Guinguette Marais Poitevin

Wat is het immuunsysteem?

We worden voortdurend omringd door miljoenen bacteriën, virussen en andere ziektekiemen (microben). Sommige zijn actief nuttig voor ons – we zouden ons voedsel bijvoorbeeld niet kunnen verteren zonder ‘vriendelijke’ darmbacteriën. De meeste zijn onschadelijk, tenzij ze in ons systeem terechtkomen – en het is de taak van ons immuunsysteem om dat te voorkomen.

Het immuunsysteem – de verdediging van het lichaam tegen ziekteverwekkende microben (ziekteverwekkers) – kan worden onderverdeeld in:

• Lijnen van eerste verdediging (onze huid, speeksel, het slijmvlies langs je neus, zure maagsappen, enz.)
• Speciaal aangepaste witte bloedcellen, lymfocyten genaamd
• Andere soorten witte bloedcellen
• Uw lymfestelsel (een netwerk van buizen en klieren – lymfeklieren of lymfeklieren – die een vloeistof vervoeren, lymfe genaamd, met daarin cellen, lymfocyten genaamd)

Zie ook aparte folder Het immuunsysteem voor meer informatie.

Wat is immuunsuppressie?

Immuunsuppressie, ook bekend als immunosuppressie of immunocompromis, betekent dat uw immuunsysteem niet goed werkt. Dit omvat alle afweerstoffen waaruit uw immuunsysteem bestaat – met name de witte cellen in onze bloedbaan, samen met onze milt en lymfeklieren.

Wanneer dit systeem wordt onderdrukt, d.w.z. niet werkt zoals het zou moeten, zijn we kwetsbaarder voor infecties.

Wat betekent dit voor mij?

Als uw immuunsysteem wordt onderdrukt, kunt u kwetsbaarder zijn voor infecties. Als u een infectie oploopt, moet u vaker naar de dokter, hebt u vaker antibiotica nodig en belandt u vaker in het ziekenhuis voor behandeling dan iemand die niet immuunondersteund is. U kunt geen levende vaccins krijgen als u immunosuppressie heeft, en het kan zijn dat u speciale voorzorgsmaatregelen moet nemen als u op reis gaat.

U bent ook kwetsbaarder voor bepaalde vormen van huidkanker als u immunosuppressie heeft.

Wat veroorzaakt immunosuppressie?

De volgende zaken kunnen oorzaken zijn van immunosuppressie:

• Leeftijd. Ons immuunsysteem wordt minder effectief als we ouder worden.
• Bestaande (chronische) ziekte. Immuunsystemen hebben de neiging minder effectief te worden naarmate bepaalde langdurige ziekten voortschrijden. Voorbeelden zijn ernstige chronische nieraandoeningen, chronische leveraandoeningen en diabetes mellitus.
• Onvoldoende voeding.
• Medicijnen voor ziekten die worden veroorzaakt doordat het immuunsysteem zichzelf aanvalt (auto-immuunziekten). Voorbeelden zijn reumatoïde artritis en de ziekte van Crohn.
• Medicijnen in de vorm van orale steroïden voor aandoeningen die resulteren in ontstekingen waarbij behandeling nodig is om ontstekingen te verminderen.
• Medicijnen die worden ingenomen om afstoting te voorkomen bij mensen die orgaan- of beenmergtransplantaties hebben ondergaan.
• Chemotherapie of radiotherapiebehandeling voor kanker
• Kankers. Bepaalde kankers kunnen immuunsuppressie veroorzaken, vooral die waarbij de bloedcellen betrokken zijn die zo cruciaal zijn voor ons immuunsysteem. Lymfomen, leukemieën en myeloom zijn kankers die het immuunsysteem kunnen onderdrukken.
• Het niet hebben van een milt, omdat die is verwijderd. Of een milt hebben die niet goed werkt. Dit kan het gevolg zijn van bepaalde aandoeningen zoals sikkelcelanemie, thalassemie major of lymfeklierkanker, of na radiotherapie.
• HIV en AIDS. Het humane immunodeficiëntievirus (HIV) tast het immuunsysteem aan.
• Zeldzame genetische aandoeningen die leiden tot verlies van immuunfunctie – bijvoorbeeld ernstig gecombineerd immunodeficiëntiesyndroom (SCID), DiGeorge-syndroom, Wiskott-Aldrich-syndroom.

Welke specifieke geneesmiddelen veroorzaken immuunsuppressie?

Oraale steroïden zijn een veel voorkomende oorzaak van immuunsuppressie en worden gebruikt bij tal van aandoeningen. De kans dat ze uw immuunsysteem verlagen is groter als ze langdurig in hoge doses worden gebruikt. Lagere doses veroorzaken over het algemeen geen probleem. Voor een volwassene kan een dosis van 40 mg prednisolon per dag gedurende meer dan een week immuunsuppressie veroorzaken, maar deze dosis varieert voor andere steroïden en voor kinderen. Zie de aparte bijsluiter Orale Steroïden voor meer informatie.

