Lensflare ontstaat wanneer niet-beeldvormend licht de lens binnendringt en vervolgens op de film of digitale sensor van de camera valt. Dit verschijnt vaak als een karakteristieke veelhoekige vorm, met zijden die afhangen van de vorm van het lensdiafragma. Het kan het algemene contrast van een foto aanzienlijk verlagen en is vaak een ongewenst artefact, maar sommige soorten lichtvlekken kunnen de artistieke betekenis van een foto juist versterken. Inzicht in lensflare kan je helpen het te gebruiken – of te vermijden – op een manier die het beste past bij hoe je de uiteindelijke foto wilt afbeelden.
WAT HET LIJKT
Op de bovenstaande foto zijn rechtsboven duidelijke tekenen te zien van flare, veroorzaakt door een felle zon net buiten het beeldkader. Deze tekenen komen voor in de vorm van veelhoekige heldere gebieden (meestal 5-8 zijden), naast heldere strepen en een algehele vermindering van het contrast (zie hieronder). De veelhoekige vormen variëren in grootte en kunnen zelfs zo groot worden dat ze een aanzienlijk deel van het beeld in beslag nemen. Zoek naar lichtvlekken in de buurt van zeer heldere objecten, hoewel de effecten ook ver weg van de eigenlijke bron (of zelfs in het hele beeld) kunnen worden waargenomen.
Flare kan vele vormen aannemen, waaronder een of meer van de veelhoekige vormen, heldere strepen, of een algemene uitwassing (sluierflare) die hierboven is afgebeeld.
ACHTERGROND: HOE HET HOOPT
Alle camera’s, op de eenvoudigste na, bevatten lenzen die in feite uit meerdere “lenselementen” bestaan. Lensflare wordt veroorzaakt door niet-beeldlicht dat niet direct langs het beoogde pad passeert (refracteert), maar in plaats daarvan een aantal keren intern op lenselementen weerkaatst (heen en weer) voordat het uiteindelijk de film of digitale sensor bereikt.
Opmerking: het diafragma hierboven is afgebeeld als achter verschillende lenselementen.
lenselementen bevatten vaak een soort antireflecterende coating die tot doel heeft flare te minimaliseren, maar geen enkele lens met meerdere elementen elimineert dit volledig. Lichtbronnen zullen nog steeds een klein deel van hun licht weerkaatsen, en dit weerkaatste licht wordt zichtbaar als lichtvlekken in gebieden waar het in intensiteit vergelijkbaar wordt met het gebroken licht (dat door het eigenlijke beeld wordt gecreëerd). Flare die verschijnt als veelhoekige vormen wordt veroorzaakt door licht dat weerkaatst tegen de binnenranden van de lensopening (diafragma), zoals hierboven te zien is.
Hoewel flare technisch gezien wordt veroorzaakt door interne reflecties, zijn hier vaak zeer intense lichtbronnen voor nodig om significant te worden (in verhouding tot het gebroken licht). Lichtbronnen die lichtvlekken veroorzaken kunnen de zon, kunstlicht en zelfs een volle maan zijn. Zelfs als de foto zelf geen intense lichtbronnen bevat, kan er toch strooilicht in de lens komen als het het voorste element raakt. Gewoonlijk draagt licht dat buiten de beeldhoek valt niet bij tot het uiteindelijke beeld, maar als dit licht weerkaatst kan het een onbedoelde weg afleggen en de film/sensor bereiken. In het voorbeeld met de bloemen stond de zon niet in het beeld, maar veroorzaakte toch een aanzienlijke lensflare.
REDUCING FLARE MET LENSKAPPEN
Een goede zonnekap kan flare veroorzaakt door strooilicht van buiten de beeldhoek bijna elimineren. Zorg ervoor dat deze zonnekap een volledig niet-reflecterende binnenkant heeft, zoals vilt, en dat er geen delen zijn die zijn afgewreven. Hoewel het gebruik van een zonnekap een eenvoudige oplossing lijkt, reiken de meeste zonnekappen in werkelijkheid niet ver genoeg om al het strooilicht tegen te houden. Dit is vooral een probleem bij het gebruik van 35 mm lenzen op een digitale spiegelreflexcamera met een “crop factor”, omdat deze zonnekappen zijn gemaakt voor de grotere beeldhoek. Bovendien kunnen zonnekappen voor zoomlenzen alleen zo worden ontworpen dat ze al het strooilicht bij de grootste brandpuntsafstand tegenhouden.
Petalen lenskappen beschermen vaak beter dan niet-petalen (ronde) types. Dit komt doordat de kappen in de vorm van een bloemblad rekening houden met de beeldverhouding van de film- of digitale sensor van de camera, waardoor de beeldhoek in de ene richting groter is dan in de andere.
Als de zonnekap niet afdoende is, zijn er enkele eenvoudige maar minder handige oplossingen. Door een hand of een stuk papier aan de buitenkant van de lens te leggen, die het dichtst bij de lichtbron is die de lichtvlek veroorzaakt, kan het effect van een goede zonnekap worden nagebootst. Aan de andere kant is het soms moeilijk in te schatten wanneer deze geïmproviseerde zonnekap per ongeluk deel gaat uitmaken van het beeld. Een duurdere oplossing die door veel professionals wordt gebruikt, is het gebruik van een verstelbare balg.
