracht uit primitievere dagen, toen El en Baäl (die beiden soms werden afgebeeld als stieren) niet werden aanbeden op gemeenschappelijke altaren op heuveltoppen met Jahweh.

Het is ook mogelijk dat sommige hymnen die oorspronkelijk Baäl beschreven, later zijn toegeschreven aan de aanbidding van Jahweh. Psalm 29 zou een bewerking zijn van een Kanaänitische hymne die oorspronkelijk aan Baäl was gewijd.

De stem van de Heer is over de wateren; de God der heerlijkheid dondert, de Heer dondert over de machtige wateren… De stem van de Heer slaat met bliksemflitsen. De stem van de Heer schudt de woestijn, De Heer schudt de woestijn van Kadesh. De stem van de Heer verdraait de eiken en maakt de bossen kaal. En in zijn tempel roepen allen: “Eer!”

Palm 18 beschrijft de Hebreeuwse God ook in termen die gemakkelijk van toepassing zouden kunnen zijn op stormgod Baäl, de “Ruiter der Wolken.”

De aarde beefde en beefde en de grondvesten van de bergen beefden; zij beefden omdat hij boos was. Rook steeg op uit zijn neusgaten; verterend vuur kwam uit zijn mond brandende kolen laaiden er uit. Hij scheidde de hemelen en daalde neer; donkere wolken waren onder zijn voeten. Hij besteeg de cherubs en vloog, hij vloog op de vleugels van de wind. Hij maakte duisternis tot zijn bedekking, zijn baldakijn om hem heen – de donkere regenwolken van de hemel. Uit de helderheid van zijn aanwezigheid rukten wolken op met hagelstenen en bliksemschichten.

Hij donderde uit de hemel de stem van de Allerhoogste weerklonk

Het is dus heel aannemelijk dat in de gedachten van veel Israëlieten de Heer Baäl en de Heer Jahwe twee namen waren voor dezelfde godheid, een ontzagwekkende God die uit de hoogte donderde en hen toch liefdevol zegende met regen om vruchtbaarheid en voorspoed te brengen.

Het is moeilijk te weten in hoeverre de valse aanbidding die zo krachtig door de profeten wordt veroordeeld, misschien slechts de onrechtmatige aanbidding van Jahweh is, maar wordt gekarakteriseerd als aanbidding van Baäl. Jeremia bijvoorbeeld herinnert zijn toehoorders er voortdurend aan dat verschillende slechte praktijken iets zijn dat “Ik nooit heb bevolen, noch is het ooit in mijn gedachten opgekomen” (Jer. 7:31; 19:5; 32;35). De implicatie lijkt te zijn dat Jeremia’s toehoorders geloofden dat deze praktijken iets waren wat God wilde. Van de zegevierende rechter Jephthah is zelfs opgetekend dat hij zijn eigen dochter als brandoffer offerde – een praktijk die later door Jeremia werd veroordeeld – niet aan een Kanaänitische godheid, maar aan Jahweh zelf (Rechters 11).

Ofschoon de mensen in het algemeen de relatie tussen Jahweh en Baäl ook zo opvatten, hebben de latere Bijbelse profeten er duidelijk naar gestreefd om het onderscheid zo scherp mogelijk te maken. De auteur van Koningen dramatiseert het onderscheid door verslag uit te brengen van de woorden van Elia tot degenen die op de berg Karmel bijeenkwamen: “Hoe lang zult gij tussen twee meningen heen en weer slingeren? Indien de Heer God is, volgt Hem, maar indien Baäl God is, volgt hem” (1 Koningen 18:21). Het verhaal gaat verder met de profeten van Baäl die bijna komisch falen, terwijl Elia’s God vuur uit de hemel zendt, en het volk reageert door de profeten van Baäl te doden. De les die de auteur de lezer wil leren, kan niet duidelijker zijn.

