Het is moeilijk het nieuws aan te zetten zonder te horen over gewelddadige aanrandingen, moorden en seksueel misbruik. We voelen waarschijnlijk afschuw als we over deze dingen horen, ons afvragend hoe iemand zoiets verachtelijks kan doen. Misschien vrezen we ook voor de veiligheid van onze dierbaren, of die van onszelf.
Voor sommige mensen met een obsessieve-compulsieve stoornis (OCD) kan de angst een heel andere vorm aannemen. In plaats van bang te zijn dat zij of iemand van wie ze houden het slachtoffer wordt, zijn ze in de greep van de angst dat ze zelf een afschuwelijke daad zullen plegen. Ik noem deze vorm van OCD “Malevolence OCD” (MOCD), omdat de persoon bang is iets werkelijk kwaadaardigs te doen.
Zoals elke vorm van OCD, begint MOCD met een gedachte: Wat als ik een ander iets vreselijks aandoe? Die gedachte is de obsessie, die angst opwekt omdat het vreselijk zou zijn om te doen waar de persoon bang voor is. We willen allemaal angst vermijden en voorkomen dat slechte dingen gebeuren als dat mogelijk is, dus zal de persoon iets doen – de dwang – om te proberen ervoor te zorgen dat hij/zij niemand pijn doet. De persoon voelt vaak tijdelijke opluchting na een dwangneurose.
Laten we een voorbeeld nemen:
Ik sta in de keuken groenten te hakken. Mijn broer komt de keuken in en vraagt me of ik hulp nodig heb. Ik sta op het punt hem te vragen de broccoli af te wassen, maar plotseling schiet me een beeld te binnen van hem die bij het aanrecht staat met zijn rug naar me toe en ik met het mes achter hem. Wat als ik hem in de rug steek? God verhoede het denk ik bij mezelf terwijl ik huiver bij de gedachte en probeer het uit mijn gedachten te zetten – wie denkt er aan zulke dingen? Ik leg het mes even opzij en zeg: “Ik ben goed, maar bedankt voor het aanbod. Voel je vrij om naar de wedstrijd te blijven kijken.” Ik wacht tot hij de kamer uit is voordat ik het mes weer oppak.
Dit voorbeeld heeft veel van de gemeenschappelijke kenmerken van OCD. Eerst word ik getriggerd door een angst: Wat als…? Vervolgens doe ik verschillende dingen die moeten voorkomen waar ik bang voor ben: Ik leg het mes neer, moedig mijn broer aan om uit de keuken te blijven, probeer er niet aan te denken en doe een kort gebed.
Bij MOCD komen deze obsessies en dwanghandelingen steeds weer terug, nemen een ongelooflijke hoeveelheid mentale ruimte in beslag en vullen mijn dagen met angst en vrees. Laten we deze vorm van OCD eens nader bekijken en hoe deze effectief kan worden behandeld (ja, dat kan).
Wanneer is het OCD?
Het is belangrijk onderscheid te maken tussen OCD over het kwaadwillig kwetsen van anderen en een werkelijk hoog risico om schade aan te richten. Iemand die echt gevaarlijk is, kan een verleden van aanranding hebben en zal een verlangen voelen om anderen pijn te doen. De persoon kan proberen die drang te weerstaan vanwege de waarschijnlijke gevolgen, maar niet omdat het idee om naar de gedachten of drang te handelen ongelooflijk verontrustend is.
Mensen met MOCD zeggen meestal dat iemand anders pijn doen wel het laatste is wat ze zouden willen doen. Zelfs het denken aan de mogelijkheid is verontrustend. Zo’n gruwelijke daad plegen is het ergste wat je je kunt voorstellen. En toch komen de gedachten terug, steeds weer.
Maar hoe weet je nu zeker dat je geen verschrikkelijk persoon bent?
Ik ben me er terdege van bewust dat het maken van onderscheid tussen deze twee categorieën, hoe belangrijk ook, vrijwel zeker de twijfel zal voeden bij degenen die deze vorm van OCD hebben. Immers, hoe weet ik dat ik iemand geen pijn wil doen? En wat als ik dat nu niet wil, maar dan plotseling een drang krijg waar ik zonder nadenken naar handel? Of wat als ik het gewoon “verlies” en knak? Wat als ik al die tijd heb gedaan alsof ik “normaal” was?
In feite is de zoektocht om 100% zeker te weten dat ik niet zal doen waar ik bang voor ben, een groot deel van wat het tot OCD maakt. Als het erop aankomt, is het moeilijk om ergens helemaal zeker van te zijn. Deze onzekerheid – of beter gezegd, de poging om onzekerheid te elimineren – is wat OCD aanwakkert. Wanneer we zekerheid nastreven, heeft OCD altijd troef in handen. Zoals we later zullen bespreken, OCD verslaan betekent weigeren het spel mee te spelen.
mythes over Malevolence OCD
Of het hebben van MOCD al niet genoeg is, zijn er ook nog eens onhelpende overtuigingen over die de moeilijkheid verergeren. De belangrijkste mythe is dat het hebben van deze aandoening betekent dat de persoon “diep van binnen” echt datgene wil doen waar hij/zij bang voor is. In feite werden obsessies over schade vroeger “Agressieve” obsessies genoemd in de geestelijke gezondheidszorg, gebaseerd op een ouderwets begrip van de aandoening.
Op een verwante manier begrijpt het grote publiek MOCD ook vaak verkeerd. Meestal als iemand zegt dat ze bang is om mensen pijn te doen, nemen we die bezorgdheid serieus, vooral in de huidige omgeving waarin ons wordt verteld: “Zie je iets, zeg je iets.” Als we niet wat dieper graven, missen we het cruciale punt dat de persoon niet wil of van plan is om naar de angsten te handelen.
Ik zou een persoon met MOCD vertrouwen om achter me te staan op een treinperron als er een trein aankomt, om een mes bij me vast te houden, of om in de buurt van mijn kinderen te zijn. In werkelijkheid is iemand met MOCD waarschijnlijk de laatste persoon die iemand kwaad zou willen doen.
Dat roept de vraag op: als ik deze dingen niet wil doen, waarom denk ik er dan de hele tijd aan?
Waarom heb ik deze gedachten?
Vaak zal iemand bij MOCD vragen: “Maar als ik het niet wil doen, waarom denk ik er dan zo vaak aan? Wat voor iemand doet dat?” Zoals we zullen zien is het antwoord: iemand die niets fout wil doen.
Onze hersenen zijn geweldig in het zich voorstellen van dingen die nog niet gebeurd zijn. Dat doen ze in dromen, maar ook in ons wakende leven. Als we langs een mes lopen waarvan het heft over de rand van de toonbank steekt, stelt ons brein zich automatisch voor dat iemand langsloopt en het afslaat, waardoor iemand gewond kan raken. Door ons een ongeluk voor te stellen, kunnen we het voorkomen: We halen het mes weg van de rand. Ons brein voedt ons dus met beelden van slechte uitkomsten om ons te helpen ze te vermijden. Dat is iets waar ons brein goed in is en dat ons op talloze manieren helpt.
Het is belangrijk erop te wijzen dat gedachten als “Wat als ik gewoon zou besluiten deze persoon neer te steken?” helemaal niet uniek zijn voor MOCD. Ik heb ze, anderen met wie ik praat hebben ze, en in feite zal de overgrote meerderheid van de mensen (of ze nu OCD hebben of niet) dit soort gedachten hebben. Het verschil bij OCD is niet het hebben van gedachten om anderen pijn te doen, maar de reactie op deze gedachten.
