Laten we het maar toegeven: “Wat is een motief en hoe gebruik je het?” is een veel minder sexy vraag dan: “Waar gaat je boek over?”
Maar het is net zo noodzakelijk. Als het thema van een boek de hartslag is, dan zijn motieven de vaten die het bloed door het verhaal laten stromen. Motieven in de literatuur geven je verhaal meer diepgang en sturen de lezer in de richting van de centrale boodschap (geholpen door andere sterke literaire middelen).
In dit artikel bekijken we wat een motief is (en wat het niet is), bekijken we voorbeelden van motieven in actie, en onderzoeken we hoe je motieven in je eigen teksten kunt verwerken.
Wat is een motief?
Een motief is een terugkerend verhalend element met een symbolische betekenis. Als je een symbool, concept of plotstructuur ziet die herhaaldelijk in de tekst opduikt, heb je waarschijnlijk te maken met een motief. Ze moeten verband houden met het centrale idee van het werk, en ze versterken uiteindelijk altijd de algemene boodschap van de auteur.
Maar hoe weet je nu welke motieven dat zijn? Onthoud dat je een motief moet kunnen verbinden met de “grote ideeën” in een boek. Het feit dat de verteller een paar keer een bepaald paar schoenen noemt, betekent nog niet dat het een motief is – tenzij de auteur er een punt van maakt om het te koppelen aan een groter vraagstuk over, laten we zeggen, ontsnappen en vrijheid. (Maak je geen zorgen – we zullen zo meteen meer concrete motiefvoorbeelden geven!)
Omdat motieven door een tekst heen herhaald worden, zijn ze ook heel goed te traceren. Als je de motieven van een bepaald werk probeert te achterhalen, kan het nuttig zijn om ze te zien als een spoor van doelgerichte aanwijzingen. De auteur legt deze broodkruimels neer zodat de lezer de ideeën achter het werk – en het overkoepelende punt – beter kan achterhalen.
Dat brengt ons bij de volgende vraag: hoe verhouden motieven zich tot thema’s? Gelukkig hebben we het antwoord hier voor u! Lees verder om meer te leren over de subtiele verschillen tussen motief en thema, maar ook tussen motief en symbool.
Motief vs. thema: Motieven ondersteunen het thema van een boek
Het thema van een boek wordt over het algemeen beschouwd als de kernbetekenis achter een verhaal – met andere woorden, de ziel ervan. Thema’s zijn bijna altijd universeel, en ze belichten meestal iets over de maatschappij, de menselijke natuur en de wereld.
In tegenstelling hiermee versterkt een motief het thema door de herhaling van een bepaald verhaalelement. Zoals je misschien al geraden hebt, zijn thema’s en motieven in de literatuur toegewijde partners in crime.
Om je een licht verteerbaar voorbeeld te geven, laten we Shakespeare’s Sonnet 24 nemen. Het thema van dit sonnet is aantoonbaar dat “liefde huiddiep is.” Een van de hoofdmotieven is het zicht, wat duidelijk wordt gemaakt door de steeds terugkerende beeldspraak van ogen. Het is geen toeval dat het motief en het thema van een tekst nauw met elkaar verbonden zijn: het een ondersteunt en versterkt het ander, zoals je in het sonnet kunt zien.
Motief vs. symbool: Symbolen vertegenwoordigen motieven
Een symbool in een boek is net als een symbool op een straatnaambord: iets herkenbaars dat staat voor iets abstracts. In de VS zijn adelaars bijvoorbeeld een symbool van vrijheid. In The Hunger Games is de mockingjay een symbool van revolutie.
Dat gezegd hebbende, als je een symbool steeds weer ziet opduiken, is de kans groot dat het een motief aanduidt.
Laten we ter illustratie even teruggrijpen op The Great Gatsby, een klassiek vat vol symboliek. F. Scott Fitzgerald gebruikt de Vallei van As – een dorre woestenij tussen East en West Egg – als symbool om de verspilling en het morele verval van de elite weer te geven. Dit is een onderdeel van het grotere motief van rijkdom en financiën in het boek, dat terugkeert via een aantal ideeën – onder andere Gatsby’s feestjes, de extravagantie van zowel West Eggs als East Eggs, en Daisy’s stem die wordt beschreven als “vol met geld”. Dat versterkt op zijn beurt een van de belangrijkste thema’s van het boek over de corruptie van de Amerikaanse Droom.
