Birmaans, myanma bhasa, behoort tot de Lolo-Birmaanse subtak van de Tibeto-Birmaanse tak van de Sino-Tibetaanse taalfamilie. Het wordt gesproken door de meerderheid van de bevolking in Myanmar (het vroegere Birma). Het wordt ook gesproken in Bangladesh, Maleisië, Thailand en de VS. De totale Birmaanssprekende bevolking in de wereld wordt geschat op iets meer dan 32 miljoen mensen (Ethnologue).
In de loop van de geschiedenis is het Birmaans in contact geweest met sprekers van andere talen, zoals Pali en Mon, de eerste groepen die Birma bezetten in de 12e-13e eeuw, en later met Europese talen zoals Portugees, Nederlands, Engels en Frans in de 16e-19e eeuw. Deze talen hebben allemaal invloed gehad op de gesproken, maar niet op de geschreven vorm van het Birmaans. Als gevolg hiervan verschilt het moderne Birmees in alledaagse gesprekken aanzienlijk van de formele geschreven vorm van de taal die gebruikt wordt in tekstboeken, formele geschriften, kranten, fictie, en beschrijvend proza. De geschreven taal behoudt veel Pali woorden en syntactische structuren die niet meer voorkomen in de gesproken taal.
Status
Birmaans is de officiële taal van Myanmar (sinds 1989 de naam voor Birma) waar het door 32 miljoen mensen wordt gesproken. De taal wordt gebruikt in de media, bij de overheid en op alle onderwijsniveaus. Het gebruik van minderheidstalen wordt onderdrukt door het autoritaire regime.
Dialecten
Het wordt gesproken in het grootste deel van het land met lichte regionale variaties. Volgens Ethnologue zijn er verschillende variëteiten zoals Beik (Merguees, Mergui), Mandalay Birmaans, Yangon Birmaans, en Yaw. Daarnaast zijn er nog andere regionale varianten die in uitspraak en woordenschat verschillen van het standaard Birmaans. Alle dialecten zijn onderling verstaanbaar. Het standaard Birmaans is gebaseerd op het dialect dat gesproken wordt in de lagere valleien van de Irrawaddy en Chindwin rivieren.
Er zijn twee registers: een formeel en een colloquiaal. Het formele register wordt gebruikt in officiële publicaties, radio- en tv-uitzendingen, literaire werken en in formele toespraken. Het spreektaalregister wordt gebruikt in de dagelijkse communicatie.
Structuur
Klanksysteem
Zoals alle Sino-Tibetaanse talen heeft het Birmaans een eenvoudige lettergreepstructuur die bestaat uit een beginmedeklinker gevolgd door een klinker met een bijbehorende toon. Er zijn geen slotmedeklinkers.
Klinkers
Het Birmaans heeft acht klinkerfonemen, d.w.z. klanken die de woordbetekenis onderscheiden. Daarnaast zijn er vier tweeklanken: /ei/, /ai/, /ou/, /au/.
| Close |
i
|
u
|
|
| Close-mid |
e
|
o
|
|
| Open-mid |
ɛ
|
ə
|
ɔ
|
| Open |
ɛ
|
a
|
- /ɛ/ = e in bet
- /ə/ = a in about
- /ɔ/ = o in bog
Consonanten
Het Birmaans heeft een vrij complex systeem van medeklinkers, zoals weergegeven in de onderstaande tabel. Medeklinkers tussen haakjes zijn uiterst zeldzaam of worden alleen in leenwoorden gebruikt. Er is een drievoudig contrast tussen gewone (niet-geaspireerde), geaspireerde, en stemhebbende medeklinkers, bijvoorbeeld /p -pʰ-b/. Er is ook een tweewegscontrast tussen stemhebbende en stemloze nasalen en laterale approximanten, bijv, /m-hm/, /l-hl/.
