Negusa Nagast (Koning der Koningen) Menelik II van Ethiopië
Gastblog door Eyob Derillo van de Ethiopische collectie van de British Library
Het jaar 2019 markeert de 175e geboortedag van koning Menelik II, een van de beroemdste en invloedrijkste monarchen van Ethiopië. Koning Menelik en zijn vrouw koningin Taytu hebben een belangrijke erfenis nagelaten aan heel Afrika. Om hun vele successen en hun blijvende invloed als de populairste koning en koningin van Ethiopië te vieren, nodigen wij u uit om een grammofoonopname van de stemmen van deze vorsten te beluisteren.
Weinig Afrikaanse leiders hebben zoveel faam verworven als de Ethiopische koning Menilik II. Hij werd op 17 augustus 1844 in Shewa geboren als zoon van koning Haile Malakot (1824-1855) en zijn vrouw Woizero Ejigayehu. Na de dood van zijn vader werd Menelik gevangen genomen door keizer Tewodros II. Tien jaar van zijn leven bracht hij in gevangenschap door in het fort van Maqdala. In november 1889, na de dood van Yohannes IV, werd hij uitgeroepen tot Koning der Koningen, Menelik II. Volgens de officiële Ethiopische hofkroniek van die tijd werd hij genoemd naar de legendarische eerste koning van Ethiopië Menelik I , die de oudste zoon was van Makeda, koningin van Sheba en in de 10e eeuw v.Chr. over het land heerste.
Menelik II’s triomfen op het slagveld van Adwa (1896) tegen een invasiemacht van Italiaanse troepen stelden hem in staat de invloedssfeer van Ethiopië uit te breiden tot het grootste deel van Oost-Afrika. Menelik II was de eerste Ethiopische koning die erin slaagde alle ruziënde edelen en regionale heersers te mobiliseren om zich te verenigen tegen de Italiaanse agressie. Zijn overwinning veranderde het machtsevenwicht in de Hoorn van Afrika volledig en stelde Ethiopië in staat een assertieve rol te spelen in de geopolitiek van het strategische Rode Zeegebied. Onder zijn bewind bereikte Ethiopië het hoogtepunt van zijn economische, politieke, diplomatieke en culturele macht. In het tijdperk van koning Menelik II en koningin Taytu werden ook de geografische grenzen van het Ethiopische koninkrijk verlegd. Voor volkeren die leden onder koloniale overheersing werd Ethiopië een symbool van hoop en inspiratie in hun strijd naar vrijheid. Koning Menelik’s grote overwinning op de Italiaanse generaal Oreste Baratieri in de Slag bij Adwa werd ook een bron van inspiratie voor de wereldwijde beweging van pan-Afrikanisme in het begin van de twintigste eeuw.
De Slag bij Adwa, schilderij van een onbekende Ethiopische kunstenaar. Het schilderij stelt de Slag bij Adwa voor, uitgevochten tussen Italië en Abessinië in 1896 (Foto – © The British Museum)
Eveneens gevierd om haar aanzienlijke politieke macht en deelname aan de Slag bij Adwa was Taytu Betul (ca.1851-1918). Taytu stamde af van een noordelijke prinselijke familie die sinds de zeventiende eeuw heerste over de noordelijke regio van Ethiopië. Haar opvoeding en haar familie-achtergrond gaven haar een scherp inzicht in de werking van het hof en het politieke leven, waardoor zij een geducht heerseres werd in haar eigen recht. Koningin Taytu werd bewonderd om haar beheersing van het functioneren van de machtsstructuur en haar diplomatieke tact in de omgang met de ruziënde facties van edelen die voortdurend om de steun van de koning streden. Als gevolg daarvan werd zij in de volksmond ‘het licht van Ethiopië’ genoemd.
Portret van Koningin Taytu door Georgios Prokopiou (1905)
De hoofdstad van Ethiopië, Addis Abeba, werd gesticht door Menelik II in 1889, maar het is belangrijk op te merken dat de locatie zowel werd gekozen als genoemd door Taytu. Haar bewind kan worden gezien als de stichting van het moderne Ethiopië. Menelik daarentegen stichtte de eerste moderne school, richtte de Ethiopische nationale bank op en legde de eerste spoorlijn, telegraaf en telefoon aan. Een spectaculaire prestatie was de aanleg van de spoorweg van de Rode Zeekust naar Addis Abeba.
