Hersenspoeling Definitie
Brainwashing is een term die door de pers werd aangenomen om de indoctrinatie van Amerikaanse krijgsgevangenen (P.Amerikaanse krijgsgevangenen (POW’s) tijdens de Koreaanse Oorlog. Sociale wetenschappers erkennen nu hersenspoeling als een vorm van ernstige indoctrinatie die gekenmerkt wordt door fysieke en psychologische stress, intense sociale druk en een verscheidenheid aan overredingstechnieken. Deze vorm van intense indoctrinatie bevordert meestal een bepaalde politieke of religieuze doctrine, waarbij de aanhangers vaak dure offers moeten brengen.
Geschiedenis van hersenspoeling
De moderne sociale wetenschappers kregen te maken met hersenspoeling toen Amerikaanse krijgsgevangenen tijdens de Koreaanse Oorlog systematisch werden onderworpen aan overredingstechnieken door hun gijzelnemers. Na deze indoctrinatie werkten sommige krijgsgevangenen inderdaad samen met de vijand, althans oppervlakkig. Dergelijke gevangenen prezen hun ontvoerders of legden moeilijk te geloven bekentenissen af over deelname aan diverse oorlogswreedheden. De hersenspoelprocedures gericht tegen Amerikaanse krijgsgevangenen in Korea waren gemodelleerd naar indoctrinatieprocedures gebruikt door Chinese revolutionaire krachten bij het “opvoeden” van hun eigen politieke kaders. Aan het einde van de vijandelijkheden in Korea koos echter slechts een handjevol van deze krijgsgevangenen ervoor om repatriëring naar de Verenigde Staten te weigeren. Wanneer men bedenkt dat enkele duizenden Amerikaanse soldaten aan deze technieken werden blootgesteld, geeft dit lage weigeringspercentage aan dat de overtuigende resultaten op lange termijn van deze vroege procedures gering waren. In het begin van de jaren zeventig echter hebben schokkende gebeurtenissen – waaronder een reeks groepszelfmoorden onder leden van groepen als de Heaven’s Gate cult en de Peoples Temple (waarbij meer dan 900 mensen omkwamen) – aangetoond dat groepsindoctrinatie tot uiterst kostbaar gedrag van groepsleden kan leiden. In het licht van deze gebeurtenissen kregen sociale wetenschappers hernieuwde belangstelling voor extreme vormen van systematische indoctrinatie.
Hersenspoeling Procedures en Analyse
Volgens de meeste deskundigen verloopt de intense indoctrinatie die met de term hersenspoeling wordt geassocieerd, in een aantal fasen. De vroegste fase brengt sterke vormen van psychologische en fysieke stress met zich mee. Hier wordt de geïndoctrineerde, of rekruut, bijna altijd afgezonderd in een retraite of een opleidingscentrum, weg van zijn normale vrienden, collega’s en familie, waar hij in plaats daarvan wordt omringd door leden van de indoctrinerende groep en andere geïndoctrineerden. Langdurig slaaptekort is hier heel gewoon, evenals veranderingen in dieet en kledingpatroon. Openbare zelfkritiek wordt over het algemeen aangemoedigd, vaak onder het mom van zelfanalyse. De tijd van de rekruut wordt zorgvuldig ingedeeld en gevuld met een veelheid van activiteiten die meestal verband houden met, en pleiten voor, een onbekende, complexe doctrine. Dit pleidooi kan de vorm aannemen van lezingen, lezingen en andere groepsactiviteiten. Deze eerste fase kan zo kort zijn als een paar dagen, maar kan ook weken duren. Het is bedoeld om emoties als angst, schuld, uitputting en verwarring bij de rekruut op te roepen.
Deze inleidende fase gaat subtiel over in de tweede fase van de indoctrinatie, waarin de rekruut wordt aangemoedigd om verschillende groepsactiviteiten “uit te proberen”. Deze activiteiten kunnen zaken inhouden als zelfanalyse, lezingen, bidden, en werken aan groepsgerelateerde taken. Deze voorzichtige samenwerking kan worden gestimuleerd door elementen als sociale druk, beleefdheid, gerechtvaardigde nieuwsgierigheid, of de wens om in de gunst te komen bij gezagsdragers. Uiteindelijk leidt deze medewerking er echter toe dat de rekruut serieus begint na te denken over de wijsheid van de leer in kwestie, wat leidt tot het derde stadium van indoctrinatie, waarin de werkelijke verandering van geloof begint. In dit derde stadium wordt de rekruut gewoonlijk omringd door gelovigen en afgezonderd van iedereen die het niet eens zou kunnen zijn met de leer, waardoor een bijzonder krachtige groepsdruk ontstaat. Bovendien wordt de informatie en lectuur die aan de rekruten wordt verstrekt zorgvuldig gescreend om de groepsleer te rechtvaardigen. Daar komt nog bij dat de rekruut over het algemeen lichamelijk en geestelijk uitgeput blijft en weinig tijd krijgt voor een onbevooroordeelde analyse van de doctrine. Dit maakt het voor de rekruut moeilijk om eigen cognitieve bezwaren tegen de groepsleer te genereren. Als gevolg hiervan begint oprechte verandering van overtuiging gewoonlijk op dit punt in het proces.
