Volgens het UNICEF-rapport 2007 over het welzijn van kinderen in economisch geavanceerde landen, scoren kinderen in de VS, Canada en het VK extreem laag als het gaat om sociaal en emotioneel welzijn. Er zijn veel theorieën ontwikkeld om de slechte toestand van de kinderen in onze landen te verklaren, met name kinderarmoede, ras en sociale klasse. Een factor die echter grotendeels is genegeerd – met name door beleidsmakers op het gebied van kinderen en gezinnen – is de prevalentie en de verwoestende effecten van de afwezigheid van vaders in het leven van kinderen.
Eerst een voorbehoud: ik wil noch alleenstaande moeders kleineren noch vaders die niet inwonend zijn de schuld geven van deze stand van zaken. Het trieste feit is dat ouders in onze samenleving niet worden gesteund in de vervulling van hun ouderlijke verantwoordelijkheden, en gescheiden ouders in het bijzonder worden vaak ondermijnd als ouders, zoals blijkt uit het grote aantal “niet-verzorgers” of “niet-residentiële” ouders die gedwongen worden verwijderd uit het leven van hun kinderen, als dagelijkse verzorgers, door misplaatste familierechtelijke uitspraken. Mijn doelwit van zorg zijn diegenen die verantwoordelijk zijn voor wetten en beleid die het belang van ouders in het leven van kinderen en de betrokkenheid van ouders als cruciaal voor het welzijn van kinderen devalueren. In de meeste gevallen hebben kinderen baat bij toegang tot beide ouders – en ouders hebben de steun van sociale instellingen nodig om er voor hun kinderen te kunnen zijn.
Ondanks de klaagzang van president Obama in 2011 op Vaderdag over de onverantwoordelijkheid van “klapvaders” die geen verantwoordelijkheid voor hun kinderen hoeven te nemen, zijn in feite de twee grootste structurele bedreigingen voor de aanwezigheid van vaders in het leven van kinderen echtscheiding en buitenechtelijk kinderen krijgen. Vaders worden vaker wel dan niet door familierechtbanken onvrijwillig gedegradeerd tot “accessoire ouders”, in plaats van actieve verzorgers. Deze opvatting blijft bij velen bestaan, ondanks het feit dat vaders in twee-oudergezinnen vóór de scheiding gewoonlijk ten minste een deel van de verantwoordelijkheid voor de zorg van hun kinderen met de moeder delen. Dit komt zowel doordat vaders een deel van de zorg op zich hebben genomen terwijl moeders meer uren buitenshuis werken, als doordat veel vaders niet langer genoegen nemen met een ondergeschikte rol als ouders. De meeste vaders willen vandaag zowel de vreugde als de uitdagingen van het ouderschap ervaren, halen voldoening uit hun ouderrol, en beschouwen actief en betrokken vaderschap als een kerncomponent van hun zelfidentiteit.
Waar ouders in het algemeen niet worden gesteund als ouders door onze sociale instellingen, worden gescheiden vaders in het bijzonder vaak gedevalueerd, geringschattend, en met geweld losgekoppeld van het leven van hun kinderen. Onderzoekers hebben ontdekt dat voor kinderen de resultaten niets minder dan rampzalig zijn, langs een aantal dimensies:
- Verminderd zelfbeeld en gecompromitteerde fysieke en emotionele veiligheid: Kinderen melden consequent dat ze zich in de steek gelaten voelen wanneer hun vaders niet bij hun leven betrokken zijn, worstelen met hun emoties en episodische vlagen van zelfhaat.
- Gedragsproblemen: Vaderloze kinderen hebben meer problemen met sociale aanpassing, en hebben meer kans om problemen met vriendschappen te rapporteren, en gedragsproblemen te manifesteren; velen ontwikkelen een branieachtige, intimiderende persona in een poging om hun onderliggende angsten, wrok, angsten en ongelukkigheid te verhullen.
- Spijbelen en slechte academische prestaties: 71 procent van de voortijdige schoolverlaters zijn vaderloos; vaderloze kinderen hebben meer problemen op academisch gebied, scoren slecht op tests voor lezen, wiskunde en denkvermogen; kinderen uit vaderloze gezinnen spijbelen vaker van school, worden vaker van school uitgesloten, lopen meer kans om op 16-jarige leeftijd van school te gaan, en lopen minder kans om als volwassene academische en beroepskwalificaties te verwerven.
