Richard Wagners ‘Der Ring des Nibelungen’, ook wel bekend als De Ringcyclus, is het toppunt van opera-uitspattingen, overdaad en uitmuntendheid. Maar hoe pak je het aan? Waar moet je op letten? En waar zingen ze in hemelsnaam allemaal over? Ontdek het met onze handige gids.
De Ring – hij is immens. Lang, dicht, mythologisch en, als klap op de vuurpijl, in het Duits. Maar het ergste wat je kunt doen, is je erdoor laten intimideren. Het feit dat Richard Wagners meesterwerk en visitekaartje een gigantisch werk (of reeks werken) is, betekent niet dat je het anders moet behandelen dan andere opera’s. Het beste is om het rustig aan te doen, een vertaling erbij te pakken en je voor te bereiden om te verdwalen in de meest bedwelmende sublieme romantische muziek ooit gecomponeerd, zoals deze…
Maar eerst een beetje achtergrondinformatie. Der Ring des Nibelungen (meestal kortweg de Ring-cyclus genoemd) bestaat in wezen uit vier zeer grote opera’s, die alle met elkaar verbonden zijn door hetzelfde verhaal. In volgorde zijn dat: Das Rheingold, Die Walküre, Siegfried en Götterdämmerung. Er is geen echte manier om dat verhaal te parafraseren zonder het grootste deel te missen, maar in eenvoudige bewoordingen ziet het er ongeveer zo uit…
Het verhaal
Een magische ring wordt gestolen van de dwerg Alberich door Wotan, de koning van de goden. De ring wordt hem echter afgenomen door twee reuzen – het grootste deel van het verhaal gaat over Wotan die probeert de ring terug te krijgen. an is er een heel ander deel over Wotans kleinzoon, Siegfried, die uiteindelijk de ring terugkrijgt, en Brünnhilde, Siegfrieds minnares, die ook Wotans dochter blijkt te zijn (volg je het nog?). Maar dit zijn slechts de hoofdpunten – het is eigenlijk veel gemakkelijker dan je zou denken om het verhaal bij te houden, als je maar een vertaling bij de hand hebt of naar een ondertitelde versie kijkt.
En het Sydney Symphony Orchestra heeft ook deze gemakkelijk te volgen video samengesteld:
Wagner heeft er ongeveer 26 jaar over gedaan om het hele stuk te voltooien, en het is gemakkelijk te zien waarom. Er zijn allerlei kleine interessante hoekjes, eigenaardige subplots, enorme ensceneringen en, bovenal, de ongelooflijke muziek. Wagner’s idee was dat het een ‘Gesamtkunstwerk’ moest zijn, een complete synthese van muziek en drama waarbij je je niet concentreert op het een of het ander – ze bestaan gewoon naast elkaar.
Maar hoe deed hij dat? Hier zijn enkele trucs die hij gebruikte:
Wat is een leidmotief?
Vele personages, plaatsen en ideeën in De Ringcyclus hebben hun eigen kenmerkende melodie, of Leitmotif. In plaats van een excuus om compositietijd op te slokken, dienen de Leitmotifs als een herinnering aan die karakters, en Wagner verandert ze af en toe een beetje om je een ander gevoel te geven over wie het voorstelt.
Zo hebben we voor Siegfried, de held, dit aardige Leitmotiv:
Maar voor de twee reuzen die de ring van Wotan aannemen, Fafner en Fasolt, is er een wat logger, dreigender Leitmotiv:
En hier is er een voor een storm, opgeroepen door Donner, de God van de Donder.
Er zijn er nog tientallen meer te ontdekken naast deze twee, en het is erg leuk om ze te leren kennen zodat je kunt anticiperen op de verschijning van een personage in het drama. Het is allemaal bedoeld om de luisteraar er nog meer bij te betrekken, zonder dat hij het doorheeft.
Extra instrumenten
Verrassend genoeg heeft een overtuigende uitvoering van De Ring-cyclus behoorlijk wat orkestrale slagkracht nodig. Dat betekent een heleboel extra instrumenten. Dus, naast de gebruikelijke orkestinstrumenten, hoor je tam-tams, Wagner tuba’s, aambeelden (18 stuks), stuurhoorns en ook allerlei extra instrumenten op het podium.
Hier ziet u een fantastisch aambeeld van de aambeelden buiten het podium tijdens Die Walküre van het Manchester International Festival:
Is het niet allemaal een beetje ingewikkeld?
We kunnen niet ontkennen dat de Ring-cyclus een uitdaging is voor iedere luisteraar, maar dat betekent niet dat u het niet eens moet proberen. Zoals met zoveel dingen in de opera, krijg je eruit wat je erin stopt – als je de moeite neemt, is het een genot om mee te maken. Als je het geluk hebt om het live te zien (het wordt vaak vier avonden achter elkaar opgevoerd), dan wacht je een echte traktatie – ongelooflijke decors, prachtige muziek, krankzinnige verhaallijnen… en dat alles voor maar een klein sieraad.
Oh, en dan is er ook nog dit oorlogsfilm-inspirerende juweeltje aan het begin van Die Walküre: