Zestig jaar na haar dood blijft Eva Braun, de maîtresse van Adolf Hitler, een mysterieuze figuur. Heike G. Görtemaker, een Duitse historica en auteur, probeert duidelijkheid te scheppen in het leven van een vrouw die Hitler als tiener ontmoette en in de laatste dagen van de oorlog de vrouw van de führer werd, slechts enkele uren voordat ze zelfmoord pleegde. In Görtemaker’s boek Eva Braun: Life with Hitler (Knopf, 2011), betoogt ze dat de conventionele wijsheid over Braun – dat ze een dom blondje was en een grotendeels onbelangrijke figuur – onjuist is. Görtemaker, die een doctoraat in geschiedenis behaalde aan de Vrije Universiteit van Berlijn, stelt dat Braun en de vrouwen van nazi-leiders onaardig moeten worden bekeken: zelfs als ze geen besluitvormers waren, deelden ze Hitlers wereldbeeld.
Toen Eva Braun Hitler ontmoette, was zij een 17-jarige fotozaakassistente en hij een 40-jarige opruier. Wat zagen zij in elkaar?
Er is nooit één brief van Hitler aan zijn minnares teruggevonden, of één brief van Eva Braun aan Hitler. We hebben alleen verschillende verslagen van voormalige leden van Hitlers binnenste kring, zoals Albert Speer, de adjudant Julius Schaub, en anderen. Toen Eva Braun Hitler voor het eerst ontmoette in oktober 1929, was hij al een bekend politicus in München, en zij was net begonnen met haar werk in de studio van Hitler’s persoonlijke fotograaf, Heinrich Hoffmann – en dit is bijna alles wat we kunnen zeggen. De ontwikkeling van hun relatie vóór 1935 blijft onduidelijk. Na de oorlog was de familie Braun, evenals Hoffmann, in het geheel niet geïnteresseerd in een gesprek. Beiden moesten een zo groot mogelijke afstand tot het nazi-systeem bewaren om hun eigen leven en bestaansmiddelen te redden. Ze moesten verbergen dat ze ooit tot Hitlers naaste omgeving hadden behoord.
Braun wordt algemeen beschouwd als slechts een achtergrondfiguur in Hitlers leven. U bestrijdt dat idee in uw boek.
Het gebrek aan primaire bronnen over Braun, en de dominante memoiresliteratuur, vooral de populaire autobiografie van Speer, maakte het gemakkelijk haar te zien als een teleurstelling van de geschiedenis omdat ze niet deelnam aan de besluitvorming die leidde tot de misdaden die door de nazi’s werden begaan. Biografieën schilderen haar af als een tragische of belachelijke figuur die, meestal genegeerd door Hitler, haar leven doorbracht in afwachting van hem en die nauwelijks iets wist van de loop der gebeurtenissen om haar heen. Zij gaan vooral uit van een oningevuld bestaan-een leven losgekoppeld van Hitlers politieke activiteiten. Maar de nu beschikbare bronnen tonen aan dat Eva Braun moet worden gezien als deel van Hitler’s inner circle en niet los daarvan. Haar leven moet niet verloren of tragisch worden genoemd. Zij wilde aan Hitlers zijde staan, en heeft met alle middelen keihard gevochten om die positie te bereiken.
Zo was zij veel meer dan een dom blondje?
O ja. Dit begrip van het domme blondje werd na de oorlog in de memoiresliteratuur gecreëerd door al die handlangers van Hitler, die haar haatten. En later werd ons verteld dat ze onintelligent was en totaal geen interesse had in politiek. De Nazi vrouwen zeiden na de oorlog dat ze helemaal niets met politiek te maken hadden. Zelfs Ilse Hess, die al vroeg campagne voerde voor de nationaal-socialisten en sinds 1921 lid was van de partij, zei na de oorlog dat ze niets met politiek te maken had – en dat ze als vrouw altijd passief was geweest. Maar dat was niet waar – en niet waar voor Eva Braun. Braun werd onderdeel van de propagandamachine van de nazi’s. Ze diende niet alleen als decoratie; ze maakte foto’s en films die Hitler in zijn Berghof retraite portretteerde als een sympathiek zorgzaam persoon en familieman, dol op kinderen. Maar hij was geen familieman. En zij verkocht deze zogenaamde privé-foto’s aan Heinrich Hoffmann, en verdiende daarmee veel geld – zij kreeg 20.000 mark voor een van haar films. Ze was erg rijk. Het is niet te zeggen hoeveel foto’s die Hoffmann publiceerde in zijn beroemde prentenboeken over het privé-leven van de führer, werkelijk door Eva Braun waren genomen.
Moet zij worden beschouwd als een collaborateur?