Als ik plotseling denk: “Wat als ik deze persoon voor de tegemoetkomende Amtrak-trein zou duwen?” denk ik misschien dat het een rare gedachte is en dan gaan mijn gedachten naar iets anders. Ik zal het niet serieus nemen.
In tegenstelling daarmee zal iemand met OCD waarschijnlijk gruwelen van de gedachte en zich zorgen maken dat er iets vreselijk mis is met hem – en dat hij een ernstige bedreiging vormt voor anderen. Als hij geen slecht mens wil zijn en niet naar de gedachten wil handelen, dan zal hij waarschijnlijk proberen ervoor te zorgen dat hij nooit een gewelddadige gedachte heeft.
Het is precies die inspanning om gewelddadige gedachten te vermijden die ervoor zorgt dat ze zich vermenigvuldigen. Zoals u waarschijnlijk weet, is het vrijwel onmogelijk iets uit onze gedachten te houden zonder eraan te denken – hoe weten we anders of we het hebben gedacht? Dus terwijl een persoon met OCD de gedachten voorheen misschien een paar keer per week kreeg, zal ze door te proberen ze niet te hebben, ze vele malen per dag gaan denken, of meerdere keren per uur, of misschien zelfs constant.
Wat erger is, voortdurend denken aan deze angsten kan ze minder verontrustend laten lijken, gewoon door de herhaling. Iemand met MOCD kan dan ontzet zijn dat hij niet meer zo ontzet is door de gedachten als vroeger, en kan ten onrechte denken dat hij warmloopt voor het idee om ernaar te handelen.
Voorkomende angsten bij Malevolence OCD
Obsessies om anderen pijn te doen kunnen verschillende vormen aannemen. Iemand met een mes steken is een veel voorkomende, waarschijnlijk omdat messen zo gemakkelijk verkrijgbaar zijn en het idee zo akelig is. Andere zijn:
- Iemand slaan met een honkbalknuppel
- Iemand steken met een potlood, satéprikker, schaar, of een ander scherp voorwerp
- Seksueel iemand aanranden
- Iemand van de stoep afduwen tegen het verkeer in
- Iemand voor een trein duwen
- Iemand van de trap afduwen
- Misschien wel de meest schokkende, een kinderlokker zijn
Opnieuw: het individu met OCD wil deze vreselijke dingen niet doen en loopt geen groter risico dan de gemiddelde persoon om ze te doen. Niettemin kunnen ze zich zorgen maken dat ze op een of andere fundamentele manier zullen veranderen en een koud, hardvochtig, sadistisch mens zullen worden, zelfs een “monster.”
Het is belangrijk te vermelden dat een andere vorm van schade-gerelateerde OCD ook op zichzelf gericht kan zijn: Wat als ik zelfmoord pleeg? Wat als ik impulsief van een brug spring? Ik concentreer me hier niet op dit onderwerp, omdat het genuanceerd genoeg is om apart behandeld te worden.
Common compulsies bij Malevolence OCD
De compulsies (of “rituelen”) bij MOCD zijn bedoeld om te voorkomen waar de persoon bang voor is. Meestal gaat het om het proberen te voorkomen van de gedachten, het proberen te voorkomen van de gevreesde handelingen, en het proberen ervoor te zorgen dat ik geen slecht mens ben.
Een van de meest voorkomende dwanghandelingen is geruststelling, hetzij van zichzelf of van anderen. De persoon kan tegen zichzelf zeggen: “Dat zou je nooit doen. Je bent geen gewelddadig persoon,” of, “Gedachten zijn maar gedachten, gedachten zijn maar gedachten.” Of ze vragen hun partner telkens wanneer ze een dwangneurose hebben: “Je denkt toch niet dat ik zoiets echt zou doen?” of: “Het hebben van die gedachte maakt me toch geen slecht mens?”
Soms zoekt iemand met MOCD een deskundige op het gebied van OCD – niet alleen voor behandeling, maar als een vorm van “controle bij een autoriteit”. Helaas duurt de opluchting die iemand voelt door geruststelling meestal niet lang, soms zelfs niet tot het einde van de sessie. Geruststelling leidt tot behoefte aan meer geruststelling.
