- Beschermers die werken met de hyacintmakaak en de gouden leeuwentamarin, zeggen dat er sprake is van een zorgwekkende toename van de smokkel van deze twee soorten, die symbool staan voor de biodiversiteit van Brazilië.
- De handel heeft deze soorten in de jaren tachtig bijna uitgeroeid, maar intensieve beschermingsprogramma’s van het Instituto Arara Azul en de Associação Mico-Leão-Dourado zijn erin geslaagd de populaties van respectievelijk de hyacintmakaak en de gouden leeuwentamarin terug te brengen.
- Macaw-onderzoeker Neiva Guedes zegt dat het aantal gevallen van smokkel is toegenomen sinds de soort in 2014 van de nationale rode lijst van bedreigde diersoorten werd gehaald, waarbij onderzoekers een smokkelroute naar China via Paraguay hebben geïdentificeerd.
- Het is niet duidelijk wat de oorzaak is van de toename van de handel in de gouden leeuwentamarin, maar deskundigen wijzen op een samenloop van economische crisis, verzwakte milieuagentschappen en slechte monitoring.
Deskundigen van twee van de belangrijkste Braziliaanse instanties voor natuurbehoud zijn zeer alert na een golf van inbeslagnames van hyacintmaki’s en gouden leeuwentamarins bij vermeende handelaren in de afgelopen jaren.
De illegale handel in wilde dieren was er de oorzaak van dat de hyacintmakaak (Anodorhynchus hyacinthinus), ’s werelds grootste vliegende papegaaiensoort, en de gouden leeuwentamarin (Leontopithecus rosalia), een spectaculair gekleurde aap, in de jaren tachtig van de vorige eeuw op de rand van uitsterven stonden. Sedertdien hebben de respectieve inspanningen van het Instituto Arara Azul en de Associação Mico-Leão-Dourado (AMLD) ertoe bijgedragen deze tendensen om te buigen.
Hoewel het probleem van de handel in deze dieren nooit helemaal is verdwenen, is het sterk verminderd door het werk van deze NGO’s om de regering en de gemeenschappen in de regio’s waar de soorten leven, voor te lichten. De instellingen slaagden erin een aantal andere organisaties bijeen te brengen om de twee soorten, die symbolen van de biodiversiteit van Brazilië zijn geworden, te beschermen.
Van de bedreigde lijst af en terug onder bedreiging
De hyacint ara werd in 2014 van de rode lijst van bedreigde diersoorten in Brazilië gehaald. Sindsdien heeft een toename van inbeslagnames van vogels en eieren van smokkelaars voor onrust gezorgd, zegt Neiva Guedes, voorzitter van het Instituto Arara Azul. “De straffen zijn strenger voor het verhandelen van dieren die met uitsterven worden bedreigd. Degenen die werken met hyacint ara’s zijn gespecialiseerde groepen met weinig mensen. Het schrappen van de soort van de lijst heeft het leven van deze handelaren makkelijker gemaakt,” zegt Guedes.
Zij zet vraagtekens bij de boodschap die naar het publiek en overheidsinstanties wordt gestuurd als een soort van de bedreigde lijst wordt gehaald. “Van de lijst worden gehaald is geen stimulans voor de handel, maar we beginnen een oogje dicht te knijpen vanwege de redenering dat als het aantal blauwe ara’s toeneemt, er niet zoveel behoefte is aan toezichthoudende instanties en het publiek om zich in te zetten voor de bescherming van deze soorten,” aldus Guedes.
De hyacintmakaak is twee keer aan de rode lijst van het ministerie van Milieu toegevoegd, in 1989 en in 2003, en staat momenteel als kwetsbaar geclassificeerd op de rode lijst van de IUCN. Onder CITES, de wereldwijde conventie over de handel in wilde dieren, valt hij in Appendix I, wat betekent dat de internationale handel ervan strikt verboden is voor commerciële doeleinden.
Guedes zegt dat kort na het uitbrengen in 2014 van de huidige nationale rode lijst, waarvan de hyacint ara werd geschrapt, de politie een volwassen vrouwtje en twee eieren in beslag nam in de gemeente Bela Vista, aan de grens met Paraguay. De vogel stierf en de eieren kwamen niet uit omdat ze niet goed waren behandeld op weg naar het Campo Grande Wildlife Rehabilitation Center (CRAS).
Een ander geval dat Guedes opvalt was op 20 oktober 2017, toen een 25-jarige Chinese vrouw werd aangehouden op de luchthaven van Taipei, Taiwan, met 49 hyacint ara-eieren verstopt in een draagtas met een verwarming; de eieren bleken levende embryo’s in zich te hebben. De vrouw was aangekomen uit Paraguay, waar ze zei dat ze een oom had. De man bleek later een van de belangrijkste handelaars te zijn van ara’s, papegaaien, toekans en zelfs roofvogels van Zuid-Amerika naar China.