De profeet Hosea bracht de kwestie subtieler onder woorden toen hij verklaarde:

Ik zal haar lokken en haar in de woestijn brengen, en ik zal teder en tot haar hart spreken…. En het zal te dien dage zijn, zegt de Here, dat gij Mij zult noemen ‘Ishi’, en gij zult Mij niet meer noemen ‘Baali’. Want Ik zal de namen der baalim uit haar mond wegnemen, en zij zullen bij hun naam niet meer genoemd of ernstig herdacht worden (Hosea 2:14-17).

De Demon Ba’al

Baal wordt in de christelijke traditie soms gezien als een demon. Vroege demonologen, die niet op de hoogte waren van Baäl/Hadad of van het feit dat “Baäl” kon verwijzen naar een aantal plaatselijke geesten, beschouwden de term als een verwijzing naar één uiterst kwaadaardig personage. Baäl werd beschouwd als de eerste en voornaamste koning in de hel, die heerste over het Oosten.

Tijdens de Engelse Puriteinse periode werd Baäl ofwel gelijkgesteld aan Satan ofwel beschouwd als zijn voornaamste luitenant.

Terwijl de Semitische oppergod Baal Hadad in verschillende gedaanten werd afgebeeld – een mens, een ram of een stier – werd van de demon Baal (ook wel gespeld als Bael) gezegd dat hij verscheen in de gedaante van een mens, een kat, een pad of combinaties daarvan. Een illustratie in Collin de Plancy’s 1818 boek Dictionnaire Infernal plaatste vreemd genoeg de hoofden van de drie wezens op een stel spinnenpoten.

Een andere versie van de demon Baal is Beëlzebub, of nauwkeuriger Baal Zebûb, wat oorspronkelijk de naam was van een godheid die werd aanbeden in de Filistijnse stad Ekron (2 Koningen 1:2). Baal Zebûb zou kunnen betekenen “Heer van Zebûb”, verwijzend naar een nu onbekende plaats met de naam Zebûb. Het is echter ook een woordspeling -zebûb is een Hebreeuws zelfstandig naamwoord dat “vlieg” betekent. Baal Zebub was dus de “Heer der Vliegen”. Geleerden hebben ook gesuggereerd dat de term oorspronkelijk Baal Zebul was, wat “Heer Prins” betekent. In dit scenario werd de naam opzettelijk door de aanbidders van Jahweh veranderd in Baal Zebub (heer van de vliegen) om de aanbidding van Baal Zebul belachelijk te maken.

Noten

• Dever, William G. Did God Have A Wife? Archeologie en volksreligie in het oude Israël. William. B. Eerdmans Publishing Company, 2005. ISBN 0802828523
• Dever, William G. Who Were the Early Israelites? Grand Rapids, MI: William B. Eerdmans Publishing Co., 2003. ISBN 0802809758
• Finkelstein, Israel, The Bible Unearthed: Archaeology’s New Vision of Ancient Israel and the Origin of Its Sacred Texts (De nieuwe visie van de archeologie op het oude Israël en de oorsprong van zijn heilige teksten). New York: Free Press, 2002. ISBN 0684869128
• Hadley, Judith M., The Cult of Asherah in Ancient Israel and Judaism. Universiteit van Cambridge, 2000. ISBN 0521662354
• Smith, Mark S. De vroege geschiedenis van God: Yahweh and the Other Deities in Ancient Israel. William B. Eerdmans Publishing Co., 2002. ISBN 080283972X
• Smith, Mark S. The Origins of Biblical Monotheism:Israel’s Polytheistic Background and the Ugaritic Texts, paperback ed. Oxford University Press, 2003. ISBN 0195167686

Alle links opgehaald 8 december 2016.

• Charles L. Souvay Baal, Baalim in The Catholic Encyclopedia.
• Morris Jastrow Jr., J. Frederic McCurdy, and Duncan B. McDonald. Baal Worship in The Jewish Encyclopedia.
• Canaanite Myth: The Baal Epic (bewerkte versie) www.theologywebsite.com.