Toeristen die het graf van Napoleon in Les Invalides in Parijs bezoeken, lijkt het de normaalste zaak van de wereld dat hij daar ligt begraven. De beroemdste heerser van Frankrijk ligt hier begraven in het hart van zijn natie.
Hoewel dit niet de eerste plaats was waar Napoleon werd begraven. Het was slechts door enorme inspanningen – fysiek, organisatorisch en diplomatiek – dat de overleden keizer van de Fransen werd begraven in het land waar hij van hield.
Wat Napoleon wilde
Napoleon Bonaparte stierf in 1821, als balling op het Britse eiland Sint Helena. Zijn leven daar, hoewel relatief luxueus vergeleken met de meeste mensen in die tijd, was zonder twijfel een vorm van gevangenschap. De Britten, bang dat hij zou terugkeren naar de macht en verovering, lieten hem het eiland nooit verlaten.
In zijn testament vroeg Napoleon om zijn as te begraven “aan de oevers van de Seine, omringd door het Franse volk dat mij zo dierbaar is”. Hij had ook overwogen om hem op Corsica te begraven, waar hij opgroeide. Bovenal was hij op één ding gefocust – dat de Britten hem niet in Londen zouden begraven en politiek kapitaal uit zijn dood zouden halen.
St Helena
Wat Napoleon wilde en wat hij kreeg was niet langer hetzelfde. Op hun hoede voor een heiligdom voor de keizer die hun dominantie had betwist, stonden de Britten niet toe dat zijn stoffelijk overschot terugkeerde naar Frankrijk.
In plaats daarvan werd Napoleons lichaam bijgezet in een kleine vallei op St Helena, onder twee grote platte stenen en in de schaduw van een paar wilgenbomen. Zelfs over de inscriptie op zijn graf ontstond onenigheid. De Fransen stonden erop dat er gewoon “Napoleon” zou staan, terwijl de Britten zijn volledige naam, “Napoleon Bonaparte”, wilden om zijn keizerlijke imago te ontlopen.
De juli-monarchie
De gebeurtenissen die tot Napoleons herbegrafenis leidden, begonnen in 1830. Een revolutie deed de Franse Bourbon-monarchie, die bij Napoleons val in 1814 en na zijn korte terugkeer in 1815 in ere was hersteld, opnieuw ten val komen.
In plaats van de Bourbons kroonden de Fransen koning Louis-Phillippe, een lid van de uitgebreide koninklijke familie, maar niet iemand die in dichte opvolging voor de kroon stond. Zijn bewind was verzoenender dan dat van de boze, reactionaire Bourbons, maar het had ook problemen. Hij was noch de legitieme troonopvolger, noch een gekozen stem van het volk. Hij had manieren nodig om de legitimiteit van zijn bewind te versterken.
De genegenheid voor Napoleon Bonaparte en zijn nalatenschap bleef groot in Frankrijk. Door het lichaam van Napoleon terug te willen, probeerde Louis-Phillippe zich aan die erfenis te binden. Hij wilde publiekelijk gezien worden als de man die de geliefde keizer had teruggebracht. Hij wilde de mensen eraan herinneren wat een door revolutie geschapen monarch kon bereiken.
Diplomatie met Groot-Brittannië
Om dit te bereiken had Louis-Phillippe de medewerking van de Britten nodig. François Guizot, de ambassadeur in Londen en een bekwaam politicus die later premier zou worden, kreeg de taak dit te bereiken. Hij gaf het verzoek van Louis-Phillippe voor de teruggave van het stoffelijk overschot van Napoleon door als een verzoek van de ene vorst aan de andere. Uit humanitaire overwegingen vroeg hij om teruggave van het stoffelijk overschot ter wille van hen die onder Napoleon hadden gediend.
Het was een uitstekend idee, maar wat de doorslag gaf was de politiek. Er was een crisis ontstaan in Syrië, met Engeland en Frankrijk aan tegenover elkaar staande zijden. Lord Palmerston stemde in met het Franse verzoek in de hoop in de gunst te komen en hen af te leiden van de Syrische kwestie.
Waar Napoleon begraven?
De terugkeer van Napoleon naar zijn vaderland werd uitvoerig gepland. Daar hoorde ook de beslissing bij waar hij begraven zou worden. Verschillende opties werden overwogen, waaronder de Arc de Triomphe en de Basiliek van Saint-Denis.
Louis-Phillippe koos voor de kerk van het Hôtel des Invalides. Deze groep 17de-eeuwse gebouwen was een van de grootste en meest prestigieuze in Parijs. Gebouwd voor de verzorging van militaire veteranen was het de perfecte symbolische keuze, die heel Frankrijk eraan herinnerde dat Napoleon gevaar en opoffering had gedeeld met zijn soldaten, en voor hen had gezorgd toen zij hem nodig hadden.
Louis Visconti kreeg de opdracht een passend monument te bouwen bij Les Invalides om de keizer te herdenken.
Opgraving
Nadat de voorbereidingen waren voltooid, was de tijd gekomen om Napoleons lichaam op te halen. In de herfst van 1840 werd de prins van Joinville, zoon van Louis-Phillippe, naar Sint-Helena gestuurd met twee militaire schepen en 500 mannen, waaronder twee van Napoleons vroegere maarschalken.
Ter midden van plechtigheid en ceremonie begon de opgraving. De Fransen groeven ’s nachts, als de lucht koeler was, Napoleon op. Scheepschirurg Rémi-Julien Guillard zag toe op het proces en bevestigde dat het lichaam was zoals verwacht.
De reis naar huis
Napoleons stoffelijk overschot en de kunstvoorwerpen waarmee hij was begraven, werden in zes doodskisten en kisten vastgezet. Het fregat Belle-Poule vervoerde deze vaten voor de zes weken durende reis terug naar Frankrijk.
Aangekomen in Cherbourg, bleven ze daar een week. Meer dan 100.000 mensen kwamen hun keizer eer bewijzen terwijl hij daar lag.
Een stoomboot, de Normandie, vervoerde het lichaam uit Cherbourg, vergezeld door een vloot van rivierboten. Overal waar zij kwamen, stonden mensen langs de Seine om Napoleons stoffelijk overschot te zien passeren.
Pomp, ceremonie en opsluiting
Eindelijk bereikte het stoffelijk overschot van Napoleon Parijs voor een grootse begrafenis. Enorme menigten omzoomden de routes waarlangs een schuit en vervolgens een koets zijn as door de stad brachten. Keizerlijke adelaars en standbeelden van de gevleugelde Overwinning flankeerden de wegen. Een bronzen beeld van Napoleon zelf keek toe bij zijn terugkeer.
Ten slotte, in Les Invalides, overhandigde Joinville Napoleons as met grote plechtigheid aan zijn vader, de koning. Onder de klanken van Mozarts dodenmis werd Napoleon ter ruste gelegd.
De dag werd gekenmerkt door wijdverbreide vreugde en religieuze plechtigheid. Frankrijks grootste held was in de dood teruggekeerd naar de natie. Het was een tijd om zijn grootheid te vieren en te rouwen om zijn verlies.
Napoleon was thuisgekomen.