Om het samen te vatten, is hier een snel schema voor je:
Nu je een beter idee hebt van wat een motief is (en wat er geen is), laten we er nog een paar in actie zien!
10 motiefvoorbeelden in de literatuur
We hebben een motief gedefinieerd en het over veel interpretaties van de definitie gehad. Wat zijn nu enkele motiefvoorbeelden in grote boeken die je misschien al gelezen hebt? Laten we er eens 10 bekijken – en de thema’s die ze versterken.
Jane Eyre van Charlotte Brontë
Verhaal: Een weesmeisje raakt verwikkeld in een ingewikkelde relatie met haar werkgever, een broedende mysterieuze man genaamd Mr. Rochester.
Motieven: Voedsel (voeding en vrijgevigheid), portretten (onbewuste en onderdrukte gevoelens), ogen (inzicht)
Harry Potter van J.K. Rowling
Verhaal: Een jongen gaat naar de tovenaarsschool, maakt vrienden, en probeert een kwaadaardige tovenaar te verslaan.
Motieven: Litteken (lot en de kracht van de liefde), “muggle-borns” vs. “purebloods” (racisme en tolerantie)
Lord of the Rings door J.R.R. Tolkien
Verhaal: Een broederschap moet een almachtige ring vernietigen en de Duistere Heer die deze gebruikt om Midden-aarde te veroveren.
Motieven: Licht en donker (de strijd van goed tegen kwaad), zang en zang (vriendschap en eenheid)
The Great Gatsby door F. Scott Fitzgerald
Verhaal: In de zomer van 1922 probeert een rijke man op extravagante wijze het meisje van zijn dromen voor zich te winnen.
Motieven: Rijkdom en financiën (de corruptie van de Amerikaanse Droom), tijd en klokken (onze relatie met het verleden en de toekomst)
Catcher in the Rye door J.D. Salinger
Verhaal: In New York City probeert een tienerjongen zichzelf te vinden terwijl hij in het reine komt met zijn verleden.
Motieven: eenden (de noodzaak van verandering), dood (sterfelijkheid)
The Wizard of Oz door Frank L. Baum
Verhaal: Nadat een meisje en haar hond in het magische land van Oz zijn meegesleurd, moet ze op reis om de weg naar huis te vinden.
Motieven: The Yellow Brick Road (de reis van het leven), Oz (misleidende verschijningen en de corruptie van macht)
Hamlet van William Shakespeare
Verhaal: Gekweld door verdriet gaat een jongeman op jacht naar de waarheid om zijn overleden vader te wreken.
Motieven: Oren (de onbetrouwbaarheid van de waarheid), geboorte en dood (vergankelijkheid van het bestaan)
A Tale of Two Cities door Charles Dickens
Verhaal: Twee mannen worden verliefd op dezelfde vrouw, midden in de Franse Revolutie.
Motieven: dubbelspel (aard van dualiteit), graven (ontdekken van het verborgene)
Lord of the Flies van William Golding
Verhaal: Nadat een vliegtuig is neergestort, moet een groep jongens zien te overleven op een onbewoond eiland.
Motieven: Vuur (verbinding met technologie en beschaving), religieuze allegorie (morele waarheid)
PRO-TIP: Korte verhalen hebben vaak sterke motieven en thema’s. Om zelf te zien hoe dit werkt, bekijk je 21 van de beste verhalenbundels in de literaire canon.
Bedenk: een boek kan vele motieven hebben
Zoals je ziet, hebben de meeste boeken meer dan één motief. Auteurs besteden veel tijd aan het perfectioneren van hun centrale boodschappen en willen er zeker van zijn dat je precies weet wat ze zijn, en daarom grijpen ze naar meerdere motieven.
Gelukkig maakt dit het voor jou gemakkelijker om een tekst te analyseren. Vraag jezelf af:
- Zijn er patronen die zich in dit boek herhalen – of het nu ideeën, symbolen of plotstructuren zijn?
- Hebben deze patronen iets te maken met een centraal thema of boodschap van het boek?
- Zo ja, hoe belichten ze en hebben ze betrekking op het thema?
Niet al te moeilijk, toch? Nu je weet wat een motief is, vraag je je natuurlijk af hoe je motieven in je verhaal kunt verwerken – en dat brengt ons bij het volgende onderdeel.