Andere geneesmiddelen die het immuunsysteem onderdrukken zijn:

• Azathioprine.
• Mycofenolaatmofetil.
• Monoklonale antilichamen – waarvan er veel zijn die eindigen op “mab”, zoals bevacizumab, rituximab en trastuzumab.
• Anti-TNF geneesmiddelen zoals etanercept, infliximab, adalimumab, certolizumab en golimumab. (TNF staat voor anti tumor necrose factor, en sommige van de “mab” medicijnen hierboven werken tegen TNF, dus er is enige overlap in groepen van medicijnen hier.)
• Methotrexaat.
• Ciclosporine.
• Tacrolimus.
• Sirolimus.
• Cyclofosfamide.
• Leflunomide.

Deze geneesmiddelen worden gebruikt om allerlei aandoeningen te behandelen, enkele van de meest voorkomende zijn onder andere:

• Kanker zoals lymfoom of leukemie.
• reumatoïde artritis.
• ziekte van Crohn.
• colitis ulcerosa.
• orgaantransplantatie, om afstoting te voorkomen.
• ernstige psoriasis en artritis psoriatica.

Waarom wordt de milt verwijderd?

Uw milt is een belangrijk onderdeel van uw immuunsysteem, maar soms moet hij worden verwijderd, met een operatie die splenectomie wordt genoemd. Dit kan nodig zijn als u betrokken bent bij een ongeval of een verwonding waarbij uw milt is gescheurd. Soms moet de milt worden verwijderd om te voorkomen dat u grote hoeveelheden bloed verliest.

Soms is de milt te groot geworden en vernietigt hij te veel van uw bloedcellen. Voorbeelden waarbij dit gebeurt en de milt moet worden verwijderd, zijn

• Immune trombocytopenie
• Hereditaire sferocytose
• Hereditaire elliptocytose
• Lymfomen en leukemieën

Zie de aparte folders De milt en Infectie voorkomen na een miltverwijdering of als u geen werkende milt heeft voor meer informatie over de milt.

Wat zijn de symptomen van immuunsuppressie

suppressie?

Veelal van de tijd, als u immuunsuppressie heeft, weet u niet dat u het heeft. Het kan echter wel zijn dat u vaker infecties krijgt. En als u infecties krijgt, kunnen ze ernstiger zijn en is de kans groter dat u ernstige complicaties krijgt. U kunt ook ongebruikelijke of ongewone infecties krijgen. Gezonde volwassenen krijgen bijvoorbeeld meestal geen spruw in de mond, tenzij er een goede reden voor is, zoals het gebruik van een steroïde-inhalator. Bij mensen met AIDS komt spruw echter vaak voor en kan het zeer wijdverspreid of ernstig zijn.

De geneesmiddelen die uw immuunsysteem kunnen onderdrukken, kunnen ook andere bijwerkingen hebben. Deze variëren en worden vermeld in de informatie die bij uw individuele medicijn wordt geleverd.

Wat zijn de complicaties van immuunsuppressie?

Infecties kunnen zich bijzonder snel ontwikkelen en verspreiden bij mensen van wie het immuunsysteem wordt onderdrukt. Een zere keel, bijvoorbeeld, zal zich eerder ontwikkelen tot een borstinfectie. De kans is groter dat een afzonderlijke infectie zich over het hele lichaam verspreidt (sepsis), waardoor u gevaarlijk ziek kunt worden.

Mensen met immuunsuppressie lijken ook een hoger risico te lopen op bepaalde soorten huidkanker. Het gaat onder meer om plaveiselcelcarcinoom (SCC), melanoom en sarcoom van Kaposi. Het is niet helemaal zeker waarom dit zo is. Misschien komt het doordat het immuunsysteem helpt huidcellen te vernietigen die door de zon zijn beschadigd. Indien deze cellen niet door het immuunsysteem worden verwijderd, kunnen zij zich gaan vermenigvuldigen en kanker veroorzaken. Het kan ook zijn dat virussen (zoals het humaan papillomavirus – HPV, of herpesvirussen) die bij sommige vormen van kanker een rol spelen, meer kans maken als het immuunsysteem onderdrukt wordt. Sommige immuunonderdrukkende geneesmiddelen kunnen huidcellen direct beïnvloeden op een manier waardoor ze meer kans hebben om huidkanker te ontwikkelen.

Als ik immuunsuppressie heb, welke symptomen moeten mij dan aanzetten om naar de dokter te gaan?

