Guinguette Marais Poitevin

Ben je klaar voor de nacht van de angst? Halloween staat voor de deur en daarmee ook een nieuwe oogst aan griezelfilms, waaronder een nieuwe bewerking van Hans en Grietje, nieuwe verbeeldingen van The Grudge en Halloween – het bewijs dat de honger naar het macabere die we lijken te hebben, niet verdwijnt! Verrassend genoeg zijn veel elementen in horrorfilms vergelijkbaar met die in de gotische literatuur, hoewel ze ook heel verschillend kunnen worden benaderd.

Gotische elementen zijn onder meer de volgende:

1. Speelt zich af in een spookkasteel of -huis

De hoofdlocatie, meestal een oud kasteel geteisterd door een voorouderlijke vloek, is een vitaal element in gotische fictie, omdat het een duister en bedreigend decor biedt.

Horace Walpole was zeer geïnteresseerd in middeleeuwse architectuur, en transformeerde zijn villa in een kasteel, compleet met torentjes en torens. Het is een vroeg voorbeeld van Gothic Revival-architectuur.

Een verhaal plaatsen in een overheersend gotisch gebouw riep gevoelens van ontzag en isolement op. Kasteel Corvin is ongetwijfeld het spookachtigste van alle gotische kastelen, gelegen in Transsylvanië. Vlad de Spietser III (beter bekend als Dracula) zou hier gevangen hebben gezeten. Bekijk meer griezelige gebouwen.

Het griezelige beeld van het geïsoleerde kasteel is beroemd geworden door de film. Een vroeg voorbeeld van een gotisch kasteel in film is te zien in Nosferatu, waar de titulaire vampier woont. De architectuur wordt in de hele film gebruikt naast opvallende visuele elementen zoals dramatische belichting – waar de Duitse expressionistische film vooral om bekend staat – om Orlok zowel van dichtbij als van veraf angstaanjagend te doen lijken.

2. Een jonkvrouw in nood

De vrouwelijke hoofdrolspelers krijgen vaak te maken met gebeurtenissen die hen doodsbang, gillend en flauwvallend achterlaten. Terugkerend naar haar middeleeuwse rol als jonkvrouw in nood, wordt de deugdzame heldin meestal opgesloten in een kasteel en achtervolgd door een sadistische aristocraat. Vroege voorbeelden in dit genre zijn Matilda in Horace Walpole’s ‘The Castle of Otranto’ en Emily in Ann Radcliffe’s ‘The Mysteries of Udolpho.’

De jonkvrouw in nood is natuurlijk net zo goed een filmicoon als een literair icoon, en het personagetype komt voor in een breed scala aan media. Een vroeg voorbeeld in de film is het personage van Lil Dagover in F.W. Murnau’s Het Kabinet van Doctor Caligari, wiens melodramatische zwaaien kenmerkend is voor wat vandaag de dag wordt beschouwd als een enigszins gedateerde karaktertrope, maar niet zonder zijn duidelijke weergave van visuele dreiging.

3. Een sfeer van mysterie en suspense

Het werk is doordrongen van een dreigend gevoel, een angst versterkt door het onbekende. Toen Wilkie Collins ‘The Woman in White’ voor het eerst verscheen, werd het bestempeld als een “sensationele roman”. Het verhaal gaat over familiegeheimen, valse identiteiten en valse gevangenschap.

Voorwerpen of parafernalia die de gotische sfeer helpen creëren zijn grafkelders, harnassen, flikkerende kaarsen, gebarsten spiegels, portretten en kwade drankjes.

Het concept van alchemie en het experimenteren met levende organismen zou nu worden geclassificeerd als een science fiction idee, maar het begon zijn leven als een element van de gothic, gezien in gedichten en Victoriaanse teksten, van Edgar Allan Poe tot Fritz Lang’s film Metropolis uit 1927, waar het borrelende laboratorium van de corrupte wetenschapper Rotwang is versierd met een omgekeerd pentagram – zelf een symbool van het occulte.

4. Er is een geest of monster

In Mary Shelley’s ‘Frankenstein’ creëert Victor Frankenstein een monster met lichaamsdelen van overleden criminelen in een poging de perfecte mens te maken. Andere hoofdpersonen zijn bovennatuurlijke of groteske wezens, variërend van vampiers, duivels, spoken, monsters, demonen, zombies tot boze geesten, de “bezetenen” en weerwolven.

Soms is de schurk meer dan alleen een monster uit iemands nachtmerries. Soms, en de laatste tijd is dat misschien meer het geval met de vooruitgang in biologie en technologie, is de centrale schurk zelf deels een wezen en deels een ander – bijvoorbeeld een cyborg of mutant. Tegenwoordig is lichaamshorror een veel voorkomend element in horrorfilms en -programma’s.

