Een sleutelfiguur in de tweelingpausenrivaliteit is een knappe aartsbisschop, Georg Gänswein, bekend om zijn skiën, zijn tennis en zijn sartorale bella figura. Hij is in de volksmond bekend als “Gorgeous Georg.” Hij is Benedictus’ secretaris en verzorger, en woont met de paus emeritus in een gerenoveerd, meerkamer voormalig klooster achter een dikke heg en hoge hekken in de tuinen van Vaticaanstad.
Op de ochtend van 11 september 2018 gaf Gänswein een lezing in de bibliotheek van Italië’s Kamer van Afgevaardigden voor een bijeenkomst van beleidswinnaars. Hij promootte Benedictus’ visie voor de katholieke kerk. De gelegenheid was de lancering van de Italiaanstalige editie van The Benedict Option, door Rod Dreher, een senior redacteur bij het tijdschrift The American Conservative en een zelfbeschreven “crunchy conservative.” In het boek prijst Dreher de zesde-eeuwse monnik St. Benedictus voor het behoud van de christelijke cultuur in afgelegen kloosters tijdens de donkere middeleeuwen. De klerikale seksueel misbruik crisis, Gänswein uitgelegd aan de groep, is de kerk de nieuwe Dark Age-de katholieke wereld 9/11.
Gänswein’s toespraak werd geïnterpreteerd, niet in het minst door Dreher zelf, te betekenen dat de redder van de huidige Dark Age is niemand minder dan paus emeritus Benedictus.
Al sinds zijn jaren als de belangrijkste leerstellige waakhond van het katholicisme, vanaf 1981, pleitte Benedictus, toen nog kardinaal Joseph Ratzinger geheten, voor de vorming van een kleinere Kerk, gezuiverd van onvolkomenheden. De pauselijke visie van Franciscus is diametraal tegenovergesteld. Hij wil een grote kerk, barmhartig voor zondaars, gastvrij voor vreemdelingen, respectvol tolerant tegenover andere geloofsovertuigingen. Hij probeert twijfelaars aan te moedigen, misbruikten te troosten en mensen te verzoenen die door hun geaardheid zijn buitengesloten. Hij heeft de Kerk vergeleken met een “veldhospitaal” voor zieken en gewonden van geest.
Tegen de achtergrond van een Kerk die in oorlog is met zichzelf over misbruik van geestelijken, heeft Gänswein zich ontpopt als de promotor van Benedictus’ alternatieve pauselijke agenda. Op 20 mei 2016 verklaarde hij dat Franciscus en Benedictus samen één “uitgebreid” pauselijk ambt vertegenwoordigen met één “actief” lid en één “contemplatief” lid. Franciscus verwierp die notie op staande voet, zeggende: “Er is maar één paus.”
Sindsdien lijkt de relatie Franciscus-Benedictus te zijn verslechterd. In juli van 2017 las Gänswein een brief van Benedictus voor bij de begrafenis van de conservatieve kardinaal Joachim Meisner, de aartsbisschop emeritus van Keulen. Daarin stond een regel die gelezen kon worden als diep destabiliserend voor het pontificaat van Franciscus. Benedictus zei via Gänswein dat Meisner ervan overtuigd was dat “de Heer zijn Kerk niet in de steek laat, zelfs niet als het schip zoveel water heeft opgenomen dat het op het punt staat te kapseizen”. De boot van de Kerk is een krachtige, oude metafoor. De levende Paus is de kapitein van de bark van Sint Pieter. Benedictus leek met andere woorden te zeggen dat de Kerk onder leiding van paus Franciscus aan het zinken is.
Paus-watchers merkten op dat Meisner een van de vier prominente kardinalen was die theologische twijfels hadden geuit over Amoris Laetitia (“De vreugde van de liefde”), een belangrijke pastorale brief geschreven door Franciscus aan de wereld en gepubliceerd in april 2016. De paus had getracht sympathie op te wekken voor gescheiden en hertrouwde katholieken – die volgens de kerkelijke leer de communie niet mogen ontvangen. De vier kardinalen waren tegen elke verandering in de leer. Gezien het feit dat ongeveer 28 procent van de getrouwde Amerikaanse katholieken gescheiden is, en dat velen opnieuw willen trouwen, betekent dit dat een aanzienlijk deel “in zonde leeft”. Franciscus heeft gepleit voor een verandering die deze katholieken weer in de kudde zou brengen. De brief van kardinaal Meisner van Benedictus kan worden opgevat als een teken dat ook de emeritus-paus het liberalisme van Franciscus afkeurt.
De kwestie van echtscheiding en hertrouwen is een van de belangrijkste geschilpunten tussen de liberalen van Franciscus en de conservatieven van Benedictus. De conservatieven wijzen er immers op dat Jezus echtscheiding verbood – het staat in de evangeliën. Een katholiek kan een burgerlijke scheiding aanvragen, maar de zonde ligt in het hertrouwen en het hebben van seksuele relaties. De kerk beschouwt dat als overspel. De katholieke historicus Richard Rex, professor in de geschiedenis van de Reformatie in Cambridge, veroordeelde in het conservatieve tijdschrift First Things het pleidooi van Franciscus voor clementie met een vernietigende beknoptheid: “Een dergelijke conclusie zou elke pretentie van morele autoriteit van de kant van de Kerk definitief ontkrachten. Een kerk die er zo lang naast kan zitten in een zaak die zo fundamenteel is voor het menselijk welzijn en geluk, kan nauwelijks aanspraak maken op fatsoen, laat staan op onfeilbaarheid.”