In de loop van de 14 jaar van haar relatie met Hitler, ontwikkelde Braun een zeer belangrijke rol binnen de binnenste kring. Zij veranderde van een tamelijk verlegen en onzeker persoon in een vastberaden vrouw – een grillige, compromisloze voorvechtster van absolute loyaliteit aan de dictator. Reeds in 1936 kon niemand in de binnenste kring haar positie betwisten. Zelfs Albert Speer en de machtige Joseph Goebbels en anderen zochten haar gezelschap op om een nauwer persoonlijk contact met Hitler te krijgen. Dus binnen de hiërarchie van Hitler’s binnenste cirkel, had Eva Braun een sterke positie. Zoals een vrouwelijke gast later zei, om te worden uitgenodigd op de Berghof was het absoluut noodzakelijk om goed overweg te kunnen met Braun. Als je niet goed met haar kon opschieten, werd je niet uitgenodigd.
Was Braun geïnteresseerd in politiek of de oorlog, of op de hoogte van de wreedheden? a. Het is waar dat Braun niet tot de nazi’s behoorde, maar dat betekent niet dat zij de nazi-staat afwees of er op enigerlei wijze tegen gekant was. Integendeel, haar leven werd, net als dat van alle anderen rondom Hitler, gevormd door zijn wereldbeeld – door zijn charisma en zijn macht. De leden van de zogenaamde Berghof kring, mannen en vrouwen, identificeerden zich met het antisemitische, racistische wereldbeeld en de agressieve expansionistische politiek van het nazi-regime. De samenwerking, binnen het kader van wat voor haar mogelijk was, was dus onmiskenbaar. Er kan niet worden nagegaan of zij op de hoogte was van de Holocaust, maar zij was zeker op de hoogte van de vervolging van de Joden en het ontnemen van hun rechten. Het is ook duidelijk dat zij dit beleid steunde. Ondanks het feit dat zij niet in het openbaar verscheen, was zij geen passieve toeschouwer.
Hadden zij en Hitler een conventioneel intieme relatie?
We kunnen het niet echt zeggen. Christa Schroeder, Hitlers secretaresse, zei in haar memoires dat de relatie alleen voor de show was geweest, maar zij had eerder, tijdens een verhoor door geallieerde officieren in mei 1945, toegegeven dat Hitler Braun als zijn vrouw had behandeld.
Wat zat er achter haar twee zelfmoordpogingen?
De precieze omstandigheden van haar eerste poging eind 1932, waarbij een pistool van haar vader betrokken was, blijven onduidelijk. En dat geldt ook voor de tweede in 1935. Er zijn verschillende verklaringen over wat er precies gebeurde en wanneer – handelde Braun opzettelijk om de afwezige Hitler op te laten vallen? Chanteerde ze hem werkelijk? We kunnen alleen maar speculeren. Maar in ieder geval, slechts een jaar na de zelfmoord van zijn nicht, en midden in zijn politieke strijd om het kanselierschap, kon Hitler zich geen nieuw privé schandaal veroorloven. Daarom moest hij een relatie onder controle brengen die hij blijkbaar verkeerd had ingeschat. We kunnen met deze extreme daad aannemen dat Braun Hitler al vroeg haar bereidheid toonde om te sterven. En in zijn ogen bewees deze daad misschien het soort zelfopoffering dat hij van al zijn volgelingen verwachtte.
Was Hitlers minnares zijn een opoffering?
Zij had een ondankbare rol te spelen, zonder status als echtgenote, niet in de laatste plaats vanwege Hitlers eigen angsten en gebrek aan zelfvertrouwen. Het bestaan van een minnares paste niet in de met succes gecultiveerde mythe van de eenzame führer die zijn persoonlijke leven opofferde voor de zaak van het Duitse volk. Hij vreesde de invloed van een echtgenote en van een gezin. Zijn eigen bloedverwanten moesten uit zijn buurt blijven. Eva Braun had als minnares geen wettelijke status en bleef in een afhankelijke positie.
Ze was in de laatste dagen van de oorlog heel rustig, zelfs zorgeloos. Waarom? Eva Braun was aan het eind waar ze wilde zijn. En vergeet niet dat ze erg overtuigd was van wat Hitler deed. Hij was haar – en dit gold voor alle andere leden van de binnenste cirkel. Haar gedrag in haar laatste weken in de Berlijnse bunker, haar bereidheid om met Hitler te sterven, onthullen een streng karakter. Sommige bronnen geven aan dat zij op het einde Hitlers zelfbedrog aanmoedigde; en dat zij zijn waanbeeld steunde dat hij omringd was door verraders. Er zijn aanwijzingen dat zelfs Martin Bormann en Speer haar op het einde vreesden. Geen van hen wilde sterven; ze probeerden te ontsnappen uit de bunker. Dus Eva Braun was een van Hitler’s laatste en meest loyale discipelen. Zij geloofde zeker aan het eind om met hem te sterven een heldendood.
Was hun huwelijk kort voor hun zelfmoord haar idee of het zijne?
Beide.
Een heel Shakespeareaans moment.
Oh, ja, heel Shakespeareaans: de ondergang van het Reich. Maar hij was erg dankbaar. Tegen een van zijn adjudanten, zei Hitler: Deze vrouw kwam bij me op een moment dat alle anderen me verlieten. Je kunt niet geloven wat dit voor mij betekende. Hij was erg dankbaar dat ze hem trouw bleef; dat ze hem niet verliet zoals Himmler en Speer en al de andere nazi’s.