| Stops | stemloze plain |
p
|
t
|
k
|
ʔ
|
||
| stemloze aspirated |
pʰ
|
tʰ
|
kʰ
|
||||
| stemhebbend |
b
|
d
|
g
|
||||
| Fricatieven | stemlozen |
θ
|
s
|
ʃ
|
h
|
||
| stemhebbend |
(ð)
|
z
|
ʒ
|
||||
| Affricaten | stemloos gewoon |
tʃ
|
|||||
| stemloos geaspireerd |
tʃʰ
|
||||||
| stemhebbend |
dʒ
|
||||||
| Nasals | stemloos |
hm
|
hn
|
hɲ
|
hŋ
|
||
| stemhebbend |
m
|
n
|
ɲ
|
ŋ
|
Lateraal | stemloos |
hl
|
| stemloos |
l
|
||||||
| Approximant |
w
|
(r)
|
j
|
- /ʔ/ = klank tussen de lettergrepen in uh-oh
- /θ/ = th in thin
- /ð/ = th in those
- /ʃ/ = sh in shop
- /ʒ/ = s in vision
- /tʃ/ = ch in chop
- /dʒ/ = j in job
- /hm, hn, hɲ, hl/ hebben geen equivalenten in het Engels.
- /ɲ/ = eerste n in canyon
- /ŋ/ = ng in song
Tonen
Burmaans is een tonale taal. Dit betekent dat alle lettergrepen prosodische kenmerken hebben die een integraal deel uitmaken van hun uitspraak en die de woordbetekenis beïnvloeden. Prosodische contrasten hebben niet alleen betrekking op toonhoogte, maar ook op fonatie, intensiteit (luidheid), duur, en klinkerkwaliteit. Volgens één analyse heeft het Birmaans 4 tonen (onderstaande voorbeelden zijn ontleend aan Wikipedia):
| Toon | Notatie | Beschrijving | Voorbeeld |
| Lage |
à
|
lage toon | kʰà ‘schudden’ |
| Hoge |
á
|
lichtelijk ademend, hoge toon | kʰá ‘bitter zijn’ |
| Kreukelig |
a~
|
gespannen of krakend, hoge toon | kʰa~ ‘vergoeding’ |
| Gecontroleerd |
aʔ
|
final glottal stop, hoge toon | kʰaʔ ‘aftrekken’ |
Grammatica
Burmaans is een analytische taal, wat betekent dat de grammaticale functies worden uitgedrukt door de woordvolgorde en door postpositionele partikels in plaats van door verbuigingen, zoals het geval is in Indo-Europese talen. Tot de partikels behoren onderwerpsmarkeerders, equivalenten van voorzetsels, en classificeerders, d.w.z. woorden die gebruikt worden bij het tellen. Partikels kunnen ook discoursfuncties hebben, bijvoorbeeld om het onderwerp van een zin aan te geven.
Naamwoordzin
- Naamwoorden zijn niet gemarkeerd voor geslacht, aantal of hoofdletter.
- Wijzigwoorden (inclusief betrekkelijke bijzinnen) gaan vooraf aan de zelfstandige naamwoorden die ze wijzigen, bijv. di mìpon ‘deze lantaarn(s)’.
- Birmese zelfstandige naamwoorden hebben classificeerders nodig voor het kwantificeren van tel zelfstandige naamwoorden. Een zelfstandig naamwoord in het Birmaans kan slechts met één classificeerder voorkomen. Er zijn tientallen classificeerders, en men moet leren welke classificeerder bij welk zelfstandig naamwoord hoort. Getallen en classificeerders volgen de gekwantificeerde zelfstandige naamwoorden, b.v.,θwà-lè-hcàun, letterlijk ‘tand vier peg’ ‘vier tanden’.
Verbiedszin
- De meeste Birmese werkwoorden bestaan uit een stam plus afzonderlijke partikels die stemming, aspect, tijd, positief/negatief, en beleefdheid weergeven.
- Birmese werkwoorden worden niet vervoegd, d.w.z., ze blijven onveranderd, ongeacht persoon, aantal of tijd.
Politiviteitsmarkeerders
Er zijn verschillende beleefdheidsmarkeerders. Zij spelen een uiterst belangrijke rol in de taal. Hun gebruik hangt af van wie tegen wie spreekt. Zo gebruiken vrouwen aan het eind van een zin ‘meneer of mevrouw’ om respect te tonen aan de toehoorder, terwijl mannen daarvoor khâmja gebruiken.