Een andere oplossing voor het gebruik van 35 mm lenzen en zonnekappen op een digitale spiegelreflexcamera met een cropfactor is de aanschaf van een alternatieve zonnekap. Zoek er een die is ontworpen voor een lens met een kleinere beeldhoek (ervan uitgaande dat deze nog steeds past op de zonnekapvatting op de lens). Een veelgebruikt voorbeeld is het gebruik van de EW-83DII zonnekap met Canon’s 17-40 f/4L lens, in plaats van de zonnekap die bij de lens wordt geleverd. De EW-83DII zonnekap werkt met zowel 1,6X als 1,3X (verrassend genoeg) cropfactoren, omdat hij is ontworpen om de beeldhoek van een 24 mm lens op een full-frame 35 mm camera te bedekken. Hoewel dit een betere bescherming biedt, is het nog steeds slechts toereikend voor de grootste beeldhoek voor een zoomlens.
Ondanks al deze maatregelen is er geen perfecte oplossing. Echte zonnekappen kunnen geen volledige bescherming bieden tegen strooilicht, omdat de “perfecte” zonnekap helemaal tot aan het verste object zou moeten reiken en de beeldhoek nauwgezet zou moeten volgen.
Hoe groter de zonnekap, hoe beter – althans als je alleen kijkt naar het vermogen om licht tegen te houden. Toch moet erop worden gelet dat deze zonnekap geen van het eigenlijke beeldlicht tegenhoudt.
INFLUENT VAN HET LENSTYPE
In het algemeen zijn objectieven met een vaste brandpuntsafstand (of prime) minder gevoelig voor lensflare dan zoomlenzen. Niet alleen is de zonnekap bij alle brandpuntsafstanden ontoereikend, maar ook moeten gecompliceerdere zoomlenzen vaak meer lenselementen bevatten. Zoomlenzen hebben daarom meer interne oppervlakken waartegen licht kan reflecteren.
Breedhoeklenzen zijn vaak zo ontworpen dat ze beter bestand zijn tegen felle lichtbronnen, vooral omdat de fabrikant weet dat de zon zich bij deze lenzen waarschijnlijk binnen of vlakbij de beeldhoek zal bevinden.
Moderne hoogwaardige lenzen bevatten doorgaans betere antireflecterende coatings. Sommige oudere lenzen van Leica en Hasselblad hebben geen speciale coating en kunnen dus zelfs bij zacht licht behoorlijk flakkeren.
MINIMIZING FLARE THROUGH COMPOSITION
Flare is dus uiteindelijk onder controle van de fotograaf, op basis van waar de lens is gericht en wat er in het beeld wordt opgenomen.
Hoewel fotografen nooit graag hun artistieke flexibiliteit willen inleveren om technische redenen, kunnen bepaalde composities zeer effectief zijn bij het minimaliseren van flare. De beste oplossingen zijn die waarbij artistieke intentie en technische kwaliteit hand in hand gaan.
Een effectieve techniek is om objecten zodanig in je foto te plaatsen dat ze lichtbronnen die lichtvlekken veroorzaken geheel of gedeeltelijk blokkeren. De afbeelding links toont een uitgesneden deel van een foto waar een boomstam gedeeltelijk een straatlantaarn belemmerde tijdens een lange belichting. Zelfs als de problematische lichtbron zich niet binnen het beeld bevindt, kan het fotograferen vanuit een positie waar die bron wordt belemmerd ook de lichtvlekken verminderen.
De beste benadering is natuurlijk om te fotograferen met de problematische lichtbron in de rug, hoewel dit meestal ofwel te beperkend is voor de compositie of niet mogelijk is. Zelfs het enigszins veranderen van de hoek van de lens kan op zijn minst het uiterlijk en de positie van de flare veranderen.
VISUALISEREN VAN FLARE MET DE DEPTH OF FIELD PREVIEW
Het uiterlijk en de positie van lensflare verandert afhankelijk van de diafragma-instelling van de foto. Het zoekerbeeld in een spiegelreflexcamera geeft alleen weer hoe de scène eruitziet als het diafragma wijd open staat (om het helderste beeld te creëren), en dit is dus mogelijk niet representatief voor hoe de lichtvlek er na de belichting uit zal zien. De scherptediepte voorbeeldknop kan worden gebruikt om te simuleren hoe de lichtvlek eruit zal zien bij andere diafragma’s, maar pas op dat het zoekerbeeld hierdoor ook aanzienlijk donkerder wordt.
De scherptediepte voorbeeldknop bevindt zich meestal aan de onderkant van de lensbevestiging, en kan worden ingedrukt om de strepen en veelhoekige lichtvlekvormen te simuleren. Deze knop is nog steeds ontoereikend om te simuleren hoe “uitgewassen” het uiteindelijke beeld eruit zal zien, omdat dit flare artefact ook afhangt van de lengte van de belichting (hierover later meer).
OF ANDERE OPMERKINGEN
Lensfilters moeten, net als lenselementen, een goede antireflecterende coating hebben om flare te verminderen. Goedkope UV-, polarisatie- en neutrale-dichtheidsfilters kunnen de lichtvlekken vergroten door extra oppervlakken te introduceren waar licht van kan weerkaatsen.
Als lichtvlekken onvermijdelijk waren en het beeld wasbleek (als gevolg van versluierende lichtvlekken), kunnen het niveaumiddel en plaatselijke contrastverbetering helpen om het contrast te herstellen.