Guinguette Marais Poitevin

Ik heb inmiddels aardig wat film-, tv- en radiowerk gedaan, waarvan er niet veel bijzonder relevant is voor mijn blog (met uitzondering van mijn bericht van vorig jaar over de samenzweringsonzin van Brandon Lee en een ander bericht over de uitvinder van het machinegeweer, dat ik in de toekomst misschien nog eens zal publiceren). Een paar weken geleden werd ik echter door Jed Hunt van Siren FM gevraagd of er iets waar was van de bewering (op Wikipedia, waar anders?) dat het liedje ‘Black Betty’ eigenlijk over een geweer ging. Het liedje is tegenwoordig vooral bekend in de rockversie van Ram Jam, maar was oorspronkelijk een Afro-Amerikaans volksliedje (met name een gevangenisliedje). Ik had nog nooit van deze suggestie gehoord, maar was geïntrigeerd. Zou ‘Black Betty’ een vroegere vorm van of equivalent voor de beroemde ‘Brown Bess’ musket kunnen zijn? En zou de ‘bam-a-lam/bam-ba-lamb’ regel in het lied een verwijzing kunnen zijn naar geweervuur, of misschien naar de marscadans van een soldaat?

Wel, nee. Niet in de oorspronkelijke, historische context in ieder geval; het is duidelijk dat elke artiest of zelfs luisteraar een songtekst elke betekenis kan geven die hij of zij wenst. Maar ik kan met een redelijke mate van zekerheid zeggen dat ‘Black Betty’ niet geschreven is met wapens in gedachten. Voordat ik in detail treed, wil ik u vragen naar Jed’s uitstekende documentaire programma te luisteren; zijn onderzoek viel mooi samen met dat van mij (mij werd alleen gevraagd naar de mogelijke vuurwapen connectie, maar het hele verhaal wekte mijn interesse, vandaar wat volgt).

Laten we eerst de vuurwapensuggestie maar eens spreekwoordelijk begraven. Vuurwapens kregen, net als andere gereedschappen of machines (om van huis- en boerderijdieren maar te zwijgen!), een soort ironische vrouwenbijnaam; ‘Brown Bess’ voor het musket van de Britse soldaat is de bekendste. Deze was afgeleid van een bijnaam voor een gewone vrouw of prostituee, en ik heb een artikel over dat onderwerp in voorbereiding – ik zal daar ongetwijfeld in de toekomst over bloggen). Op het eerste gezicht ziet ‘Black Betty’ er veelbelovend uit; het was ook een van de vele bijnamen voor een prostituee of gevallen vrouw,

… maar zoals hij moet variëren, Black Betty, of Oyster Moll serve for a Change : As he varies his Sports his whole Life is a Feast, …

-Van ‘Wit and Mirth: Or Pills to Purge Melancholy’, door Thom d’Urfey, 1719

Er is zeer waarschijnlijk ook een verband met algemene bijnamen voor zwarte vrouwen in Amerika, vooral slavinnen en bedienden. Het is dus aannemelijk genoeg. Maar in tegenstelling tot ‘Brown Bess’ is er absoluut geen bewijs dat ik kan vinden voor een wapen dat ‘Black Betty’ werd genoemd. Misschien heeft iemand de naam gebruikt, maar als dat zo is, lijkt hij niet te zijn blijven hangen, terwijl verschillende andere bijnamen in druk bewaard zijn gebleven, met name Davey Crockett’s trouwe geweer ‘Betsey’. Ik heb de bewering zelf onderzocht, en zelfs de door Wikipedia aangehaalde referentie levert geen enkel bewijs dat ‘Black Betty’ een bijnaam voor een geweer is. Er staat alleen dat ‘Vóór de “Brown Bess”, de voorraden zwart werden geverfd’. Dit is onjuist; de voorraden werden nooit geverfd. Wiki vermeldt ‘enkele bronnen’, maar zegt niet welke dat zijn. Ik kan ze in ieder geval niet vinden. Dus ‘Black Betty’ heeft niets met wapens te maken, voor zover ik kan nagaan.

Zoals ‘Field and Stream’ het formuleerde (Volume 36, 1931, pagina 96); ‘In early frontier parlance, was the musket called “Black Betty” as well as “Brown Bess”? Ans. De term “Black Betty” had betrekking op whisky of een fles whisky, en nooit op een vuurwapen.’