5. Het weer is altijd afschuwelijk
Vlitsen van bliksemflitsen begeleiden openbaringen en donder en stortbuien vormen meestal de voorbode van de verschijning van een personage of het begin van een belangrijke gebeurtenis. De stormen en de wind die door ‘Wuthering Heights’ razen, geven aan hoe de personages zijn overgeleverd aan krachten die ze niet in de hand hebben. In ‘Rebecca’ weerspiegelt het weer de gemoedstoestand van de personages; een mist daalt neer wanneer de verteller, de tweede mevrouw de Winter verward en depressief is.

6. Dromen/nachtmerries

Fuseli, de romanticus bij uitstek, heeft vaak gezegd: “Een van de meest onontgonnen gebieden van de kunst zijn dromen”. Schrijvers als Walpole, Stoker en Shelley lieten zich allemaal inspireren door levendige en verontrustende nachtmerries.

Verontrustende of profetische dromen worden ook vaak ervaren door de fictieve personages van deze schrijvers, gebruikt als een plot device om hun onzekerheden en angsten te benadrukken.

7. Aristocratische, hoffelijke, humeurige, eenzame, cynische en met een schuldig geheim beladen mannelijke hoofdpersoon

Deze duister aantrekkelijke en tegenstrijdige mannelijke figuur komt overal in de gothic fictie voor. Zowel Maxim in ‘Rebecca’ als Mr. Rochester in ‘Jane Eyre’ worden gekweld door hun verleden en hun beider voorouderlijke huizen gaan in vlammen op.

De vloek of verdoemenis is een “kater” van de traditionele religieuze ideologie om het personage te kastijden voor een of andere misstap tegen de morele orde. Tot de achtervolgde of opgejaagde figuren behoren ook Mary Shelley’s Frankenstein, die zowel achtervolgd wordt door als achter zijn monster aanzit, en op hun beurt vertegenwoordigen moderne figuren zoals Edward Scissorhands uit de gelijknamige film uit 1990 een moderne interpretatie van dit archetype. Zij hebben geen misdaad begaan, maar hun bestaan alleen is al genoeg.

8. Melodrama

De emoties lopen hoog op in de gotische literatuur, wat een verhoogd gevoel voor drama weerspiegelt. Vrouwen hebben de neiging te zwijmelen en mannen te razen als afspiegeling van ongeziene innerlijke kwellingen. Er zijn ook moorden, ontvoeringen en mensen die gek worden. De schurk is meestal het centrale personage, maar het lot grijpt uiteindelijk in om het goede te laten zegevieren over het kwade.

Zoals gezegd is melodrama een sleutelelement van de stomme film, dat zich uitstekend leende voor gothic- en horrorverhalen. Door de sterk gestileerde, gebarende aard van de voorstelling kwamen emoties en persoonlijkheden direct naar voren.

9. De dood

De gotische roman is in de ban van de dood en het bovennatuurlijke, wat bijdraagt aan een sfeer van verschrikking. Als de Gotische literatuur een weerspiegeling is van de wens om je sterfelijkheid te overwinnen, dan is er ook een angst voor hen die er op de een of andere manier in slagen die sterfelijkheid te overstijgen; dat wil zeggen vampiers, die zowel dood als levend zijn.

Er is ook een Gotische obsessie met de lichamen van dode vrouwen. Edgar Allan Poe zei dat de dood van een mooie vrouw “het meest poëtische onderwerp in de wereld” is. In bijna elk van zijn verhalen is een van de personages gestorven of wordt gerouwd.

10. Het beest in je binnenste

Robert Louis Stevensons ‘Strange Case of Dr Jekyll and Mr Hyde’ (1886) haakte in op hedendaagse angsten. Dr. Jekyll is uiterst respectabel, terwijl Mr. Hyde brutaal en aapachtig is. De twist is dat beiden twee facetten van dezelfde persoon vertegenwoordigen.

Onbeïnvloed door Darwins evolutietheorie, voedt zo’n nachtmerrieachtige biologische afstamming die de superioriteit van de mens ontkende, zich in veel laat-Victoriaanse gothic romans.

De oorsprong van de gothic novel

De oorsprong van de gothic novel wordt grotendeels toegeschreven aan Horace Walpole’s ‘The Castle of Otranto’ uit 1764, waarvan het verhaal was geïnspireerd door een droom die hij had in Strawberry Hill, zijn ‘kleine gotische kasteel.

De woorden Goth en Gothic beschrijven de Germaanse stammen (Gothen, Visigoten, Ostrogoten) die Europa in de Middeleeuwen teisterden. Tegen de achttiende eeuw was de term gotiek in Engeland synoniem geworden met de middeleeuwen, die werden gezien als bijgelovig, barbaars en onverlicht. Het groeide uit tot een genre van gotische literatuur met een fascinatie voor de dood en het bovennatuurlijke, en beïnvloedde vele kunstvormen die we vandaag kennen en die shockeren en entertainen.

Vind meer

Zie meer afbeeldingen van gotisch geïnspireerde fictie en kunst

Zie hoe gotische literatuur film heeft geïnspireerd

Zie Halloween-afbeeldingengalerijen