Woordvolgorde
De normale woordvolgorde in het Birmaans is Subject-Object-Verb. Het werkwoord en zijn modifiers nemen een laatste positie in een zin in, terwijl alle andere elementen er enigszins vrij voor staan.
Vocabulaire
Hindoeïsme en boeddhisme hebben een diepgaand religieus en taalkundig effect gehad op het Birmaans. Als gevolg daarvan bevatten geleerde of gespecialiseerde woorden die via de geschreven taal in de spreektaal terecht zijn gekomen vaak Pali-leenwoorden, vergelijkbaar met Latijnse woorden in het Engels. De Britse overheersing (1886-1937) bracht een groot aantal Engelse woorden in de taal, vooral woorden die te maken hebben met zaken, technologie, wetenschap en politiek. Als gevolg daarvan zijn er soms concurrerende termen, een geleende en een inheemse, bijvoorbeeld telibihyn en yoʔmiyin θanea, letterlijk ‘beeld-zien-geluid-horen’, d.w.z. ‘televisie’. Nieuwe woorden worden gewoonlijk gevormd uit inheemse elementen door samenstelling, prefixatie en reduplicatie.
Hieronder staan enkele woorden en zinnen in het Birmaans (in transliteratie)
| Formele begroeting op elk moment van de dag | Mingâlaba (formeel) |
| Goedendag | Thwa dau me |
| Gelieve | Kyeizu pyu yue |
| Dank u | Kyeizu tin ba de |
| Hode | |
| Nee. | Mahobu |
Hieronder staan de telwoorden 1-10 in het Birmaans in de Romanisatie.
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
7
|
8
|
9
|
10
|
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
tit
|
hnit
|
thòu
|
lay
|
ngà
|
chauk
|
kún- hni
|
shit
|
kòe
|
ta-se
|
Schrift
De invloed van het hindoeïsme en het boeddhisme is duidelijk te zien in de orthografie die vandaag de dag nog steeds wordt gebruikt. Het Birmese schrift is een aanpassing van het Mon-schrift, dat op zijn beurt weer is afgeleid van het Pali, de taal van het Theravada-boeddhisme, en uiteindelijk van het Brahmi schrift van India. Omdat dit schrift ontworpen werd om het klanksysteem van een Indo-Arische taal weer te geven, is het niet bij uitstek geschikt om de klanken van het Birmaans, een Sino-Tibetaanse taal, weer te geven. Er zijn dan ook ernstige discrepanties tussen de orthografie en de uitspraak.
Birmees wordt geschreven met een syllabisch schrift. De basiseenheid is een medeklinker-gebaseerde syllabe met een inherente /a/ klinker die wordt onderdrukt door een cirkelvormige streep boven het teken. Het wordt horizontaal van links naar rechts geschreven en de basisset van symbolen bestaat uit 33 medeklinkers en 14 klinkers. De symbolen voor de klinkers kunnen worden geschreven vóór, boven, onder of rechts van de letter die een beginmedeklinker weergeeft. De combinaties van medeklinkers en diakritische klinkers worden vaak weergegeven door speciale ligaturen. Hoewel het Birmaans een toontaal is, worden tonen meestal niet gemarkeerd, maar geïmpliceerd door de klinkers. Spaties worden gebruikt om zinnen van elkaar te scheiden, niet woorden: een enkele verticale balk markeert een kleine pauze, een dubbele verticale balk het einde van een zin.
Het Birmese alfabet bestaat bijna geheel uit cirkels of delen van cirkels die in verschillende combinaties worden gebruikt, zoals te zien is in het voorbeeld hieronder. Het is ontstaan in een tijd waarin letters met een stylus op palmbladeren werden geëtst, en rechte lijnen de bladeren zouden hebben gescheurd. Door zijn afgeronde uiterlijk lijkt het schrift op de Indische schriften. Er is geen gestandaardiseerd systeem voor het Romaniseren van het Birmaans, ondanks verschillende pogingen die dateren uit de tijd van het Britse koloniale regime.
Universele verklaring van de rechten van de mens
Alle mensen worden vrij en gelijk in waardigheid en rechten geboren. Zij zijn begiftigd met verstand en geweten en dienen zich jegens elkaar in een geest van broederschap te gedragen.