- Delinquentie en jeugdcriminaliteit, waaronder geweldsdelicten: 85 procent van de jongeren in de gevangenis heeft een afwezige vader; vaderloze kinderen hebben meer kans om als volwassene een overtreding te begaan en in de gevangenis te belanden.
- Promiscuïteit en tienerzwangerschappen: Vaderloze kinderen hebben meer kans op problemen met de seksuele gezondheid, waaronder een grotere kans op geslachtsgemeenschap voor de leeftijd van 16 jaar, het afzien van anticonceptie tijdens de eerste geslachtsgemeenschap, tienerouders worden, en het oplopen van seksueel overdraagbare infecties; veel meisjes manifesteren een objecthonger naar mannen, en door het emotionele verlies van hun vaders egocentrisch te ervaren als een afwijzing van hen, kunnen ze vatbaar worden voor uitbuiting door volwassen mannen.
- Drugs- en alcoholmisbruik: Vaderloze kinderen hebben meer kans om te roken, alcohol te drinken en drugs te misbruiken in hun kindertijd en volwassenheid.
- Dakloosheid: 90 procent van de weggelopen kinderen heeft een afwezige vader.
- Uitbuiting en misbruik: Vaderloze kinderen lopen een groter risico op fysiek, emotioneel en seksueel misbruik: ze hebben vijf keer meer kans op fysiek misbruik en emotionele mishandeling, met een honderd keer hoger risico op dodelijk misbruik; een recente studie meldde dat kleuters die niet bij hun beide biologische ouders wonen, 40 keer meer kans hebben om seksueel misbruikt te worden.
- Lichamelijke gezondheidsproblemen: Vaderloze kinderen rapporteren significant meer psychosomatische gezondheidssymptomen en ziekte zoals acute en chronische pijn, astma, hoofdpijn en buikpijn.
- Geestelijke gezondheidsstoornissen: Vader-afwezige kinderen zijn consequent oververtegenwoordigd op een breed scala van geestelijke gezondheidsproblemen, met name angst, depressie, en zelfmoord.
- Levenskansen: Als volwassenen hebben vaderloze kinderen meer kans om werkloos te worden, een laag inkomen te hebben, in de bijstand te blijven en dakloos te worden.
- Toekomstige relaties: Vaderloze kinderen gaan vaker eerder een relatie aan, scheiden vaker of ontbinden hun samenlevingsverband, en hebben vaker kinderen buiten het huwelijk of buiten een relatie.
- Sterfte: Vaderloze kinderen hebben meer kans om als kind te sterven, en leven gemiddeld vier jaar korter.
Gezien het feit dat deze en andere sociale problemen sterker correleren met vaderloosheid dan met welke andere factor dan ook – en daarmee ras, sociale klasse en armoede overtreffen – is de afwezigheid van vaders misschien wel het meest kritieke sociale probleem van onze tijd. In Vaderloos Amerika noemt David Blankenhorn de crisis van vaderloze kinderen “de meest destructieve trend van onze generatie”. Een recent Brits rapport van de Universiteit van Birmingham, “Dad and Me”, bevestigt de beweringen van Blankenhorn, en concludeert dat de behoefte aan een vader op epidemische schaal is, en dat het “vader tekort” behandeld zou moeten worden als een volksgezondheidskwestie.
We negeren het probleem van vader afwezigheid op ons eigen risico. Van misschien wel de grootste zorg is het gebrek aan reactie van onze wetgevers en beleidsmakers, die lippendienst bewijzen aan het grote belang van het “belang van het kind,” maar toch een oogje dichtknijpen voor vaderverzuim, en de enorme hoeveelheid onderzoek over de nefaste gevolgen voor het welzijn van kinderen negeren.
Wat is de oplossing voor vaderverzuim? Veel voorstanders van vaders hebben de noodzaak benadrukt van snelle, goedkope, effectieve manieren voor niet-woonouders om hun door de rechter opgelegde ouderschapstijd te laten afdwingen. Hoewel de tenuitvoerlegging van de omgangsregeling belangrijk is, zou een wet voor gedeeld ouderschap een doeltreffender maatregel zijn om de voortdurende actieve betrokkenheid van beide ouders in het leven van de kinderen te garanderen. Een wettelijk vermoeden van gedeeld ouderschap zou de primaire rol van beide ouders bevestigen, en duidelijk maken dat zelfs bij afwezigheid van een echtelijke relatie, de ouderlijke verantwoordelijkheden van zowel moeders als vaders voor de behoeften van hun kinderen “heilig” zijn, en daarom volledige wettelijke bescherming en erkenning verdienen.