Anderen zouden God om vergeving kunnen vragen, misschien met een vast geritualiseerd gebed: “God, het spijt me dat ik deze gedachten heb. Weet alstublieft dat ik ze niet meen en er nooit naar zou handelen. Neem deze gedachten alstublieft voor altijd weg.”
Het is ook gebruikelijk om herhaaldelijk na te gaan of er bewijs is dat de persoon niemand kwaad zou doen. Bij het zien van een verhaal over een gruwelijke moord, lezen ze bijvoorbeeld alles wat ze kunnen over de dader om te zien of ze op een of andere manier op elkaar lijken. Dit kan natuurlijk averechts werken, omdat ze kunnen lezen over een “ogenschijnlijk normale jeugd” of “geen gewelddadige voorgeschiedenis” en zich dan met afschuw realiseren dat ze een vergelijkbare achtergrond hadden.
Vermijding is ook een veel voorkomende reactie op Harm obsessies: het vermijden van het nieuws in het geval er een triggerend verhaal is, films en tv-programma’s met geweld, messen en andere scherpe voorwerpen, de supermarkt en andere plaatsen met veel mensen, en al het andere dat leidt tot de obsessies. En hoewel het vermijden misschien tijdelijk verlichting biedt, speelt het dezelfde rol als dwanghandelingen om de persoon in de klauwen van OCD te houden.
Gevolgen van Malevolence OCD
De echte schade, natuurlijk, gebeurt bij het individu dat Malevolence OCD heeft, en de neveneffecten kunnen verwoestend zijn. Een tante kan jarenlang de omgang met haar nichtjes en neefjes vermijden uit angst dat ze een kindermisbruiker is – en om dezelfde reden kan ze kinderen van haar eigen kinderen vermijden. Een man gaat misschien nooit uit met vrienden omdat hij bang is dat hij een van hen aanrandt. Studenten gaan misschien niet naar de les omdat ze bang zijn dat ze de professor zullen aanvallen.
En natuurlijk kan de emotionele tol ernstig zijn. Stel je voor dat je je elke dag zorgen maakt – en er misschien zelfs van overtuigd bent – dat je vreselijk gevaarlijk of verdorven bent. OCD leidt vaak tot depressie als gevolg van deze zelfveroordelende overtuigingen en het zich terugtrekken uit plezierige activiteiten en relaties. In sommige gevallen neemt de persoon zelfs zijn toevlucht tot zelfmoord.
Behandeling van Malevolence OCD
Gelukkig is er een zeer effectieve behandeling voor MOCD in de vorm van exposure and response prevention, of ERP, een soort cognitieve gedragstherapie. Ik heb de basisprincipes van ERP elders behandeld (zie dit bericht op mijn Psychology Today blog); hier zal ik enkele specifieke toepassingen voor Malevolence OCD bespreken.
In een notendop, ERP gaat over het doen van het tegenovergestelde van wat OCD wil. Het exposure-gedeelte houdt in dat je de dingen doet die obsessies oproepen. Deze kunnen zijn:
- Het vasthouden van een mes met iemand anders in de buurt
- Het staan achter mensen op een treinplatform
- In de buurt zijn van kinderen
- Het kijken naar het nieuws
- Het opzoeken van verhalen over gewelddadige aanvallen
De therapeut zal met de persoon werken om te komen tot een lijst van blootstellingen voor de persoon om te beginnen met de confrontatie. Ze beginnen met de makkelijkere en werken geleidelijk toe naar de moeilijkere. Door oefening zal de persoon zich meer op zijn gemak voelen in de buurt van deze triggers.
