Over één ding kunnen bijna alle psychiaters het eens zijn,” zegt onderzoeker Adam Kaplin, “is dit: We hebben antidepressiva nodig die sneller werken en voor meer mensen.”
De serotonine selectieve heropname remmers (SSRI’s) die de circuits en neurotransmitters in de hersenen moeten versterken, hebben normaal gesproken zeven tot veertien dagen nodig om de symptomen te verminderen. Die vertraging vormt een verhoogd risico op zelfmoord voor mensen met een behandelingsresistente depressie, zegt Kaplin.
Nu, na drie jaar bestuderen hoe het medicijn esketamine – een krachtigere vorm van ketamine – de symptomen bij deze patiënten zou kunnen verlichten, zijn Kaplin en zijn collega’s hoopvol gestemd. “Wat echt belangrijk is aan dit medicijn,” zegt hij, “is dat het het eerste is dat werkt voor behandelingsresistente depressie met onmiddellijk effect. Het lijkt ook zelfmoordgedachten te verminderen.”
Kaplin’s onderzoek, onderdeel van een multisite, internationale trial, onderzocht de biologische basis van depressie en de bruikbaarheid van intranasale esketamine om het te behandelen. Johns Hopkins zal binnenkort beginnen met het aanbieden van de FDA-goedgekeurde intranasale behandeling aan patiënten met hardnekkige depressie in een begeleide klinische setting (zie zijbalk).
Collectief, over alle sites die deelnamen aan de proef, was de respons tussen 53% en 69% tijdens de eerste maand van de behandeling.
De reden waarom esketamine zo effectief is, legt Kaplin uit, is dat het niet alleen via een andere receptor wordt toegediend, maar via een ionkanaal – een veel snellere route om een signaal via de neuronensnelweg van de hersenen af te leveren. “Het is gericht op tientallen hersenverbindingen tegelijk, niet slechts één, en manipuleert de neurotransmitter glutamaat, die veel neuronen in de hersenen gebruiken om met elkaar te communiceren.”
Ketamine is niet zonder controverse. Het is een analoog van fencyclidine (PCP) en werd een populaire party- en clubdrug, bijgenaamd “Special K”. Maar Kaplin verdedigt snel de reputatie ervan.
Hij merkt op dat de FDA in 1970 ketamine goedkeurde voor gebruik als verdovingsmiddel bij kinder- en volwassenenoperaties vanwege de hoge mate van veiligheid en de onmiddellijke respons. Het middel werd gebruikt bij de recente redding van 12 jongens en hun voetbalcoach uit een overstroomde grot in Thailand en staat op de lijst van essentiële geneesmiddelen van de Wereldgezondheidsorganisatie.
“Ketamine speelt een cruciale rol in de chirurgie,” zegt Kaplin, “en de bevindingen in onze onderzoeken bij patiënten met behandelingsresistente depressie zijn bemoedigend.” In deze studies, merkt hij op, is de dosis aanzienlijk lager dan clubgebruik of als verdovingsmiddel.
De proeven met esketamine suggereren ook een ontstekingsremmend effect, merkt Kaplin op, die fungeert als psychiatrisch adviseur voor de Johns Hopkins multiple sclerose en transverse myelitis centers of excellence. “Dat is goed nieuws voor mijn patiënten met MS en andere auto-immuunziekten,” zegt hij, erop wijzend dat 50% van de MS-patiënten lijdt aan depressie. Zelfmoord als gevolg van depressie is de op twee na belangrijkste doodsoorzaak bij MS-patiënten gedurende hun hele leven.
Tot nu toe, zegt Kaplin, is elektroconvulsietherapie de beste benadering voor therapieresistente psychotische depressie. Maar het is niet zonder bijwerkingen. Deze omvatten verwarring, geheugenverlies, misselijkheid en hoofdpijn. Ketamine heeft ook mogelijke bijwerkingen, waaronder lichte misselijkheid, duizeligheid en verwarring, maar de patiënten worden na de behandeling ten minste twee uur lang nauwlettend in de gaten gehouden om hun veiligheid te garanderen, waarna de bijwerkingen zijn verdwenen.