Guinguette Marais Poitevin

• Wat is Ototoxiciteit?
• Statistieken
• Risicofactoren
• Verloop
• Symptomen
• Klinisch onderzoek
• Hoe wordt de diagnose gesteld
• Voorspelling
• Behandeling

Wat is Ototoxiciteit?

Ototoxiciteit verwijst naar medicijn- of chemisch gerelateerde schade aan het binnenoor, resulterend in schade aan de organen die verantwoordelijk zijn voor het gehoor en het evenwicht. Dergelijke schade kan leiden tot tijdelijk of permanent gehoorverlies en/of verlies van het evenwicht. Ototoxische stoffen omvatten verschillende therapeutische geneesmiddelen (bv. aminoglycoside antibiotica, sommige middelen tegen kanker, lisdiuretica, antimalariamiddelen en aspirine), en andere omgevingsstoffen (bv. kwik, lood en arsenicum). In de onderstaande tabel staan enkele van de meest gebruikte ototoxische geneesmiddelen en stoffen.

Tabel 1. Veel voorkomende stoffen waarvan bekend is dat ze in verband worden gebracht met ototoxiciteit

Statistieken

Ototoxiciteit kan iedereen treffen die behandeld wordt met de hierboven genoemde medicijnen. De kans op ototoxiciteit is echter sterk afhankelijk van welk geneesmiddel wordt toegediend, de duur van het gebruik en verschillende andere onderliggende factoren, zoals de nierfunctie en het gebruik van andere ototoxische geneesmiddelen op hetzelfde moment.

Rond 10% van de mensen die aminoglycoside antibiotica nemen, krijgen ototoxiciteit, hoewel tot 33% ook is gemeld bij volwassen patiënten, met een kans van 3% dat die schade blijvend is. Over het algemeen komt ototoxiciteit vaker voor bij volwassenen dan bij kinderen en baby’s, waar het incidentiecijfer ongeveer 2% is. Vestibulaire toxiciteit door aminoglycosiden komt naar verluidt voor bij 4% van de volwassen patiënten, en ongeveer 2% van de met gentamicine behandelde patiënten meldt gehoorverlies.

Bij patiënten die worden behandeld met het antikankermiddel cisplatine kan ototoxiciteit optreden bij maar liefst 50% van de patiënten. Het percentage en de ernst van ototoxiciteit is hoger bij kinderen en bij patiënten die eerder bestraling van hoofd en nek hebben gehad. Ongeveer 60% van de kinderen die chemotherapie op basis van platina krijgen, krijgt te maken met gehoorverlies.

Er is een incidentie van ototoxiciteit van respectievelijk 6% en 0,7% door de diuretica furosemide en ethacryninezuur. Tot 1% van de patiënten meldt ototoxiciteit door aspirine, hoewel dit het vaakst voorkomt bij ouderen.

Risicofactoren

Er zijn bepaalde factoren die patiënten een verhoogd risico op ototoxiciteit kunnen geven:

• Dosis en duur van de therapie
• Infusiesnelheid en cumulatieve levenslange dosis
• Slechtere nierfunctie, wat kan leiden tot snelle accumulatie van het ototoxische middel
• Gelijktijdige toediening van een ander ototoxisch middel (bijv.g. aminoglycosiden en lisdiuretica)
• Leeftijd
• Voorafgaand gehoorverlies, sensorineuraal gehoorverlies
• Blootstelling tijdens zwangerschap
• Vorige blootstelling aan hoofd- en halsbestraling (voor chemotherapeutica)
• Genetische gevoeligheid
• Familiegeschiedenis van ototoxiciteit

Progressie

Symptomen van ototoxiciteit kunnen snel optreden of maanden na toediening verschijnen. Vaak wordt ototoxiciteit in het beginstadium niet gediagnosticeerd, bijvoorbeeld wanneer het gehoorverlies zeer minimaal is of beperkt blijft tot hoge tonen. Het is gewoonlijk wanneer het gehoorverlies de lagere spraakfrequenties bereikt dat patiënten iets merken, en tegen die tijd is er al permanente schade opgetreden.

Aminoglycosiden staan erom bekend dat ze permanent gehoorverlies kunnen veroorzaken, gewoonlijk voorafgegaan door hoge pieptonen en een geleidelijk verlies van het gehoor dat begint in de hogere frequenties. Verlies van vestibulaire gevoeligheid kan ook blijvend zijn, en kan het gezichtsvermogen van de patiënt doen schommelen of stuiteren.

De symptomen van aspirine- en kininetoxiciteit zijn afhankelijk van de dosis en zijn gewoonlijk omkeerbaar. Ze worden gekenmerkt door oorsuizingen en licht gehoorverlies. Van grote doses kinine is echter bekend dat ze blijvend gehoorverlies veroorzaken, met name bij oudere patiënten die langdurig medicijnen tegen beenkrampen gebruiken.

Chemotherapeutische middelen zijn bekende oorzaken van gehoorverlies dat ernstig en blijvend kan zijn. Gehoorverlies begint meestal met een verlies van de hoge frequenties in beide oren, en gaat over in een verlies van alle frequenties. Gehoorverlies presenteert zich als een gevoel van het horen van gedempte stemmen. Vestibulaire effecten (bijv. evenwichtsverlies, gebrek aan coördinatie, duizeligheid) komen ook vaak voor. Gehoorverlies treedt gewoonlijk op na 1-2 weken behandeling, hoewel het vaak kan worden uitgesteld tot 6 maanden na de behandeling.

Loopdiuretica kunnen rinkelen in de oren veroorzaken of het gehoor verminderen. Dit is meestal omkeerbaar zodra de behandeling is gestopt.

