Voor Duke Ellington zag een D-noot eruit als donkerblauw jute, terwijl een G-noot lichtblauw satijn was. Toen Pharrell Williams als kind naar Earth, Wind & Fire luisterde, zag hij bordeaux- of babyblauw. Voor Kanye West zijn piano’s blauw, snares wit, en baslijnen donkerbruin en paars. Oranje is een grote kleur voor Frank Ocean.
Al deze artiesten – net als Stevie Wonder, Billy Joel, Mary J. Blige, Dev Hynes van Blood Orange en anderen – hebben synesthesie, een aandoening waarbij de zintuigen van een persoon worden samengevoegd. Ze horen een bepaalde klankkleur of muzieknoot en zien een kleur, of ruiken een parfum en horen een geluid, of zien een woord en proeven een smaak. Volgens Carol Steen, medeoprichtster van de American Synesthesia Association, zijn er meer dan 60 varianten van synesthesie, en uit recente studies blijkt dat ongeveer 4% van ons er een of andere vorm van heeft. Maar hoewel het lijkt alsof veel muzikanten tegenwoordig proberen zichzelf te associëren met synesthesie-Steen zegt dat ze geruchten heeft gehoord over Beyoncé die het zou hebben, hoewel “ze nog niet is doorgelicht dus ik weet het niet zeker” – werd de aandoening niet altijd gezien als een uitdrukkelijke route naar creatieve genialiteit. (Filosoof John Locke schreef al in de 17e eeuw over gecombineerde zintuigen, hoewel de term “synesthesie” pas in het midden van de 18e eeuw werd bedacht). Tot zo’n 20 jaar geleden voelden veel synestheten zich ongemakkelijk bij het delen van hun nieuwsgierige gaven met de rest van de wereld.
Steen, die ook beeldend kunstenaar is en les geeft aan het Touro College in New York, herinnert zich dat ze zich door andere kinderen uitgestoten voelde toen ze zich op haar zevende realiseerde dat ze synesthesie had, en hoewel haar vader het ook had, heeft hij het nooit aan iemand verteld. De manier waarop ze erover praat, doet me denken aan de benarde situatie van elke superheld in stripverhalen – voor elke persoon die zich verwondert over Professor X, zijn er veel meer die bang zijn voor zijn buitenwereldse gaven. En een tijd lang was er geen concrete manier om synesthesie wetenschappelijk te bestuderen, omdat wetenschappers niet konden bewijzen dat het echt was.
Er waren ook andere redenen waarom kunstenaars het zouden willen verbergen. “Mensen waren erg bang om toe te geven dat ze het hadden, omdat ze niet wilden dat mensen dachten dat deze speciale gave de enige basis was voor hun talent,” zegt Steen. “Ze dachten: ‘Als ik mensen vertel dat ik deze gave heb, denken ze misschien dat al het oefenen dat ik heb gedaan, niets betekent.’
Maar met de komst van geavanceerde MRI-machines in de jaren 90 werd duidelijk dat voor sommigen het luisteren naar een koptelefoon niet alleen de bloedstroom op gang zou brengen in het deel van onze hersenen dat zich bezighoudt met geluid, maar ook het deel dat te maken heeft met zicht. Plotseling werden Steen en vele anderen in het gelijk gesteld. Verdere studies tonen aan dat we eigenlijk allemaal geboren worden met synesthesie, hoewel de meesten van ons het verliezen tegen de tijd dat we acht maanden oud zijn. Van hallucinogene drugs is bekend dat ze ook synesthetische sensaties opwekken.
Dus wat zien geluidskleur-synestheten eigenlijk, je weet wel, als ze muziek horen? Nou, het hangt ervan af; elke synestheet heeft een uniek kleurenpalet met unieke triggers, en de kleuren en soorten zintuiglijke associaties zijn altijd in beweging. Voor Steen, het lege gerommel van een 18-wieler die gaten in de weg slaat buiten haar appartement stuurt een zwart-wit en oranje statisch patroon in de lucht voor haar ogen. “We zien het in ons geestesoog,” zegt ze, “en de kleuren zijn niet de kleuren van pigment, maar eerder de kleuren die je op je computerscherm ziet, de kleuren van licht. Ze zijn helder.”
Wanneer het op muziek aankomt, produceren sommige artiesten nummers die letterlijk kleurrijker zijn dan andere. Toen hij onlangs Daft Punk’s Random Access Memories-nummer “Fragments of Time” beluisterde, beschreef Steen “charcoal dust drums” en “tangy orange to sweet magenta keyboards” en “green-to-orange vocals.” “
En als ik Steen vraag waarom zoveel synestheten tegenwoordig hun weg lijken te vinden naar een carrière in de kunst in plaats van natuurkundige of advocaat te worden, is haar antwoord simpel: “Als je je hele leven omringd was door kleur, en je werd er echt blij van, zou je er dan niet meer van willen?”