Als u immuunsuppressie heeft, veranderen de wanneer-moet-u-dokter-zijn-regels. Het immuunsysteem van gezonde mensen kan de meeste kleine infecties binnen enkele dagen bestrijden zonder medische hulp. Daarom wordt gezonde mensen aangeraden om bij de meeste kleine infecties een afwachtende houding aan te nemen. Dit betekent dat de symptomen moeten worden behandeld en dat alleen naar de dokter moet worden gegaan als men zich erg onwel voelt of als de infectie niet vanzelf overgaat.

Als het immuunsysteem echter wordt onderdrukt, kan zelfs een lichte infectie al snel ernstig worden. Het is dus beter om zo snel mogelijk naar de dokter te gaan in plaats van af te wachten hoe het gaat. Infecties die in een vroeg stadium worden ontdekt, kunnen snel worden behandeld, zodat ze zich niet kunnen verspreiden en u niet ziek wordt. U hebt meer kans om een antibioticum te krijgen voor een milde infectie dan iemand die niet immuungecompromitteerd is, en in extreme gevallen kan dit uw leven redden.

Ga dus naar de dokter als u denkt dat u een infectie hebt, zoals keelpijn, hoesten, symptomen van een urine-infectie, voedselvergiftiging, enzovoort.

Zoek dringend medische hulp als:

• u een hoge temperatuur (koorts) heeft van meer dan 38°C.
• u koude rillingen of rillingen (rigors) heeft.
• u zich in het algemeen onwel voelt met duizeligheid of sufheid of verwardheid.
• U heeft uitslag.
• Het licht doet pijn aan uw ogen.
• U heeft toevallen (epileptische aanvallen).

Als u een kind heeft met immunosuppressie, geldt al het bovenstaande. Maar u moet ook dringend medische hulp inroepen als uw kind snel ademt, of niet eet of drinkt zoals normaal.

Ook uw huid moet u in de gaten houden. Als u schilfertjes krijgt die niet snel verdwijnen met een goede vochtinbrengende crème, of als u een nieuwe moedervlek hebt of een moedervlek die is veranderd, ga dan naar de dokter. Hopelijk gaat het niet om een vorm van huidkanker, maar als het wel zo is, hoe eerder het wordt behandeld, hoe beter het resultaat zal zijn.

Hoe wordt immuunsuppressieve medicatie gecontroleerd?

Dit varieert met de individuele medicatie. Bij sommige medicijnen moet u regelmatig bloed laten prikken. Hierbij worden uw bloedcellen (witte bloedcellen, rode bloedcellen en bloedplaatjes) gecontroleerd en wordt nagegaan of de aantallen niet te laag worden. Er kunnen ook bloedtesten zijn om te controleren of de medicijnen uw lever- of nierfunctie niet aantasten.

Voor andere immuunonderdrukkende medicijnen kunt u regelmatig een bloedtest krijgen om te zien hoe goed de medicijnen werken. Als u bijvoorbeeld steroïden tegen polymyalgia rheumatica (PMR) gebruikt, wordt een bloedonderzoek gedaan om het niveau van de ontsteking in uw lichaam te controleren. Als deze niveaus dalen, kan de dosis geleidelijk worden verlaagd. Als uit het bloedonderzoek blijkt dat de ziekte weer actief wordt, kan het nodig zijn de dosis te verhogen. Vergelijkbare bloedonderzoeken worden gedaan voor het monitoren van sommige van de geneesmiddelen die worden gebruikt om reumatoïde artritis te behandelen.

Het kan ook variëren in de tijd. Voor sommige medicijnen, zoals methotrexaat, moet u aanvankelijk om de een of twee weken bloedprikken, maar als u ze een tijdje gebruikt en de situatie stabiel lijkt te zijn, wordt dit elke drie maanden.

Vraag uw huisarts of specialist naar de controlevereisten voor uw medicijnen.

Zijn er nog andere onderzoeken?

Er kunnen nog andere onderzoeken nodig zijn voor de aandoening waarvoor u wordt behandeld. Bij sommige vormen van kanker kan bijvoorbeeld een beenmergbiopsie nodig zijn om te controleren wat er gebeurt. Bij HIV en AIDS kunnen specifieke bloedonderzoeken naar de immuunfunctie worden gebruikt om te controleren wat er gebeurt.

Uw specialist kan u ook controleren op veranderingen in uw huid, omdat immuunsuppressie u vatbaarder kan maken voor huidkanker.

Andere onderzoeken en controlevereisten zijn afhankelijk van de specifieke medicatie. Als u bijvoorbeeld orale steroïden neemt, kunnen uw gewicht en bloeddruk worden gecontroleerd, omdat gewichtstoename en hoge bloeddruk bijwerkingen van dit soort medicatie kunnen zijn. Bij steroïden wordt ook uw botdichtheid gecontroleerd, omdat ze kunnen leiden tot ‘dunner worden’ van de botten (osteoporose), en worden uw ogen gecontroleerd op cataract.