Dus wat bedoelde de schrijver van ‘Black Betty’? Op het eerste gezicht, alleen al bij het lezen en beluisteren van de oorspronkelijke tekst, verwijst die zeker naar een vrouw. Er is geen echte aanwijzing voor een dubbele betekenis, en de tekst zelf is zowel rechttoe rechtaan als spaarzaam, met veel herhalingen. Het blijkt ook dat een van de origineel opgenomen performers werd gevraagd wat ‘Black Betty’ betekende. U kunt het originele WAV-bestand van de U.S. Library of Congress website hier downloaden en zelf proberen het volledige antwoord te achterhalen (ik heb vraagtekens geplaatst waar ik onzeker ben), maar het oorspronkelijke antwoord is duidelijk (ik zal het ‘N’-woord in deze context niet censureren). Wat ik interessant vind is dat Clear Rock onmiddellijk reageert, zonder na te denken. Het is duidelijk dat hij ofwel echt gelooft in zijn antwoord met uitsluiting van andere betekenissen, ofwel dat het hem al vele malen is gevraagd en hij een standaardantwoord geeft, gezuiverd voor zijn (blanke, vrije) publiek. Hoe dan ook, hier is mijn transcriptie:

Interviewer (onderbreekt): ‘Clear Rock! Clear Rock, wie was Black Betty?’

Clear Rock: ‘”Black Betty was een oude negerin op die Goree Farm vlak bij Huntsville, maar(?) ze gooide(?) haar heup(?) toen ze een boom omhakte en ik(?) heb haar nooit gekend(?)’

Interviewer: Black Betty was een bomenkapster?

Clear Rock: ‘Ja, meneer.’

In geval van twijfel, de Library of Congress heeft ook getranscribeerde aantekeningen van dezelfde excursie. Daarin staat niet het volledige citaat, maar wordt bevestigd dat ‘Black Betty’ een ‘tree cutting song’ was, en met dit citaat wordt bevestigd dat Betty, in de gedachten van deze artiest althans, een echte vrouw was:

‘Black Betty was a old nigger woman right outa Goree’.

Zoals in deze aantekeningen staat, was Goree een staatsgevangenisboerderij voor vrouwen. Als Betty ‘oud’ was in de jaren 1910 of 20, en als de tekst van het liedje haar echte geschiedenis weerspiegelt, moet ze haar gemengde rassenbaby ergens anders hebben gekregen, want Goree werd pas in 1911 geopend. Natuurlijk bestaat de kans dat er nooit een echte, individuele ‘Black Betty’ is geweest. Dat wil niet zeggen dat het liedje niet over ‘haar’ gaat; we hebben het hier over betekenis, niet over historische werkelijkheid (maar nogmaals, Clear Rock beweerde zeker dat ze echt was).

Het bovenstaande is niet de vroegst bekende opname, dus er is ruimte voor een originelere interpretatie. Het komt echter verdomd dichtbij. Clear Rock trad wel op met zijn tijdgenoot James ‘Iron Head’ Baker op een van de twee versies die door de laatste werden opgenomen tijdens een onderzoeksreis in december 1933 van de Amerikaanse musicologen John en Alan Lomax naar Central State Farm, Sugar Land, Texas. De woorden van Clear Rock leggen evenveel gewicht in de schaal als die van zijn tijdgenoten, en hij schijnt de enige zanger te zijn geweest die zich de betekenis achter het lied heeft aangetrokken. Hij zal zich zeker bewust zijn geweest van enige subtekst of dubbele betekenis, maar toch verkoos hij om ‘Black Betty’ als een specifieke vrouw te identificeren. Natuurlijk kan hij opzettelijk een diepere betekenis hebben verzwegen.

Dat dachten de Lomaxes zeker, ondanks het antwoord dat ze (twee keer) van Clear Rock hadden opgenomen. Zij schreven in hun boek, American Ballads and Folk Songs dat:

“Black Betty is niet een andere Frankie, noch nog een twee-timing vrouw waar een man zijn blues over kan jammeren. Zij is de zweep die in sommige Zuidelijke gevangenissen werd en wordt gebruikt. Een veroordeelde op de Darrington State Farm in Texas, waar zweepslagen overigens praktisch zijn afgeschaft, lachte om Black Betty en bootste haar conversatie na in het volgende lied.” (In de tekst volgen de muzieknotatie en de tekst.)

Merk op dat de veroordeelde waarnaar ze verwijzen waarschijnlijk niet Iron Head is, want hij was een gevangene in Central State, niet Darrington. De opgeschreven versie is ook anders. Toch, zoals Wikipedia vertelt;

‘John Lomax interviewde ook blues muzikant James Baker (beter bekend als “Iron Head”) in 1934, bijna een jaar nadat Iron Head de eerste bekende opname van het nummer had gemaakt. In het daaruit voortvloeiende artikel voor Musical Quarterly, getiteld “‘Sinful Songs’ of the Southern Negro”, vermeldt Lomax opnieuw dat de bijnaam van de bullwhip “Black Betty” is. Steven Cornelius vermeldt in zijn boek Music of the Civil War Era, in een gedeelte over volksmuziek na afloop van de oorlog, dat “gevangenen zongen over ‘Black Betty’, de zweep van de chauffeur.”