De route via Paraguay
Na de inbeslagname in Taiwan werd onderzoek gedaan om te achterhalen hoe Chinese vogelhandelaren Braziliaanse vogels stalen en vervoerden via Paraguay. De autoriteiten ontdekten dat Bela Vista in de deelstaat Mato Grosso do Sul, dat net over de grens ligt met de Paraguayaanse stad Bella Vista Norte, het overlaadpunt was voor eieren en dieren die het land verlieten. De stedelijke gebieden van de twee gemeenten worden gescheiden door de rivier de Apa en zijn met elkaar verbonden door een brug.
Op 25 september werden in Bela Vista twee Paraguayanen gearresteerd door de militaire politie, die ontdekten dat zij een volwassen vrouwtjes ara in een tas bij zich hadden. Het echtpaar, dat in Bella Vista Norte woont en in een auto zonder kentekenplaten reed, zei dat zij de vogel hadden gevangen op een boerderij aan de Braziliaanse kant van de grens. De ara werd later vrijgelaten nadat hij was onderzocht.
Guedes zegt dat ze zich niet alleen zorgen maakt over de toename van de handel, maar vooral over het feit dat de handelaren het gemunt lijken te hebben op volwassen vrouwtjes. Vroeger was de illegale handel vooral gericht op eieren en kuikens, omdat die makkelijker te vervoeren zijn. “Nu nemen ze alles mee. Het verwijderen van een vrouwtje in de reproductieve leeftijd betekent dat vele generaties van de soort verloren zullen gaan,” zegt Guedes. “Vrouwtjes beginnen zich voort te planten als ze zeven of acht jaar oud zijn en zullen dat zo’n 28 jaar doen. De impact is veel groter dan bij de diefstal van eieren.”
De autoriteiten in Mato Grosso do Sul ontkennen echter dat de handel in volwassen hyacint ara’s in Bela Vista veel voorkomt. Ednilson Paulino Queiroz, van de Militaire Milieubeschermingseenheid van de staat, zei dat het recente geval van één enkele vogel “betekent dat het geen smokkelaars zijn.”
“Het zijn ook Paraguayanen, en men hoeft niet de grens naar Brazilië over te steken om deze soort te verhandelen, want ze hebben ze ook in Paraguay,” voegde hij eraan toe.
Mongabay vroeg om commentaar van de federale politie en IBAMA, het federale agentschap voor milieubescherming, maar kreeg geen reactie.
Heeft zich sinds 1989 toegelegd op het behoud van hyacintmakaken, maar Guedes maakt zich zorgen over de handel in deze vogels. Vóór de jaren tachtig werden vermoedelijk meer dan 10.000 van deze vogels aan de natuur onttrokken en op de zwarte markt verkocht, meestal overzee. Deze plundering en de ontginning van de habitat van de vogels voor plantages, weiland voor vee en stedelijke gebieden, samen met de jacht op hun veren voor handwerk door de inheemse bevolking, hebben ertoe geleid dat de soort, die oorspronkelijk in heel Brazilië voorkwam, een groot deel van zijn populatie is kwijtgeraakt.
In 1987 waren er naar schatting tussen de 2.500 en 3.000 hyacintmaki’s die in het wild leefden in de Braziliaanse Pantanal en meer in de aangrenzende regio’s van Paraguay en Bolivia, alsmede verspreide populaties in de Braziliaanse staten Pará, Maranhão, Bahia, Piauí, Tocantins, Goiás en Minas Gerais. In het begin van de jaren negentig was de populatie in de Pantanal gedaald tot 1.500. Om de situatie nog erger te maken kwamen deze vogels in kleine aantallen uit, wat betekende dat de natuurlijke populatiegroei werd overtroffen door het tempo waarin ze uit het wild werden gestroopt.
Intensieve beschermingsinspanningen in de Pantanal, nog steeds de thuisbasis van de grootste hyacint ara populatie, hebben geholpen het aantal vogels daar op te voeren tot naar schatting 6.500 wilde exemplaren. Maar ondanks de stijgende aantallen, zegt Guedes dat de verwijdering van de soort van de bedreigde lijst een “toneelstukje van de kant van de regering” was dat haar verraste.
“De Braziliaanse lijst werd te lang en ze moesten opnieuw evalueren welke soorten van de lijst konden worden gehaald, dus gaven ze de nieuwe lijst vrij als goed nieuws dat sommige soorten waren geschrapt,” zegt ze.
Nu de rode lijst opnieuw moet worden bijgewerkt, zou de hyacint ara volgens Guedes opnieuw op de lijst moeten komen. Ze wijst erop dat de recente toename van de ontbossing, de klimaatverandering en de bosbranden van dit jaar een grote invloed hebben op de vogels, waardoor de dreiging van de handel nog groter wordt.
Symbool van het Atlantisch regenwoud
Net als de hyacint ara is de gouden leeuw tamarin in de vorige eeuw bijna uitgestorven. In de jaren 1960 werd de wilde populatie geschat op slechts 200 exemplaren. De vernietiging van het Atlantisch regenwoud in de staat Rio de Janeiro en de export van de aap voor de huisdierenhandel en voor dierentuinen werden aangewezen als de belangrijkste oorzaken van hun teruglopende aantal.
