Guinguette Marais Poitevin

UTUADO, PUERTO RICO – De reis naar het Caguana Indigenous Ceremonial Center in de stad Utuado is een hete en vochtige tocht door het westelijke deel van de centrale bergketens van Puerto Rico.

De enige geluiden zijn het getjilp van vogels en het ruisen van de Tanamá rivier.

Het land is hier heilig, zegt Uahtibili Báez Santiago.

Báez is de leider van de Jíbaro-Boricua Indigenous Movement, een non-profit organisatie die mensen onderwijst over de geschiedenis van het Jíbaro-volk in Puerto Rico. Báez zegt dat volgens de mondelinge geschiedenis die aan hem is doorgegeven, het land waar het centrum staat ooit van hen was.

“Hier, dit behoorde aan ons, aan onze families,” zegt hij.

Datzelfde land is nu onderdeel van een nationaal park dat wordt beheerd door het Instituut van Puerto Ricaanse Cultuur, een overheidsinstelling.

De Jíbaro-Boricua Indigenous Movement, een groep van bijna 200 leden, moet een maand van te voren een aanvraag indienen om spirituele praktijken zoals doopsels en naamgevingsceremonies op dat land te mogen uitvoeren. Daarom heeft de groep een verzoekschrift ingediend bij de regering van Puerto Rico om het centrum als tempel te erkennen.

Maar voor Báez en andere leden van de groep gaat de erkenning om meer dan het verkrijgen van onbeperkte toegang tot het land.

“Als ze erkennen dat dit een tempel is, dan bestaan wij als inheemse mensen,” zegt hij.

De Jíbaro en Taíno – twee verschillende inheemse groepen die aanspraak maken op voorouderlijke banden met Puerto Rico – worden momenteel door de regering van Puerto Rico niet erkend als inheemse volken.

De Jíbaro-Boricua Inheemse Beweging beweert dat zij afstamt van de Xibalo voorouders van de Maya’s Kan. Leden van de Taíno Council Guatu-Ma-cu A Borikén, een andere non-profit organisatie, herleiden hun voorouders tot de Taíno’s, een gemeenschap die Christoffel Columbus volgens hen tegenkwam op zijn reizen naar de Amerika’s tegen het einde van de 15e eeuw.

Ernie Xavier Rivera Collazo, geschiedenisleraar en archeoloog aan de Inter American University of Puerto Rico in de zuidwestelijke stad San Germán, zegt dat veel mensen in Puerto Rico ervan uitgaan dat de inheemse bevolking van Puerto Rico is uitgeroeid tijdens de Spaanse verovering die in 1493 begon.

“Dat is wat ze ons op school hebben geleerd,” zegt hij.

Maar ondanks wat de geschiedenisboeken zeggen, zegt Rivera dat archeologisch bewijs aantoont dat de inheemse bevolking op het eiland zich zelfs na 1700 verzette tegen de koloniale overheersing, wat in tegenspraak is met de overtuiging dat ze in de 15e eeuw werden uitgeroeid. Hij zegt dat dit verzet vandaag de dag nog steeds voortduurt, nu deze gemeenschappen autonomie proberen te verkrijgen in Puerto Rico.

Juan Carlos Martínez Cruzado, een bioloog die gespecialiseerd is in moleculaire evolutie, zegt dat uit een onderzoek dat hij in 2002 uitvoerde, bleek dat 61% van de 800 Puerto Ricanen die meededen mitochondriaal DNA hadden dat het inheemse voorouderlijk erfgoed bevestigde.

Maar volgens Martín Veguilla, leider van de Taíno Raad Guatu-Ma-cu-A Borikén, erkent de wetgeving in Puerto Rico op dit moment geen inheemse organisaties. De raad is door het ministerie van Buitenlandse Zaken van Puerto Rico geclassificeerd als een religieuze organisatie, zodat de groep spirituele ceremonies kan houden en openbare presentaties kan geven.

Doris O’Neill Cruzado, die zich identificeert als een inheemse Taíno grootmoeder, houdt Taíno ceremonies om mensen te helpen met het onderwijzen van de Taíno cultuur. Volgens O’Neill is het gebrek aan informatie over de Taíno geschiedenis de schuld van de regering, die de inheemse geschiedenis van Puerto Rico niet erkent.

Veguilla, die in de raad bekend staat als Cacike Caciba Opil Veguilla, wat Heilige Steen van de Geest betekent, zegt dat ze erin geslaagd zijn om een sterke, toegewijde gemeenschap te organiseren voor het behoud van de Taíno cultuur. Hij voegt eraan toe dat de conferenties die de groep heeft georganiseerd, hebben bijgedragen aan hun inspanningen om enkele skeletresten van hun voorouders, die momenteel in het bezit zijn van het Instituut van Puerto Ricaanse Cultuur, terug te krijgen, zodat de groep de resten in een traditionele Taíno-ceremonie kan begraven.

Báez zegt dat de Jíbaro-beweging momenteel samenwerkt met de Organisatie van de Verenigde Naties voor Onderwijs, Wetenschap en Cultuur (UNESCO) en de Inheemse Kerk van de Verenigde Staten om de regering ertoe te bewegen het Caguana Indigenous Ceremonial Center als tempel te erkennen. Hij zegt dat de groep een petitie heeft ingediend bij het Departement van Onderwijs van Puerto Rico om de geschiedenis van de inheemse bevolking van Puerto Rico na de 15e eeuw in het leerplan op te nemen.

Báez hoopt dat door een grotere zichtbaarheid van hun cultuur en de verdediging van hun identiteit, de groep eindelijk erkenning zal krijgen en in staat zal zijn om hun land en autonomie terug te krijgen.

“We willen dat ze weten dat dit een oud, voorouderlijk land is – dat wij, de mensen die hier leven, voorouderlijke afstammelingen zijn,” zegt hij. “Zij hebben ons niet uitgeroeid.”

Rishi Khalsa, GPJ, vertaalde dit verhaal uit het Spaans.