Symptomen

De meest voorkomende symptomen die worden ervaren bij ototoxiciteit zijn:

• Tinnitus of rinkelen in de oren
• Bilateraal of unilateraal gehoorverlies
• Duizeligheid
• Oncoordinatie in bewegingen
• Onvastheid van lopen
• Oscillerend of stuiterend zicht

Hoe wordt de diagnose gesteld

Er zijn verschillende specifieke audiologische tests beschikbaar die uw arts kan uitvoeren. Deze omvatten verschillende gehoor- en evenwichtstests. Deze moeten worden uitgevoerd voor het begin van de behandeling met een bekend ototoxisch middel, maar ook tijdens en na het stoppen van de behandeling.

• Zuivere toon luchtgeleidingstest: Kan zeer kleine veranderingen detecteren, zelfs vóór het begin van tinnitus, omdat de meeste ototoxische middelen gehoorverlies in de hoogste frequenties als eerste veroorzaken. Vroege detectie maakt aanpassing van de behandeling mogelijk voordat spraakfrequenties worden aangetast.
• Zuivere toon beengeleiding: Gebruikt om sensorineurale functie te bepalen.
• Woordherkenningstests
• Romberg’s test: Evenwichtstest om vestibulaire schade op te sporen.

Voor zuigelingen en ernstig zieke patiënten die aan bed gebonden of comateus zijn, zijn alternatieve tests beschikbaar:

• Otoakoestische emissie (OAE): Hierbij worden met behulp van een microfoon de signalen gemeten die door het slakkenhuis worden geproduceerd.
• Auditory brainstem response (ABR): Meet de auditieve functie waarbij gebruik wordt gemaakt van reacties die door de gehoorzenuw en de hersenstam worden geproduceerd. Helpt zintuiglijk van neuraal gehoorverlies te onderscheiden.

Voorspelling

Hoe goed een patiënt van ototoxiciteit herstelt, hangt af van het soort geneesmiddel en de dosis en duur van de behandeling. Meestal is gehoorverlies als gevolg van behandeling met cisplatine onomkeerbaar, terwijl gehoorverlies als gevolg van salicylaten en kinine meestal omkeerbaar is.

De meeste chemische stoffen in het milieu worden in verband gebracht met blijvend gehoorverlies. Kwik wordt in verband gebracht met blijvende evenwichtsproblemen.

Als de symptomen in een vroeg stadium worden ontdekt, is de kans op genezing veel groter. De meeste patiënten merken echter pas significante veranderingen als het te laat is.

Behandeling

Er zijn momenteel geen behandelingen beschikbaar voor ototoxiciteit, afgezien van het intrekken van de medicatie zodra toxiciteit wordt vermoed. Preventie is van cruciaal belang om blijvend gehoorverlies te voorkomen. Wanneer een bekend ototoxisch middel wordt voorgeschreven, moeten regelmatig gehoor- en evenwichtstests worden uitgevoerd, vooral bij patiënten die een hoog risico lopen.Ook de nierfunctie moet worden gemeten voordat met een ototoxisch middel wordt begonnen.

Hoog gehoorverlies blijft vaak onopgemerkt, en pas wanneer een gesproken woord niet meer kan worden gehoord, gaan patiënten op zoek naar behandeling. In dat stadium is de schade meestal onomkeerbaar. Daarom zijn regelmatige gehoortests zo belangrijk.

Voor zover mogelijk moeten ototoxische medicijnen worden vermeden, vooral in combinatie.

De beschikbare behandelingen zijn gericht op het verminderen van het effect van de schade en op het herstel van de functie. Bij ernstig en blijvend gehoorverlies kan versterking met hoortoestellen of cochleaire implantaten de enige behandelingsoptie zijn. Om de verloren evenwichtsfunctie te herstellen, kan fysiotherapie worden gebruikt om de hersenen te helpen om andere manieren te ontwikkelen om het evenwicht te bewaren. Dit is vaak succesvol bij jongere patiënten.

Onderzoek heeft uitgewezen dat het innemen van taurine of een andere antioxidant (bv. vitamine E) samen met het ototoxische geneesmiddel de toxiciteit kan verminderen.Inhibitoren van celdoodpathways worden ook onderzocht, evenals gentherapie voor aminoglycoside ototoxiciteit.

1. Selimoglu E. Aminoglycoside-geïnduceerde ototoxiciteit. Current Pharmaceutical Design. 2007; 13: 119-26.
2. Jerger S and Jerger J. Ototoxiciteit. In: Gehoorstoornissen: A Manual for Clinical Evaluation. Little Brown and Company. 1981; p.137-8.
3. Wackym PA, Storper IS and Newman AN. Cochleaire en vestibulaire ototoxiciteit. In: Canalis RF en Lambert PR, editors. Het oor: Comprehensive Otology. Philadelphia: Lipincott Williams and Wilkins; 2000; p. 571-83.
4. Jackler RK and Brackman DE. Ototoxicity. In: Neurotologie. Mosby-Year Book Inc. Missouri. 1994; p. 642-4.
5. Konrad-Martin D, Helt WJ, Reavis KM, Gordon JS, Coleman LL, Bratt GW, et al. Otoxoxiciteit: Vroegtijdige opsporing en controle. De ASHA-leider. 2005: 11-14. Beschikbaar via URL: http://www.asha.org/ about/ publications/ leader-online/ archives/ 2005/ 050524/ 050524b.htm
6. Liu HY, Chi FL, Gao WY. Taurine verzwakt de ototoxiciteit van aminoglycosiden door remming van de expressie van induceerbare stikstofoxidesynthase in het slakkenhuis. Neuroreport. 2008; 19(1): 117-20.
7. Rybak LP, Kelly T. Ototoxicity: Bioprotectieve mechanismen. Current Opinion in Otolaryngology & Hoofd & Halschirurgie. 2003; 11(5): 328-33.