Luis Paulo Ferraz is de uitvoerend secretaris van de Associação Mico-Leão-Dourado, oftewel de Golden Lion Tamarin Conservation Association. Hij zegt dat de internationale samenwerking tussen natuurbeschermers en zoölogen om vanaf 1984 in gevangenschap gefokte tamarins in het wild uit te zetten, van fundamenteel belang is geweest om de handel in deze soort te verminderen. “Het beheer van de soort in gevangenschap, met inbegrip van het delen van dieren tussen dierentuinen, hielp ook de prijzen van de dieren te verlagen en de handel te verminderen”, zegt hij.
Na tientallen jaren van intensief werk, waaronder het vrijlaten van dieren en strenger toezicht, is de illegale handel uitgegroeid tot een van de grootste zorgen van natuurbeschermers die werken met gouden leeuwentamarins. Tegenwoordig concentreert de vereniging zich op het herstel van het leefgebied van de soort: er zijn naar schatting 2.500 tamarins in het wild, en het doel is om het leefgebied uit te breiden tot 25.000 hectare (62.000 acres) beschermd en aaneengesloten bos.
Ferraz zegt dat het nog te vroeg is om te weten wat de oorzaak is van de huidige toename van de handel in tamarins. “De recente gevallen baren ons zorgen dat het proces opnieuw zou kunnen beginnen, vooral vanwege de toegenomen armoede en criminaliteit, de economische crisis en de verzwakte milieu- en controle-instanties. Het beleid van deze regering heeft niet bijgedragen tot de bescherming van de natuurlijke hulpbronnen”, zegt hij.
In tegenstelling tot het verleden, toen gouden leeuwentamarins vooral naar het buitenland werden gesmokkeld, wijzen recente inbeslagnames erop dat de huidige handel zich concentreert binnen Brazilië.
Op 25 juli 2017 vond de Militaire Milieupolitie van de staat São Paulo 19 kleine primaten, waaronder twee gouden leeuwentamarins, in een huis in de gemeente Embu das Artes. Ze arresteerden een vrouw en verkregen een lijst van potentiële kopers en verkopers, samen met een microchipapparaat en valse financiële ontvangstbewijzen. Ook in 2017 vonden de autoriteiten een paar gouden leeuwentamarins te koop in een dierenwinkel in Maringá, in de deelstaat Paraná. De soort is opgenomen in de huidige nationale rode lijst en staat ook op CITES-bijlage I.
De handel en jacht aan de kust van Rio de Janeiro
De ontbossing en aantasting door landrovers in delen van het gemeentelijke natuurpark van de Gouden Leeuw Tamarin in de gemeente Cabo Frio, Rio de Janeiro, is gevaarlijk gebleken voor de primaten die er leven. Volgens het gemeentehuis “zijn de afgelopen zes maanden vier volwassen tamarins dood aangetroffen, allen met tekenen van mishandeling, en is er één gedood door een kogel. De dieren zijn gedood met de bedoeling de controle op het gebied op te heffen en het zo gemakkelijker te maken het land te verkavelen en te verkopen.”
Tussen dit conflict tussen de regering en de indringers zijn er ook berichten over tamarins die gevangen zijn genomen om te worden verhandeld. Op 15 augustus van dit jaar werden de stadsautoriteiten getipt door een anonieme melding dat twee dieren werden vastgehouden in een huis in de buurt van het park, en dat ze zouden worden verkocht op de bekende markt in de stad Duque de Caxias, een van de beruchtste knooppunten van de handel in wilde dieren in de regio. Stadsambtenaren en militaire politieagenten gingen naar de locatie en vonden de apen. Eén aap stierf tijdens de inbeslagneming. De autoriteiten arresteerden twee mannen en namen ook 50 vogels in beslag.
Op 17 september leidde een inval van het Openbaar Ministerie in een illegale dierentuin in de gemeente Cataringa in de deelstaat Minas Gerais tot de inbeslagneming van 116 dieren, waaronder drie gouden leeuwentamarins. Een vierde dier vluchtte en werd in oktober teruggevonden.
De federale politie zegt dat er geen onderzoek loopt naar de handel in gouden leeuwentamarins. IBAMA heeft geen verklaring over deze zaak afgelegd. De Militaire Politie van Rio de Janeiro zegt de afgelopen twee jaar geen beslag te hebben gelegd op deze dieren.
“Het is geen situatie die bewijst dat er een nieuwe golf van handel gaande is, maar deze verschillende voorvallen zijn zorgwekkend, vooral met de huidige sociale, economische en politieke ontberingen die Brazilië momenteel doormaakt,” zegt Ferraz. “Het zijn geen geïsoleerde incidenten.”
Bannerafbeelding door Andreia Martins/AMLD.
Dit artikel is voor het eerst gepubliceerd door het Brazil-team van Mongabay op onze Brazil-site op 26 november 2020.