Kan immuunsuppressie worden behandeld?

Het hangt allemaal af van de oorzaak. In sommige gevallen kan het worden behandeld, in andere gevallen wordt het onder controle gehouden. Bijvoorbeeld:

• HIV-infectie en AIDS worden behandeld met specifieke anti-HIV-medicatie. Zie de aparte folder over HIV en AIDS.
• Vele vormen van kanker kunnen met chemotherapie met succes worden behandeld, of in ieder geval kan de progressie ervan worden vertraagd.
• Stamceltransplantaties (of beenmergtransplantaties) worden in sommige situaties gebruikt. Beschadigde cellen worden vervangen door normale cellen. Dit wordt gebruikt bij sommige vormen van kanker, evenals bij sommige genetische immuunsuppressie aandoeningen.
• Immuunsuppressie veroorzaakt door medicatie zou moeten omkeren als de medicatie wordt gestopt. Als de immuunsuppressie schadelijk is, kan soms een alternatief worden gebruikt, of kan de dosis worden verlaagd. In andere gevallen wordt een infectie snel aangepakt wanneer deze optreedt, terwijl de medicatie wordt voortgezet. Het hangt van de aandoening die wordt behandeld af hoe lang de medicatie wordt gebruikt.
• Als u een splenectomie hebt ondergaan, is het effect levenslang, maar er zijn manieren om het risico op infectie te verminderen (zie het gedeelte hieronder).
• Bij sommige aandoeningen, zoals genetische immuunziekten, kunnen injecties met antilichaamproteïnen (immunoglobulinen) worden gegeven om het lichaam te helpen infecties te bestrijden.

Infecties in een vroeg stadium behandelen is van cruciaal belang als u immuunsuppressie hebt. U krijgt een behandeling voor de infectie. Als u onwel wordt, of als het niet lijkt te werken, kunt u worden opgenomen in het ziekenhuis.

Heb ik specifieke behandelingen nodig om problemen te voorkomen als ik immuunonderdruk ben?

Als uw immuunsysteem onderdrukt is, is het belangrijk om stappen te ondernemen om infectie te voorkomen. Dit kan op een aantal manieren:

• Neem algemene stappen om infectie te voorkomen. Vermijd bijvoorbeeld het eten van voedsel waarbij u het risico loopt op voedselvergiftiging. Ga veilig om met rauw vlees. Gebruik algemene hygiënemaatregelen om uw huis, enz. schoon en kiemvrij te houden.
• Vermijd waar mogelijk nauw contact met mensen met besmettelijke aandoeningen.
• Zorg ervoor dat alle routinevaccinaties up to date zijn. (Specifieke aanbevelingen worden gedaan voor immuungecompromitteerde kinderen die hun kindervaccinaties krijgen.)
• Extra vaccinaties voor mensen met een hoger risico, zoals een jaarlijkse griepprik, en vaccinatie tegen longontsteking en gordelroos.
• Sommige levende vaccinaties (die met levende kiemen) worden niet gegeven aan sommige mensen die een onderdrukt immuunsysteem hebben.
• Sommige mensen die een splenectomie hebben ondergaan en een bijzonder risico op infectie lopen, wordt geadviseerd dagelijks een regelmatig antibioticum, zoals penicilline, in te nemen.

Zijn er speciale voorzorgsmaatregelen die ik moet nemen als ik op reis ga?

Omdat u een bijzonder risico op infectie loopt, is het verstandig om uw reis zeer zorgvuldig te plannen. Zorg dat u alle reisvaccinaties heeft die voor uw bestemming worden geadviseerd. (Afhankelijk van de reden van uw immuunsuppressie kan u bepaalde levende vaccins worden afgeraden. Wees op uw hoede voor reizen naar landen met een hoog risico op ziekten waartegen u niet kunt worden ingeënt). Vermijd naar plaatsen te gaan waar u geen toegang zou hebben tot goede medische verzorging als u ziek zou worden. Reis met informatie over uw aandoening en medicatie voor het geval u de hulp van een gezondheidswerker nodig hebt terwijl u niet bij uw gebruikelijke arts(en) bent. Controleer of uw reisverzekering u dekt als u ziek wordt. Overleg met uw arts en overweeg om antibiotica “voor het geval dat” mee te nemen en instructies voor wanneer u die moet nemen als u een risico op specifieke infecties loopt. Neem de gebruikelijke voorzorgsmaatregelen om voedselvergiftiging/reizigersdiarree te voorkomen als u ergens heen gaat waar dit een risico kan vormen.

En ten slotte, als u naar een warme plek reist, gebruik dan veel zonnecrème met een hoge beschermingsfactor om uw huid te beschermen.