Hoe gebruik je motieven in je verhaal
Je zou kunnen zeggen, dit is allemaal makkelijker gezegd dan gedaan! Maar hoewel het niet bepaald een fluitje van een cent is, is het verre van onmogelijk om motieven in literatuur te schrijven. Hier zijn vier manieren om je te helpen ze in je roman of korte verhaal toe te passen.
Optie 1: Plan het
Het plannen van je motieven is net zo eenvoudig als het plannen van je thema’s – en dan nog een stapje verder gaan. Motieven draaien meestal om “grote” concepten, dus moet je eerst je centrale ideeën en personages onderzoeken.
Vraag jezelf: Wat wil je dat lezers met hen associëren? Hoe kun je ze met symbolen weergeven? Als een van je thema’s bijvoorbeeld te maken heeft met de dood, denk dan na over alle manieren waarop je dit in de gedachten van je lezers kunt prenten (bijvoorbeeld door een van je personages een dood dier te laten tegenkomen en er veel verdriet om te hebben).
De volgende stap is om het in je boek te verwerken. Zelfs als je weet wat je motieven zullen zijn, moet je nog bedenken hoe je ze kunt laten terugkomen.
Als je een gedetailleerde schets maakt voordat je je eerste opzet schrijft, kun je waarschijnlijk de belangrijkste gebeurtenissen in je roman zien die relevant zijn voor je thema. Een van de beroemdste motieven in de literatuur is bijvoorbeeld de spotlijster in To Kill a Mockingbird – het is zo belangrijk dat het al in de titel van het boek staat.
De spotlijster zelf komt niet zo vaak in het boek voor. Maar omdat hij op de juiste momenten in het verhaal is verweven, wordt hij een krachtig symbool van onschuld en goedheid. Zo moet je ook proberen je motief op een natuurlijke maar dwingende manier in je verhaal te verweven, op de juiste momenten, niet op elk mogelijk moment. Vermijd overbodige symboliek ten koste van alles – je lezers zijn slimmer dan dat!
Optie 2: Kijk of een motief zich op natuurlijke wijze ontwikkelt
Het is niet altijd nodig je hele roman tot op het laatste motief uit te stippelen. Soms moet je gewoon een concept schrijven en erop vertrouwen dat je schrijversbrein de juiste stof zal leveren.
Je bent bijvoorbeeld een verhaal aan het schrijven over een personage dat rouw verwerkt en merkt dat je herhaaldelijk teruggrijpt op de fluit van het personage. Veel motieven in de literatuur ontstaan organisch op deze manier: de schrijver realiseert zich dat hij een belangrijk thema moet weergeven, en zijn onderbewustzijn vindt een manier om dat te doen. In dit geval kan het zijn omdat het spelen op de fluit je personage helpt zijn pijn te vergeten en zich te concentreren op vreugde, of omdat het hem herinnert aan de persoon die hij heeft verloren.
Het is altijd nuttig om de puntjes op de i te zetten en uit te zoeken waarom je onderbewustzijn dit idee of symbool in relatie tot dit personage of thema naar voren wilde brengen. Als je het doel eenmaal hebt bepaald, zal het motief het grotere geheel dienen en kun je het op een bevredigende manier tot het einde van je concept doortrekken.
Als je hulp nodig hebt om je personages tot dat punt te ontwikkelen, zijn hier wat oefeningen voor karakterontwikkeling en een gratis sjabloon voor karakterprofielen voor persoonlijk gebruik.
Optie 3: Freewrite
Als je staat te popelen om je motieven vast te leggen voordat je begint met schrijven, maar je voelt je niet geïnspireerd, overweeg dan om te gaan freewriten. Dit is de praktijk van het opschrijven van al je gedachten zonder te stoppen voor een bepaalde tijd – meestal tussen de 10-20 minuten.
Om je motief te ontrafelen, probeer te beginnen met freewriting over je thema. Als je klaar bent, ga dan terug en kijk welke ideeën of symbolen herhaaldelijk in de oefeningen naar voren komen. Je zult verbaasd zijn over wat je geest produceert als de blokkade van zelfcorrectie is opgeheven!
Weet dat motieven er zijn om te helpen, niet om te hinderen
Zoals thema’s zijn motieven er om je te helpen je boek te schrijven (en om lezers te helpen ze te begrijpen)! Als je ze toelaat, voegen motieven een waardevolle laag diepte aan je verhaal toe. Wees er dus niet bang voor – laat de motieven op een natuurlijke manier naar je toe komen terwijl je aan het schrijven of plannen bent. Je zult merken dat je thema’s je er dankbaar voor zullen zijn.