Het is een haai-eet-haai wereld: letterlijk! Het blijft mensen verbazen dat een van de toproofdieren van de oceaan prima een hap uit zijn eigen soort (of een andere haaiensoort) kan nemen. Haaienwetenschappers kunnen u met tegenzin vertellen hoe een grotere haai een kleinere haai van hun lijn at (ik heb dat zelf meegemaakt, het is altijd fascinerend om op te tekenen) en de gemiddelde mens heeft deze roof al ontelbare keren via zijn smartphone op video vastgelegd. Maar wist je dat haai-op-haai eten ook binnen de moederhaai gebeurt?
Een zandtijgerhaai, Carcharias taurus.
Laura College
Haaien leiden een zwaar leven. Hun ouders zijn helemaal niet in beeld en krijgen geen ouderlijke zorg zodra ze in het zoute water van de oceaan terechtkomen (sommige zelfs eerder, als hun moeder hun eierdoos ergens veilig heeft gedeponeerd). Hoewel ze door de meeste oceaandieren worden gevreesd als ze volwassen zijn, zijn ze als ze net geboren zijn en nog zo klein zijn, vrij spel. Dat betekent dat babyhaaien (die ‘pups’ worden genoemd) voortdurend moeten voorkomen dat ze het slachtoffer worden van een groter dier – inclusief andere haaien!
En dat is als ze de oceaan überhaupt al halen. Zelfs in de baarmoeder zijn ze niet veilig voor hun eigen vlees en bloed: hun broers en zussen. In de BBC-documentaire “Story of Life” met Sir David Attenborough in de hoofdrol wordt precies dit soort kannibalisme in een zandtijgerhaai (Carcharias taurus) getoond. Deze haaien, die ook wel grijze verpleegsterhaaien, gevlekte tandtijgerhaaien of tijgerhaaien (niet te verwarren met Galeocerdo cuvier) worden genoemd, voeren een bloedige oorlog binnen in hun baarmoeder. Ja, meervoud. Vrouwelijke zandtijgerhaaien hebben twee baarmoeders! Attenborough zegt het het beste: “Binnenin elk vrouwtje worden kindertanden goed gebruikt, want de twee grootste ongeboren jongen van het vrouwtje eten langzaam hun broers en zussen op. Het zorgt ervoor dat alleen de sterkste en grootste baby’s overleven.” Deze macabere gebeurtenis werd bij toeval ontdekt in 1948 toen een wetenschapper die in een van de baarmoeders van een zandtijgerhaai aan het porren was, plotseling door een pup in de hand werd gebeten.
Terwijl kannibalisme binnen de baarmoeder niet gebruikelijk is in het dierenrijk, komt kannibalisme na de geboorte bij veel dieren voor, zoals rietpadden, konijnen, salamanders en ijsberen. Dit soort kannibalisme is ongewoon bij haaien, en het wordt nog vreemder: zodra de zandtijgerhaaien klaar zijn met het eten van hun broers en zussen, wenden zij zich tot de onbevruchte eieren van hun moeder. Deze praktijk wordt oofagie genoemd (soms aangeduid als ‘ovofagie’) en betekent letterlijk “eieren eten”. Verwanten van de zandtijgers hebben jongen in de baarmoeder die ook onbevruchte eieren consumeren (bijv. grote witte haaien, voshaaien, haringhaaien en makohaaien).
Afgespoelde eiercapsule van een haai.