Een andere cruciale botsing gaat over de oorzaken van seksueel misbruik door geestelijken. De conservatieven verklaren dat homoseksualiteit de schuldige is. Aan het begin van zijn pausdom, in 2005, beval Benedictus dat homo’s moesten worden geweerd uit seminaries en het priesterschap. Franciscus heeft een meer tolerante visie. Toen hem tijdens een persconferentie in 2013 naar homoseksualiteit werd gevraagd, zei hij beroemd: “Wie ben ik om te oordelen?”
Dat veel seminaries homo’s hebben geaccepteerd, staat buiten kijf. De expert op het gebied van priesterlijke seksualiteit, wijlen A. W. Richard Sipe, was een psychotherapeut, voormalig priester, en definitief liberaal. Hij werd in de film Spotlight ondeugend gekarakteriseerd als “een hippie ex-priester die samenwoont met een non”. Sipe schatte dat slechts ongeveer 50 procent van de Amerikaanse priesters celibatair is, dat minstens een derde homo is, en dat tussen de 6 en 9 procent van de priesters pedofiel is.
Mijn Sotto Voce wil me doen geloven dat het diocesane seminarie van Baltimore, St. Mary’s, schunnig bekend als “het Roze Paleis”, de grootste “homobar” in de staat Maryland was. In 2016 stopte de aartsbisschop van Dublin, Diarmuid Martin, met het sturen van studenten naar het oudste seminarie van het land, St. Patrick’s, Maynooth, na beschuldigingen van seksuele intimidatie. Er werd ook gemeld dat priesters in opleiding de dating-app Grindr gebruikten om hun geloften van celibaat te schenden, en dat seminaristen die klaagden, eruit werden geschopt.
Ik had een persoonlijke ervaring met misbruik als junior seminarist. Toen ik 17 was, werd ik door een priester die we Vader Regenboog noemden, uitgenodigd om het sacrament van de biecht te ontvangen – niet in de donkere biechtstoel, maar in de privacy van zijn kamer, dicht tegen elkaar aan zittend op gemakkelijke stoelen. Hij bood me een glas Tia Maria likeur en een Sweet Afton sigaret aan, en leidde het gesprek naar het onderwerp masturbatie. Hij vroeg of hij mijn penis mocht inspecteren en manipuleren, “voor het geval dat” hij misvormd was en ongewoon vatbaar voor erecties. Ik verliet de kamer onmiddellijk, zonder me te laten wegsturen. Hij werd later door de bisschop verwijderd – en geïnstalleerd als kapelaan van een kleuterschool voor nog jongere jongens.
Nog steeds is er geen bewijs voor de conservatieve opvatting dat homoseksualiteit aanzet tot seksueel misbruik. Marie Keenan, auteur van het gezaghebbende boek Child Sexual Abuse & de Katholieke Kerk, schreef dat “de combinatie van gegevens die nu naar voren komen duidelijk wijst op het feit dat seksuele geaardheid weinig of geen invloed heeft op seksueel misbruik van kinderen of op de selectie van slachtoffers.” Misbruikers hebben het gemunt op zowel jongens als meisjes, over een breed spectrum van de ontwikkeling van de kindertijd: puberteit, post-puberteit, zelfs zuigelingen.
Liberalen leggen de schuld voor het misbruik binnen de kerk bij het “klerikalisme”, een priesterlijke cultuur die geestelijken behandelt als spiritueel gescheiden, verheven, gerechtigd en onberekenbaar. Het proces van klerikalisme begint volgens hen in de seminaries, waar priesters in opleiding worden afgezonderd van de wereld en uiteindelijk infantiliseren. Franciscus heeft gezegd dat de kerk door de slechte opleiding het risico loopt “kleine monsters” te creëren – priesters die zich meer zorgen maken over hun carrière dan over het dienen van mensen.
Liberale katholieken willen een einde maken aan het celibaat, dat priesters het recht ontzegt te trouwen. Zij betreuren de afwezigheid van een vrouwelijk priesterschap. Clericalisme, zeggen zij, moedigt ongelijke machtsverhoudingen aan die leiden tot seksueel misbruik van minderjarigen. Wanneer een priester zich vergist, is men geneigd geheimhouding te betrachten en elk schandaal te onderdrukken dat zijn aanzien bij de leken nog verder zou kunnen aantasten.
Foto van Maurix/Gamma-Rapho/Getty Images.
De ironie van de homofobie van de traditionalisten is, volgens de liberalen, dat deze vaak wordt uitgedragen door gesloten geestelijken wier vijandigheid wordt ingegeven door ontkenning en schaamte. Conservatief katholicisme wordt bijna per definitie geassocieerd met oude rituelen, zoals de Latijnse mis en een voorliefde voor traditionele gewaden. In Europa verwijzen liberale priesters spottend naar de Romeinse kraag als “het kleine préservatif” (Frans voor “condoom”) en naar de toog als “het grote préservatif.”
Benedictus ging als paus voor robijnrode slip-on loafers en met rode hermelijn afgezette capes. Prachtige Georg, ook wel “Bel Giorgio” genoemd, was de inspiratiebron voor Donatella Versace’s wintercollectie 2007-8 voor “geestelijken”. Francis wil daar niets van weten. Hij draagt bescheiden zwarte schoenen en een witte toog die naar verluidt van wol is gemaakt.