De overwinning van Adwa bracht Ethiopië onder de aandacht van de wereld, en spoedig werden nieuwe diplomatieke betrekkingen aangeknoopt en oude hernieuwd. De geschiedenis van de diplomatieke betrekkingen tussen Ethiopië en Engeland gaat terug tot de vijftiende eeuw. In de collecties van de British Library bevindt zich een kopie van een brief van koning Hendrik IV aan “Prester John, koning van Abessinië”, geschreven in 1400, met het doel de communicatie te openen en diplomatieke betrekkingen aan te knopen. Met de uitbreiding van de Ottomaanse macht in het oostelijke Middellandse-Zeegebied en Noord-Afrika werden de diplomatieke betrekkingen tussen Europa en Ethiopië vanaf de zestiende eeuw gekenmerkt door een wederzijds besef van de vitale rol die elke partij kon spelen om de gestage en soms schijnbaar onweerstaanbare expansie van het Ottomaanse Rijk te controleren en in te dammen.
Britannië was een van de eersten die haar alliantie met Ethiopië hervatte, en in 1898 zond Koningin Victoria een opgenomen grammofoonboodschap aan Koning Menelik en Koningin Taytu, waarin zij de “hoop uitsprak dat de vriendschap tussen onze beide Rijken voortdurend zal toenemen”. In het volgende jaar gaven koning Menelik en koningin Taytu het compliment terug door fonograafopnamen van hun stemmen te maken en die naar koningin Victoria te sturen. Hoewel in slecht geluid, leggen deze cilinderopnamen, 120 jaar geleden gemaakt, een unieke relatie vast tussen vorsten die elkaar nooit hebben ontmoet.
Koning Menelik II 1899
Een Amhaarse transcriptie van de opname werd gemaakt door Abraham Demoz voor het Bulletin van de School of Oriental and African Studies in 1969:
Ik, Menelik II, koning der koningen van Ethiopië, zeg tegen onze zeer geëerde vriendin Victoria, koningin van het grote Engelse volk: ‘Moge de Verlosser van de Wereld u gezondheid schenken!’
Toen de zeer fraaie en voortreffelijke fonograaf (opname) van de koningin mij bereikte door toedoen van Monsieur Harrington en toen ik de stem van Uwe Majesteit hoorde (alsof) u naast mij stond, heb ik met groot genoegen geluisterd.
Mag God u danken voor uw goede wensen voor ons en voor mijn koninkrijk. Moge God u een lang leven en gezondheid schenken en uw volk vrede en rust. Ik heb met M. Harrington gesproken over alle kwesties tussen onze beide volkeren. Toen hij mij vertelde dat hij nu naar Engeland zou terugkeren, heb ik hem gezegd dat ik blij zou zijn als hij al onze zaken zou kunnen regelen voordat hij terugkomt. En nu, moge de Koningin hem goed ontvangen.
Daarnaast hebben wij M. Harrington verteld over Matamma, hoe onze grote koning is en vele van onze landgenoten daar zijn gestorven voor hun godsdienstige ijver. Ik hoop dat u ons zult helpen om de Engelse regering deze stad voor ons te laten erkennen.
Mag God ons helpen dat Ethiopië en Engeland in vrede en vriendschap mogen blijven. Dit gezegd hebbende, breng ik mijn respectvolle groeten over aan uw grootse volk.
Koningin Taytu 1899
Ik, Itege (Koningin) Taitu, Licht van Ethiopië, zeg tot de zeer vereerde Koningin Victoria, de grote Koningin van de Engelsen… Moge God u gezondheid schenken. Uw grammofoon heeft mij bereikt. Met groot genoegen heb ik naar u geluisterd, alsof u naast me stond. En nu, omdat God gewild heeft mijn stem in het oor van de geëerde koningin te brengen, verklaar ik … dat God u gezondheid en een lang leven geeft. Moge God u nog vele jaren in goede gezondheid bewaren.
Demoz, Abraham: ‘Keizer Menelik’s fonografische boodschap aan Koningin Victoria. Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London, vol. 32, no. 2, 1969, pp. 251-256.
Jonas, R. A., 2011. De slag bij Adwa: Afrikaanse overwinning in het tijdperk van het keizerrijk. Cambridge, Mass: Belknap Press of Harvard University Press.
Prouty, C., 1986. Keizerin Taytu en Menilek II: Ethiopië 1883-1910. Londen : Trenton: Ravens Educational & Development Services; Red Sea Press.
Voor al het laatste nieuws volg @BL_Classical