Werkterreinen op het gebied van gevangenishervorming en alternatieven voor gevangenisstraf
De technische bijstand van het UNODC op het gebied van gevangenishervorming bestrijkt de volgende themagebieden:
- voorlopige hechtenis;
- gevangenisbeheer;
- alternatieve maatregelen en sancties;
- sociale herintegratie.
Een overkoepelend thema dat relevant is voor alle interventies in gevangenissen is gezondheidszorg, waaronder met name de preventie, het beheer en de behandeling van HIV/AIDS en drugsverslaving. Lees meer….
Voorlopige hechtenis
Er zijn drie belangrijke kwesties waarmee rekening moet worden gehouden in de context van voorlopige hechtenis: ten eerste wordt in de meeste landen over de hele wereld te veel gebruik gemaakt van voorlopige hechtenis en in veel ontwikkelingslanden is de omvang van de populatie van gedetineerden in voorlopige hechtenis groter dan die van de populatie van veroordeelde gedetineerden. Deze situatie is in strijd met de bepalingen in internationale normen, waaronder het IVBPR, die voorzien in een beperkte toepassing van voorlopige hechtenis, alleen wanneer aan bepaalde voorwaarden is voldaan. Ten tweede is voorlopige hechtenis de periode die het meest vatbaar is voor misbruik in het strafrechtproces. De internationale mensenrechteninstrumenten erkennen de bijzondere kwetsbaarheid van personen in voorlopige hechtenis en voorzien in een groot aantal zeer specifieke waarborgen om ervoor te zorgen dat geen misbruik wordt gemaakt van de rechten van gedetineerden, dat zij niet worden mishandeld en dat hun toegang tot de rechter niet wordt belemmerd. Ten derde zijn de omstandigheden in voorlopige hechtenis vaak veel slechter dan die in gevangenissen voor veroordeelde gevangenen, hoewel voorlopige hechtenis voor onschuldig moet worden gehouden totdat zij schuldig zijn bevonden door een rechtbank, en als zodanig moet worden behandeld. Bovendien heeft het gebrek aan middelen voor gevangenissen in veel lage-inkomenslanden tot gevolg dat mensen in detentie geen toegang hebben tot juridisch advies en rechtsbijstand, met als gevolg dat zij langer in voorlopige hechtenis kunnen blijven en/of geen eerlijk proces krijgen, waardoor de overbelasting van de gevangenissen nog verder toeneemt. Verbetering van de toegang tot de rechter, ondersteuning van programma’s voor juridische bijstand en bijstand van paralegals, verbetering van het informatiebeheer en van de samenwerking tussen rechtbanken en gevangenissen om de behandeling van zaken te bespoedigen, alsmede bijstand bij de ontwikkeling van waarborgen voor gedetineerden in afwachting van hun proces, zoals onafhankelijke toezicht- en inspectiemechanismen, vormen derhalve belangrijke elementen van het werk van het UNODC op het gebied van de hervorming van het strafrecht.
Gevangenisbeheer
Om een gevangeniswezen op een eerlijke en humane manier te kunnen beheren, moeten nationale wetgeving, beleid en praktijken worden geleid door de internationale normen die zijn ontwikkeld om de mensenrechten van gevangenen te beschermen. De gevangenisautoriteiten hebben de verantwoordelijkheid ervoor te zorgen dat het toezicht op en de behandeling van gevangenen in overeenstemming is met de rechtsstaat, met eerbiediging van de mensenrechten van het individu, en dat de gevangenisperiode wordt gebruikt om het individu voor te bereiden op het leven buiten de gevangenis na vrijlating. Maar vaak zijn de nationale wetgeving en regels met betrekking tot het beheer van gevangenissen verouderd en aan hervorming toe. In veel landen valt het gevangeniswezen onder de politie of onder militaire instellingen en hebben managers en personeel geen specifieke opleiding gekregen op het gebied van gevangenisbeheer. Het moreel van het personeel is meestal laag en het ontbreekt aan doeltreffend leiderschap om de hervorming van het gevangeniswezen te stimuleren. Ook zijn de systemen voor het verzamelen en beheren van informatie in veel gevangenissystemen in de hele wereld zeer ontoereikend (of onbestaand), waardoor de ontwikkeling van deugdelijk beleid en degelijke strategieën op basis van betrouwbare, feitelijke gegevens wordt belemmerd. Het UNODC kan veel hulp bieden bij de hervorming van de nationale wetgeving, de ontwikkeling van opleidingsprogramma’s voor gevangenisbeheerders om hun leidinggevende rol te verbeteren en voor het personeel om de internationale normen en standaarden in hun dagelijkse praktijk toe te passen, en door bij te dragen aan de institutionele capaciteitsopbouw van gevangenisbesturen.
Alternatieve maatregelen en sancties
Overbevolking is een belangrijk punt van zorg in bijna alle gevangenisstelsels ter wereld, terwijl een punitief strafbeleid en een tekort aan sociale beschermingsdiensten in de gemeenschap blijven bijdragen aan de snelle groei van de gevangenisbevolking in veel landen. Zoals eerder gezegd, is overbevolking de hoofdoorzaak van veel schendingen van de mensenrechten in gevangenissen. Oplossingen voor overbevolking moeten worden onderzocht en uitgevoerd in bijna alle landen waar UNODC operationeel is.