Cruciaal is dat de blootstelling gepaard moet gaan met preventie van de dwanghandelingen – blootstelling zonder rituele preventie zal niet helpen. Dus een persoon zal moeten stoppen met het zoeken van geruststelling, het zeggen van geritualiseerde gebeden, het controleren of ze misschien in staat zijn tot geweld, enzovoort. Na verloop van tijd zal het gemakkelijker worden om normale activiteiten te doen zonder dwanghandelingen.
Met de juiste behandeling zal de obsessieve stem de neiging hebben om te verstommen; door uit de strijd tegen de gedachten te stappen, wordt hun macht weggenomen. Mensen voelen zich over het algemeen ook zekerder dat ze niet naar hun gedachten zullen handelen.
Hoewel, het punt van ERP is niet om zeker te weten dat de obsessieve gedachten geen zorg zijn, of zelfs om er vanaf te komen. Misschien wel het belangrijkste onderdeel van de behandeling is om meer comfortabel te leven met een zekere mate van onzekerheid. We kunnen er tenslotte niet 100% zeker van zijn dat een bepaald persoon niet gewelddadig zal handelen, mezelf inbegrepen. En we kunnen leren die onzekerheid beter te verdragen.
Zoals je je kunt voorstellen, kan het werk uitdagend zijn – en tegelijkertijd de moeite waard omdat het leidt tot bevrijding van OCD.
Waar kun je hulp vinden
Ik heb veel verzoeken gekregen om meer informatie over hoe je hulp kunt vinden voor Malevolence OCD. De International OCD Foundation is een uitstekende startplaats; kijk op hun website.
Ik onderhoud ook een besloten Facebook-groep waar leden steun en informatie kunnen vinden over MOCD.
Er zijn ook verschillende uitstekende boeken over OCD en effectieve behandeling. Hier zijn er enkele die ik aanbeveel; kijk in je bibliotheek of klik op de link om ze bij Amazon te kopen. (Let op: een percentage van de verkoop via deze affiliate links wordt gebruikt om deze website te ondersteunen, zonder extra kosten voor u.)
Overcoming Harm OCD richt zich specifiek op het Malevolence OCD-subtype van Harm OCD, met “mindfulness en CGT-hulpmiddelen voor het omgaan met ongewenste gewelddadige gedachten.” Het is geschreven door OCD expert Jon Hershfield, MFT, die twee andere boeken schreef die ik aanbeveel (zie hieronder). 
Overcoming Unwanted Intrusive Thoughts, richt zich op verontrustende obsessieve gedachten zoals hier besproken, maar ook op andere vormen van opdringerige gedachten OCD.
Het Mindfulness Werkboek voor OCD richt zich op het ontwikkelen van een andere relatie met obsessieve gedachten, zodat ze minder aandacht en belang krijgen.
Het OCD-werkboek presenteert de fundamenten van het begrijpen van OCD en hoe het effectief te behandelen, en heeft een hoofdstuk gewijd aan het loskomen van afschuwelijke gedachten.
Wanneer een familielid OCD heeft is mijn go-to aanbeveling voor de naasten van een OCD-patiënt. Het is geschreven door Jon Hershfield, een expert in het behandelen van OCD en het werken met gezinnen, die toevallig zelf ook OCD heeft. Je zult in dit boek een meelevende en gezaghebbende gids vinden.
Vrijheid van Obsessief-Compulsieve Stoornis is een klassieker over het effectief behandelen van OCD. Het bevat een hoofdstuk over mentale obsessies, en gaat specifiek in op schade-gerelateerde OCD (waaronder MOCD).
Ik schreef Overwinnen van OCD samen met Janet Singer, wier zoon ernstig invaliderende OCD overwon met exposure- en responspreventietherapie. Janet vertelt het verhaal van het herstel van haar zoon, en ik geef informatie over vele onderwerpen met betrekking tot OCD. Hoewel we ons niet richten op Malevolence OCD, geven we algemene informatie over de aandoening, de gevolgen voor familieleden en de beste manieren om deze te behandelen.