Lomax had helemaal gelijk. Black Betty’ was een naam voor een zweep of zweeppaal, en het is aannemelijk dat de ‘bam-ba-lam’ regel een verwijzing is naar de geseling die tot het begin van de twintigste eeuw gebruikelijk was in gevangenissen. Merk echter op dat ‘American Ballads and Folk Songs’ werd gepubliceerd in 1934, vijf jaar voordat Clear Rock precies deze vraag werd gesteld en verklaarde dat ‘zij’ ‘een oude negerin’ was. Dus een van de oorspronkelijke vertolkers van het liedje sprak in feite Lomax’s veronderstelling tegen dat het liedje over de zweep ging. Op zijn minst gaat het over beide. Het is ook niet duidelijk dat een van de geïnterviewden per se gevraagd werd naar de zwarte Betty van het liedje. Desalniettemin moet ik Lomax’s mening zwaar laten wegen, en ze hadden tientallen jaren de tijd om op dit punt van mening te veranderen, maar toch beweert elke uitgave van dat boek dat het om de zweep gaat. Bijvoorbeeld:

‘Zij was de zweep die gebruikt werd in Zuidelijke gevangenissen.’ (Lomax 1940, 60-61).

We moeten ook erkennen dat de manier waarop de mondelinge en muzikale traditie werkt, betekent dat zelfs als de schrijver van ‘Black Betty’ alleen een vrouw in gedachten had, de zweep in die tijd zeker een gangbare betekenis had. Zodra iemand het lied uitvoert, gaat het dus over een zweep als dubbele betekenis met de vrouw waarnaar rechtstreeks in de tekst wordt verwezen.

Daar heb je het dus; Black Betty was een vrouw, en kan ook een gevangeniszweep zijn geweest. Echter, de 2012 liner notes voor de 1933 opname op de ‘Jail House Bound’ plaat verwarren de zaken nog verder:

‘7. “Black Betty” (AFS 200 Side B) door James “Iron Head” Baker met R.D. Allen en Will Crosby zingen back up; opgenomen in december 1933 in Central State Prison Farm in Texas. Lomax beweerde dat dit lied over de zweep ging die gebruikt werd om gevangenen te straffen en niet zozeer over een vrouw, maar zowel Alan Lomax als Bruce Jackson vonden gevangenen die beweerden dat “Black Betty” eigenlijk de gevangenistransfer truck was.’

Wikipedia meldt dat:

‘In een interview dat Alan Lomax had met een voormalige gevangene van de Texaanse strafboerderij genaamd Doc Reese (alias “Big Head”), verklaarde Reese dat de term “Black Betty” door gevangenen werd gebruikt om te verwijzen naar de “Black Maria” – de penitentiaire overbrengingswagen.’

Robert Vells, in Life Flows On in Endless Song: Folk Songs and American History, schrijft:

‘Tot in de jaren zestig stond het voertuig waarmee mannen naar de gevangenis werden vervoerd bekend als “Black Betty,” hoewel dezelfde naam ook kan zijn gebruikt voor de zweep die zo vaak op de rug van de gevangenen werd gelegd, “bam-ba-lam.”‘

Ik zou dit ‘onbevestigd’ willen noemen. Ik kan niet zeggen wanneer Bruce Jackson gevangenen heeft geïnterviewd, maar zijn boek werd gepubliceerd in 1972, en de vroegste verwijzingen die ik kan vinden zijn uit de jaren 1960. Jackson’s geïnterviewden hebben misschien niet gehoord dat ‘Black Betty’ een zweep was, simpelweg omdat zweepslagen al lang niet meer gebruikt werden. Misschien is de naam overgesprongen van zweep naar truck? Per slot van rekening was het gebruik van de zweep officieel afgeschaft tegen de tijd dat Iron Head, Clear Rock en Lead Belly de originele versie van het nummer uitvoerden. Het is logisch genoeg dat de zweep overleeft als een ander levenloos (nou ja, een soort van levend!) gevangenisobject van ellende.

Vreemd genoeg werd ‘Black Betty’ in de negentiende eeuw het vaakst gebruikt in verband met een fles, meestal een fles alcohol, toen ik mijn gebruikelijke Google Books trawl deed. Dit lijkt echter niet voor te komen in de Amerikaanse gevangenissen van het begin en het midden van de twintigste eeuw, dus kan het denk ik worden verworpen, samen met de uitleg over het pistool.