De vierde muur is een conceptuele barrière tussen degenen die een bepaalde vorm van communicatie presenteren en degenen die deze ontvangen.
De term is afkomstig uit het theater, waar hij verwijst naar de denkbeeldige muur aan de voorkant van het podium die het publiek scheidt van de performers. De vierde muur, samen met de zijkanten en de achterkant van het standaard toneel, omsluit de gecreëerde wereld van het toneelstuk.
De vierde muur doorbreken betekent iets doen of zeggen dat expliciet of impliciet de kunstmatigheid van de omgeving erkent en het feit dat zowel de presentatoren als het publiek zich bewust zijn van die kunstmatigheid. In het theater kan een acteur bijvoorbeeld de vierde muur fysiek doorbreken door van het podium naar beneden te lopen, door het publiek en de deur uit, in plaats van het podium links of rechts te verlaten. Conceptueel kan een acteur de vierde wand doorbreken door te verwijzen naar het feit dat hij een speler in een toneelstuk is, door zich rechtstreeks tot het publiek te richten, of door te reageren op iets dat in het publiek gebeurt, zoals een huilende baby of een rinkelende mobiele telefoon.
Het doorbreken van de vierde muur wordt ook gebruikt in videogames, zakelijke presentaties en televisieshows. Een paar voorbeelden:
- Een PowerPoint-presentatie waarin wordt gesproken over de dood door PowerPoint – een verwijzing naar het feit dat deze presentaties bijna dodelijk saai kunnen zijn.
- Een reclamespotje dat erop wijst dat het de bedoeling is dat de kijker het product van de adverteerder koopt.
- Een personage in een videospelletje dat de speler vraagt naar zijn scores in andere spelletjes.
- Een geïnterviewde die, als hem wordt gevraagd wat voor salaris hij zoekt, zegt: “Ik heb liever dat u eerst uw beste aanbod noemt. Natuurlijk wil ik zoveel geld als ik kan krijgen.”
Kijk hoe Woody Allen en Marshall McLuhan de vierde wand doorbreken in Annie Hall: