Kwame Nkrumah leidde Ghana in 1957 naar onafhankelijkheid – het eerste land in Afrika ten zuiden van de Sahara dat deze prestatie leverde. Hij wordt nog steeds herinnerd om zijn onverbiddelijke antikoloniale houding en zijn uitgesproken pan-Afrikanisme. Bovenal wordt hij beschouwd als een van Afrika’s meest capabele staatslieden van de 20e eeuw.
Nkrumah is gerangschikt onder leiders als Vladimir Lenin, Mahatma Gandhi en Mao Tse-Tsung. Allen hebben in belangrijke mate bijgedragen aan het vormgeven van de loop van de geschiedenis gedurende de laatste vijf decennia van de 20e eeuw.
Nkrumah’s opkomst in de antikoloniale beweging in Ghana, destijds de Goudkust genoemd, begon aan het eind van de jaren veertig. Voor die tijd had hij bijna 15 jaar in de VS en het VK gestudeerd.
Tegen het midden van de jaren veertig nam het politieke activisme in de Goudkust een radicale wending. Politieke agitatie had de koloniale administratie ertoe gedwongen grondwettelijke hervormingen door te voeren waardoor Afrikanen een meerderheid van zetels in de koloniale Wetgevende Raad kregen. In 1947 waren er slechts twee politieke organisaties: de Gold Coast People’s League en de Gold Coast National Party. Beide waren ondoeltreffend, gebukt onder etnocentrische verdeeldheid tussen de Akan en de Ga, en gedomineerd door advocaten en rijke kooplieden.
Niettemin kwamen de twee partijen op 4 augustus 1947 overeen om één organisatie te vormen die zij de United Gold Coast Convention noemden. De hoop was dat zij de onafhankelijkheidsstrijd zouden leiden door een verenigd front te vormen dat alle Ghanezen zou aanspreken.
Maar de leiders van de nieuwe partij waren allemaal succesvolle professionals en zakenmensen die weinig tijd hadden om de partij te leiden. Niemand maakte dan ook bezwaar toen een vooraanstaand lid, Ako Adjei, voorstelde om Nkrumah, die op dat moment in Londen woonde, uit te nodigen om fulltime secretaris van de partij te worden.
Deze uitnodiging bleek, volgens een commentator “een tragische vergissing” – want Nkrumah zou hun meest gevreesde rivaal en ideologische tegenstander worden.
Intellectuele invloeden, omstreden erfenis
Nkrumah was een overtuigd marxistisch-socialist. Hij stond bloot aan verschillende intellectuele invloeden die zijn politieke ideeën hebben gevormd en geconditioneerd. Tijdens zijn verblijf in de VS verdiepte hij zich in het lezen van de politieke theorieën van Karl Marx, Vladimir Lenin en Marcus Garvey. Deze theorieën, met name het marxisme-leninisme, hadden een diepgaande invloed op zijn intellectuele en ideologische opvattingen. De invloed van Garvey, zo suggereert Dr Kojo Afari Gyan, een academicus en een voormalig verkiezingscommissaris van Ghana, was grotendeels inspirerend.
Zoals vele grote mannen, is de erfenis van Nkrumah niet onbetwist. Zijn tegenstanders beschuldigen hem ervan dat hij de economische verworvenheden van Ghana bij de onafhankelijkheid geleidelijk heeft uitgehold, de pers de mond heeft gesnoerd, de vrijheid van meningsuiting heeft beknot en een autoritair bewind heeft gevoerd.
Zijn tegenstanders zijn nog steeds diep verontwaardigd over het feit dat hij een eenpartijstaat heeft ingesteld en wetten heeft uitgevaardigd waardoor zijn tegenstanders in de gevangenis belandden.
Maar als deze kritiek enige waarde heeft – en misschien is die er – moeten we het eens zijn met Dr. Peter Omari, een voormalig uitvoerend directeur van het Afrikaans Centrum voor Toegepast Onderzoek en Opleiding in Sociale Ontwikkeling, dat de Ghanezen een deel van de schuld op zich moeten nemen voor het feit dat zij één man zoveel ruimte hebben gegeven dat zij in feite door angst en lafheid tot slaaf konden worden gemaakt. Omari merkt ook op dat, hoe de Ghanezen Nkrumah ook mogen beoordelen, zij niet mogen vergeten dat hij een getrouwe afspiegeling was van de Ghanese persoonlijkheid – goed en slecht. Al deze controverses hebben ertoe geleid dat zijn nalatenschap nu en dan in twijfel wordt getrokken en ter discussie wordt gesteld.