Shark egg capsule that spohedore. Mael Balland
En alsof dat nog niet gek genoeg was, wordt het inwendige van een moederhaai steeds gekker: in 1993 waren opnamen gemaakt voor een programma van Discovery Channel waarop te zien was hoe embryo’s in een zandtijgerhaai van de ene baarmoeder naar de andere verhuisden! Wetenschappers hebben onlangs deze zelfde migratie bij een andere soort gevonden. Met behulp van een speciaal echo-apparaat konden wetenschappers van het Okinawa Churaumi Aquarium in Motobu, Japan, zien hoe ongeboren pups van verpleegsterhaaien (Nebrius ferrugineus) in gevangenschap niet alleen rond hun eigen baarmoeder zwemmen, maar zich ook naar de andere baarmoeder verplaatsen. “Onze gegevens tonen frequente embryonale migratie tussen de rechter en linker baarmoeder, wat in tegenspraak is met de ‘sedentaire’ zoogdier foetus,” stellen de onderzoekers in hun deze maand gepubliceerde rapport. De gegevens varieerden van embryo’s die drie keer van baarmoeder verwisselden tot 24 migraties gedurende de hele zwangerschap van de haai.
Hoewel de eerste observatie van deze migratie al in 1993 werd gedaan, werd het gezien terwijl een invasieve chirurgische ingreep werd uitgevoerd, en velen vroegen zich af of dit gedrag natuurlijk was en ‘onder minder stressvolle omstandigheden zou voorkomen.’ Het lijkt erop dat dit inderdaad het geval is! En de onderzoekers van dit laatste artikel denken dat dit gedrag te wijten kan zijn aan de manier waarop taaie verpleegster- en zandtijgerhaaien hun zich ontwikkelende pups voeden. “Het lijkt waarschijnlijk dat bij deze wijze van voortplanting, het actieve zwemvermogen van het embryo het mogelijk maakt om effectief voedzame eieren in de baarmoederomgeving te zoeken en te vangen,” stellen de wetenschappers.
Dus waarom eten deze broers en zussen elkaar op? Het is niet omdat ze te weinig ruimte hebben, het komt allemaal neer op wie hun vader is. Vrouwelijke zandtijgerhaaien paren, net als veel andere dieren, met meerdere mannetjes. Vrouwtjes kiezen met welk mannetje ze paren en slaan het sperma op voor later of zorgen ervoor dat hun eitjes worden bevrucht met wat ze hebben. Dat betekent dat als ze met meerdere mannetjes paren, de baby’s in dezelfde baarmoeder verschillende vaders kunnen hebben. Maar hoewel het vrouwtje kan kiezen met wie ze paart, betekent dat niet dat de genen van dat mannetje het ook volhouden en met succes een pup voortbrengen die de baarmoeder verlaat.
Zandtijgerhaai.
Chris Bayer
Auteurs van een studie uit 2013 construeerden microsatelliet DNA-profielen van 15 vrouwelijke zandtijgerhaaien en hun nakomelingen in Zuid-Afrika tussen 2007 en 2012. Door de genetica van de embryo’s te vergelijken, konden ze zien hoeveel mannetjes in staat waren om eieren succesvol te bevruchten. Negen van de vrouwtjes (60 procent) hadden meerdere partners, maar wat verrassend was, was dat 60 procent van de embryo’s die als eerste uitkwamen en opgroeiden, dezelfde vader hadden.
Zandtijgerhaaien met mannetjes zijn in die zin interessant dat ze dicht bij het vrouwtje blijven waarmee ze net hebben gekopeld en hen bewaken tegen andere mannetjes. Ze produceren ook “een opvallend grote hoeveelheid sperma in vergelijking met andere haaien”, aldus het Smithsonian. Hopen ze dat hun sperma een eitje bevrucht en zich met succes in de baarmoeder nestelt, waardoor ze een voorsprong krijgen om groot en sterk te worden en de anderen op te eten? Mogelijk. “Deze competitie kan een belangrijke en waarschijnlijk ondergewaardeerde rol spelen bij het bepalen van de fitheid van de mannetjes,” zeggen de wetenschappers in hun onderzoek.
De voortplanting van de haai is nog steeds een tamelijk groot mysterie. Maar het ontrafelen van geheimen als deze maakt haaien net even cooler.
Volg me op Twitter of LinkedIn. Bekijk mijn website.