Weliswaar kan overbevolking tijdelijk worden verminderd door nieuwe gevangenissen te bouwen, maar de praktijk wijst uit dat proberen de schadelijke effecten van overbevolking van gevangenissen te ondervangen door de bouw van nieuwe gevangenissen geen duurzame oplossing biedt. Bovendien is het bouwen van nieuwe gevangenissen en het onderhouden ervan duur, waardoor kostbare middelen onder druk komen te staan. In plaats daarvan wordt in talrijke internationale instrumenten een rationalisering van het straftoemetingsbeleid aanbevolen, met inbegrip van een ruimer gebruik van alternatieven voor gevangenisstraf, teneinde het aantal mensen dat voor lange perioden van de samenleving wordt geïsoleerd, te verminderen.
Het gebruik van niet tot vrijheidsbeneming strekkende straffen en maatregelen weerspiegelt ook een fundamentele verandering in de benadering van criminaliteit, daders en hun plaats in de samenleving, waarbij het zwaartepunt van penitentiaire maatregelen wordt verlegd van bestraffing en isolatie naar herstelrecht en re-integratie. Wanneer dit gepaard gaat met adequate ondersteuning van de daders, helpt het sommige van de meest kwetsbare leden van de samenleving om een leven te leiden zonder terug te vallen in criminele gedragspatronen. De uitvoering van strafrechtelijke sancties binnen de gemeenschap, in plaats van door middel van een proces van isolement ervan, biedt op de lange termijn dus een betere bescherming voor de samenleving. Ondersteuning van de invoering en uitvoering van niet tot vrijheidsbeneming strekkende straffen en maatregelen is daarom een sleutelelement van het werk van het UNODC op het gebied van hervorming van het gevangeniswezen.
Sociale reïntegratie
Een van de hoofddoelstellingen van de Verenigde Naties op het gebied van hervorming van het gevangeniswezen is bij te dragen tot de succesvolle reïntegratie van gevangenen in de samenleving na hun vrijlating. Initiatieven voor sociale reïntegratie moeten zo vroeg mogelijk in het strafrechtproces beginnen om een maximaal effect te sorteren. Dit betekent dat afleiding van het strafproces (in het bijzonder van kwetsbare groepen) naar passende behandelingsprogramma’s, niet tot vrijheidsbeneming strekkende sancties in plaats van isolement uit de samenleving en doelgerichte activiteiten en programma’s in gevangenissen alle kunnen worden beschouwd als elementen van een alomvattend beleid inzake “sociale reïntegratie”. Interventies ter ondersteuning van ex-gedetineerden na hun vrijlating uit de gevangenis, continuüm van zorg in de gemeenschap voor degenen die daaraan behoefte hebben, zullen allemaal doeltreffender zijn indien de periode in de gevangenis wordt gebruikt om een gedetineerde voor te bereiden op zijn terugkeer in de samenleving. Dit beleid vereist nauwe coördinatie tussen de strafrechtelijke instellingen en de diensten voor sociale bescherming en gezondheidszorg in de gemeenschap en de reclasseringsdiensten, waar die bestaan. UNODC kan op dit gebied belangrijke steun en advies bieden, onder meer door de ontwikkeling van sociale re-integratieprogramma’s in gevangenissen te ondersteunen en door te helpen bij de planning en uitvoering van een continuüm van zorg en ondersteuning in de gemeenschap.
Gezondheidszorg
Gelijkwaardigheid van gezondheidszorg en het recht op gezondheid is een beginsel dat geldt voor alle gevangenen, die recht hebben op dezelfde kwaliteit van medische zorg die in de gemeenschap beschikbaar is. Dit recht wordt echter zelden gerealiseerd in gevangenissen, waar de gezondheidszorg meestal uiterst ontoereikend is. De gezondheidsdiensten in gevangenissen zijn bijna altijd zwaar ondergefinancierd en onderbemand, en soms onbestaand. De gezondheidsdiensten in de gevangenissen vallen meestal onder de verantwoordelijkheid van de autoriteit die verantwoordelijk is voor het bestuur van de gevangenissen, en werken volledig geïsoleerd van de nationale gezondheidsautoriteiten, met inbegrip van de nationale HIV- en TB-programma’s. Het recht op gezondheid omvat niet alleen de toegang tot preventieve, curatieve, reproductieve, palliatieve en ondersteunende gezondheidszorg, maar ook de toegang tot de onderliggende determinanten van gezondheid, waaronder: veilig drinkwater en adequate sanitaire voorzieningen; veilig voedsel; adequate voeding en huisvesting; veilige gezondheids- en tandheelkundige diensten; gezonde werk- en milieuomstandigheden; gezondheidsgerelateerde educatie en informatie en gendergelijkheid.
De technische bijstand die het UNODC op dit gebied verleent, is gebaseerd op de vooronderstelling dat strafrechtelijke hervorming en gezondheid in gevangenissen onderling samenhangen, en dat een geïntegreerde strategie moet worden gevolgd bij de aanpak van de enorme uitdaging van HIV/AIDS en andere overdraagbare ziekten zoals tuberculose (TB) in gevangenissen. Een beter gevangenisbeheer en betere gevangenisomstandigheden zijn van fundamenteel belang voor de ontwikkeling van een duurzame gezondheidsstrategie in gevangenissen. Bovendien maakt de gezondheid in gevangenissen integraal deel uit van de volksgezondheid, en is de verbetering van de gezondheid in gevangenissen van cruciaal belang voor het welslagen van het volksgezondheidsbeleid.