Niet alle grote uitvindingen op het gebied van techniek komen uit de lucht vallen. Soms lijkt het onvermijdelijk dat een ‘ding’ binnenkort wordt uitgevonden en wie een vooruitziende blik heeft, kan zich daarop voorbereiden. Dat is precies wat de industrieel Peter Cooper deed toen hij zijn Cooper Union for the Advancement of Science bouwde – nu een van de belangrijkste technische hogescholen van de VS.
De oorspronkelijke plannen voor het gebouw in New York bevatten iets geheimzinnigs. Cooper stond erop dat over de hele hoogte van het gebouw een lege schacht zou lopen, op elke verdieping toegankelijk via deuren. Dit leek misschien een beetje roekeloos voor velen. Zeker, door die deuren lopen zou je sneller in de kelder brengen dan via de trap – maar de aankomst zou je laatste kunnen zijn. Cooper kon echter de toekomst zien. Naarmate gebouwen hoger werden, gokte hij op de uitvinding van de lift.
Er waren natuurlijk al eerder hefinrichtingen geweest. Kranen en lieren waren al millennia in gebruik om materiaal uit mijnen te tillen en schepen te laden en lossen. Archimedes vond in de 3e eeuw v. Chr. een lift uit met een door mensen aangedreven capstan en katrollen. In de 11e eeuw nam de Andalusische astronoom Ali Ibn Khalaf al-Muradi een liftmechanisme op in zijn “Boek der Geheimen in de Resultaten van Ideeën”, hoewel dit niet veel meer was dan een soort windas die al in middeleeuwse kastelen en kathedralen te vinden was. Er waren wellicht twee belangrijke redenen waarom de personenlift vóór het midden van de 19e eeuw wel werd bedacht, maar niet gebouwd. Ten eerste bestonden er vóór de 19e eeuw maar heel weinig hoge gebouwen – zeker niet gebouwen waar grote aantallen mensen regelmatig de bovenverdiepingen moesten kunnen bereiken. Uiteraard waren er andere redenen om er een te bouwen. Lodewijk XV van Frankrijk had een persoonlijke lift – zijn “vliegende stoel” – geïnstalleerd in Versailles, zodat hij naar de slaapkamer van zijn maîtresse kon gaan, buiten het zicht van nieuwsgierige ogen van hovelingen. Ivan Kiblin had in 1793 een soortgelijk apparaat geïnstalleerd in het Winterpaleis in Sint-Petersburg in Rusland, met een schroefmechanisme dat aan een stoel was bevestigd, zodat de bejaarde en nogal grote Catharina de Grote de bovenste verdiepingen van haar paleis kon bereiken.
Maar voor de meeste mensen was de trap gewoon goed, vooral als het gaat om de tweede reden waarom ‘vliegende stoelen’ niet van de grond waren gekomen. Liften waren gevaarlijk. In een schacht hangen aan een enkele kabel die aan een liermechanisme was bevestigd, was veel vertrouwen stellen in een klein beetje technologie. Lieren begaven het regelmatig, de kabels scheurden en de lading stortte naar de grond. Dit leek een uitstekende reden om de trap te nemen.
Gelukkig voor Cooper had, net toen hij zijn Union aan het plannen was, een voormalige voerman en amateur-ingenieur, Elisha Otis, een revolutionaire gedachte. Otis had een zwaar leven gehad en al zijn zakelijke ondernemingen waren mislukt, meestal door factoren waarop hij geen vat had. In 1851 kreeg hij op 40-jarige leeftijd een baan om een oude houtzagerij in New York om te bouwen tot een bedstoffabriek en stond hij voor een enorme opruimingsklus. Hij dacht erover om takels te installeren om de bovenverdiepingen te ontruimen, maar deze lieten het vaak afweten, soms met catastrofale gevolgen, zodat hij zich ging bezighouden met het veilig maken ervan.
Met zijn twee zoons begon hij aan het ontwerp van een ‘veiligheidslift’. Zijn wonderbaarlijk eenvoudige apparaat bestond uit een oude wagonveer die onder het dak van het liftplatform was bevestigd en was verbonden met de hijskabel erboven. Normaal gesproken hield de spanning in de kabel de veer gesloten, maar als de kabel zou breken, zou de veer opengaan, waardoor zaagtandratels aan beide zijden van de liftschacht in werking zouden treden en de lift tot stilstand zou komen.
De wereldtentoonstelling van 1853 bood een ideale gelegenheid om reclame te maken. In het New Yorkse Crystal Palace liet Otis zich hoog in de lucht op zijn liftplatform hijsen. Met veel vertoon liet hij het henneptouw dat hem omhoog hield, met een bijl doorsnijden. Het publiek snakte naar adem, maar het platform zakte slechts een paar centimeter voordat het stevig op zijn plaats bleef vastzitten.
Otis’ zaken waren ook zeker en vanaf dat moment verdubbelden de orders elk jaar. Terwijl de veiligheidslift zich verder bewees als de veiligste vorm van vervoer op aarde, konden de wolkenkrabbers van New York beginnen te groeien.
Hoewel de Cooper Union, ondanks het feit dat er al een liftschacht was, niet het eerste gebouw zou zijn dat Otis’ machine zou krijgen. Cooper was ervan uitgegaan dat de meest efficiënte vorm voor de schacht cilindrisch zou zijn en de liften van Otis waren vierkant. Het zou nog enkele jaren duren voordat Otis de tijd had om een lift op maat voor de Cooper Union te ontwerpen.