Stewardship
Nkrumah kwam op 14 november 1947 aan in de Gold Coast. Hij nam onmiddellijk zijn secretariaatswerk op zich en bood aan om zonder loon te werken toen hij besefte dat de partij geen geld had om zijn maandsalaris uit te betalen. Uiteindelijk werd hij door de leiding overgehaald om een fractie van het salaris te accepteren.
Nkrumah stelde onmiddellijk een gedetailleerd, radicaal plan op dat hij voorlegde aan de leiding van de United Gold Coast Convention. Hij stelde voor dat de partij in elke uithoek van het land afdelingen zou oprichten en demonstraties, stakingen en boycots zou organiseren om onafhankelijkheid af te dwingen.
Zijn aanpak sprak sommige leiders aan. Anderen waren beducht.
Niettemin zette Nkrumah zijn plan in gang. Er werden nieuwe afdelingen opgericht en middelen voor de partij vrijgemaakt. Hij besteedde vooral aandacht aan jongeren die teleurgesteld waren in de status quo en een uitlaatklep zochten voor hun frustraties over hun stamhoofden en de koloniale administratie.
Maar nog voor het einde van 1948 waren er scheurtjes ontstaan in de relatie tussen Nkrumah en de partijleiding. Hij werd ervan beschuldigd medeplichtig te zijn aan rellen die resulteerden in de arrestatie van de leiders, inclusief Nkrumah zelf.
Vanaf dit punt nam hun wantrouwen jegens Nkrumah toe. Ook Nkrumah van zijn kant raakte vervreemd van de opvattingen van het leiderschap.
De gelederen verbreken
Het verschil in doel, filosofie en politieke strategie noopte Nkrumah er uiteindelijk toe in 1949 de gelederen te verbreken en de Convention People’s Party op te richten. Tegen die tijd had hij bijna alle delen van het land bezocht. En door zijn vriendelijkheid, zijn redenaarstalent en zijn identificatie met de strijd van de gewone mensen, had hij zich geliefd gemaakt bij de jeugd, die zijn belangrijkste aanhangers werden.
Zoals historicus en auteur David Rooney heeft opgemerkt, wekte Nkrumah de jeugd op met zijn
vurige retoriek, sliep op hun veranda’s…deelde hun ontberingen …boeide hen met zijn charme, enthousiasme en passie. Hij zette de mensen aan tot het eisen van zelfbestuur nu.
Dit was wat de leiding van de Verenigde Conventie van de Goudkust miste. Ze konden zich niet verhouden tot de gewone mensen en hun ideeën over politieke verandering werden, in de woorden van Rooney, “neerbuigend toegediend vanaf een afstandelijke aristocratische top.”
De vorming van de Convention People’s Party deed Nkrumah in de onafhankelijkheidsstrijd een stapje voorgaan en veranderde de loop van de geschiedenis van Ghana. De partij injecteerde een nieuw gevoel van urgentie in de onafhankelijkheidsstrijd. Zelfs Nkrumah’s associatie met het communisme en de hoon van zijn aanhangers konden de vooruitgang van de partij en Nkrumah’s mars naar politieke onafhankelijkheid niet stoppen.
Nkrumah trok het politieke tapijt onder de voeten van het leiderschap van de United Gold Coast Convention weg en wakkerde de passie en het enthousiasme van de jongeren van het land aan in de strijd voor onafhankelijkheid.
Van toen af werd hij gezien als de vader van de onafhankelijkheidsbeweging, en na de onafhankelijkheid als de vader van het moderne Ghana.
Akwasi Kwarteng Amoako-Gyampah, Docent Geschiedenis, Universiteit van Onderwijs
Dit artikel is herpubliceerd uit The Conversation onder een Creative Commons licentie. Lees het originele artikel.