In de laatste fase van de indoctrinatie wordt de aanvankelijke verandering van overtuiging ten aanzien van de groep en haar doctrine geconsolideerd en geïntensiveerd tot het punt waarop de nieuwe rekruut de leer en de beslissingen van de groep kritiekloos aanvaardt en alle tegengestelde informatie ziet als vijandelijke propaganda of als noodzakelijke “compromissen tussen middelen en middelen”. Tegen die tijd is de rekruut overgehaald tot het nemen van een reeks openbare en/of onherroepelijke maatregelen in dienst van de groep. Deze daden brengen mettertijd steeds meer inspanning, kosten en opoffering met zich mee. Een voorbeeld: toen Patricia Hearst werd geïndoctrineerd door het Symbionese Bevrijdingsleger, werd haar in eerste instantie gevraagd om alleen maar met de groep te trainen. Daarna werd haar gevraagd een vooraf geschreven radiospeech op te nemen. Vervolgens werd haar gevraagd zo’n toespraak zowel te schrijven als op te nemen. Kort daarna werd haar gevraagd de groep te vergezellen bij een bankoverval met een ongeladen wapen. De mate van opoffering die van haar werd verlangd, nam dus toe naarmate zij langer bij de groep was. In dit laatste stadium blijven de rekruten, net als voorheen, omringd door degenen die de doctrine onderschrijven. Deze medegelovigen bevestigen de uitingen van die doctrine door de rekruten. Bovendien bewonderen, belonen en bekrachtigen zij de daden van loyaliteit en opoffering van de rekruut. Het is interessant dat volgens recente nieuwsberichten deze procedures vrij nauw aansluiten bij die welke worden gevolgd bij de opleiding van zelfmoordenaars, wanneer zij eenmaal blijk hebben gegeven van hun aanvankelijke bereidheid om een dergelijk offer te brengen. Dergelijke individuen worden afgezonderd gehouden in veilige huizen, afgesneden van familie, en maken vaak video’s die later gebruikt kunnen worden bij propaganda-inspanningen.
Deskundigen merken op dat de procedures (stadia) die in de voorgaande paragrafen zijn beschreven een verscheidenheid aan krachtige overredingstechnieken coördineren. Van groepsdruk is bekend dat deze bijzonder effectief is wanneer een individu geconfronteerd wordt met een eensgezinde consensus, vooral wanneer het individu verward of bang is, of geconfronteerd wordt met een dubbelzinnige kwestie. Het vermogen van mensen om weerstand te bieden aan een gebrekkige overtuigende boodschap wordt met name aangetast wanneer zij door angst, slaaptekort en/of overactiviteit niet de gelegenheid hebben om helder na te denken over onvolkomenheden van de boodschap. Wanneer gelijkgestemden (zoals in extremistische groepen) discussiëren over een onderwerp waarover zij het in principe eens zijn, leidt dit bovendien tot polarisatie van de opinie, waarbij de groepsleden na de discussie een extremer standpunt innemen. Op dezelfde manier ontstaan extreme attitudes wanneer mensen merken dat anderen hun mening delen en bewonderen. Bovendien, wanneer individuen instemmen met kostbare (en publieke) opofferingen, hebben zij een sterke neiging om dergelijke daden te rechtvaardigen door alle attitudes te versterken die deze daden ondersteunen, een proces dat de reductie van cognitieve dissonantie wordt genoemd. Ten slotte appelleren de grandioze doelen van veel extremistische groeperingen aan de menselijke behoefte om zich belangrijk en betekenisvol te voelen en deel uit te maken van een tijdloze, betekenisvolle sociale beweging, of die nu religieus, politiek, wetenschappelijk of historisch van aard is. In deze emotionele context creëert de intense indoctrinatie die in verband wordt gebracht met de term hersenspoeling een overtuigend milieu dat, althans voor sommige doelwitten, het vermogen heeft om verrassende veranderingen teweeg te brengen in zowel geloof als gedrag.