Guinguette Marais Poitevin

Door Michael Marshall

Soorten: Giraffa camelopardalis

Habitat: graslanden en open bossen in Afrika ten zuiden van de Sahara

Zo’n 15 miljoen jaar geleden zwierven er antilope-achtigen rond op de droge graslanden van Afrika. Er was niets bijzonders aan ze, maar sommige van hun nekken waren een beetje lang.

Binnen slechts 6 miljoen jaar waren ze geëvolueerd tot dieren die leken op moderne giraffen, hoewel de moderne soort pas ongeveer 1 miljoen jaar geleden opdook. De giraffe is het langste levende dier op het land en is tussen de 4,5 en 5 meter hoog – en bijna de helft van die hoogte is nek.

De meeste mensen gaan ervan uit dat de lange nek van giraffen is geëvolueerd om hen te helpen bij het eten. Als je een lange nek hebt, zo redeneert men, kun je bladeren aan hoge bomen eten waar je rivalen niet bij kunnen. Maar er is een andere mogelijkheid. De enorme nekken hebben misschien weinig met voedsel te maken, maar alles met seks.

Het bewijs voor de hoge-voedings-theorie is verrassend zwak. Giraffen in Zuid-Afrika besteden veel tijd aan het zoeken naar voedsel hoog in de bomen, maar elders in Afrika lijken ze daar geen moeite mee te hebben, zelfs als het voedsel schaars is.

Girls like them long

Giraffes hebben een lange nek, maar er zijn langere geweest. Sauropode dinosaurussen overtroeven ze gemakkelijk&kolon; de dinosaurus Mamenchisaurus, bijvoorbeeld, had een nek van meer dan 9 meter lang, vier keer de langste van giraffennekken.

Lange nekken komen met een prijs. Omdat de hersenen van een giraffe zich ongeveer 2 meter boven het hart bevinden, moet het hart groot en krachtig zijn. Om de hersenen te bereiken, moet het bloed met de hoogste druk van alle dieren worden rondgepompt. De nek van een giraffe moet dus wel een flinke tegenprestatie leveren om hem zo lang te houden.

De nieuwste theorie – en het is een verrassing dat dit niet eerder aan de orde is geweest, gezien de fixatie van biologen hierop – is dat de lange nekken het resultaat zijn van seksuele selectie: dat wil zeggen dat ze bij mannetjes zijn geëvolueerd als een manier om om vrouwtjes te concurreren.

Mannetjesgiraffen vechten om vrouwtjes door te “nekken”. Ze staan naast elkaar en slaan met de achterkant van hun hoofd tegen elkaars ribben en benen. Om dit te vergemakkelijken zijn hun schedels ongewoon dik en hebben ze hoornachtige uitgroeisels, ossiconen genaamd, op de toppen van hun koppen. Hun koppen, kortom, zijn stormrammen, en zijn heel goed in staat om de botten van hun tegenstanders te breken.

Het hebben van een lange en krachtige nek zou een voordeel zijn in deze duels, en het is gebleken dat mannetjes met lange nekken de neiging hebben om te winnen, en ook dat vrouwtjes de voorkeur geven aan hen.

Het “nekken voor seks” idee helpt ook verklaren waarom giraffen hun nekken zo veel meer hebben verlengd dan hun poten. Als giraffen geëvolueerd zijn om hogere takken te bereiken, zouden we verwachten dat hun poten net zo snel verlengd zijn als hun nek, maar dat is niet het geval.

Hals en nek

Het probleem voor het sex-idee is dat het impliceert dat vrouwelijke giraffen geen lange nekken zouden mogen hebben, en dat hebben ze duidelijk wel. Seksuele selectie zet mannetjes er vaak toe aan spectaculaire attributen te ontwikkelen – denk aan de staart van pauwen of de veren van paradijsvogels – om indruk te maken op vrouwtjes, maar de vrouwtjes blijven relatief slonzig.

Een studie vorig jaar van Graham Mitchell van de Universiteit van Pretoria in Zuid-Afrika en collega’s lijkt de “nekken voor seks”-theorie een klap toe te brengen. Mitchells team toonde aan dat, althans in Zimbabwe, de nekken van mannetjes en vrouwtjes bijna even lang waren, en dat de nekken van de vrouwtjes zelfs langer waren. Dit was voor veel mensen aanleiding om het hele idee van het geslacht af te schrijven.

Hoch, Rob Simmons en Res Altwegg van de Universiteit van Kaapstad, ook in Zuid-Afrika, hebben Mitchells resultaten nog eens bekeken en zijn niet overtuigd. Volgens hen blijkt uit de cijfers dat mannetjes verhoudingsgewijs een langere nek hebben, en dat “Mitchell e.a. dit resultaat verkeerd lijken te hebben geïnterpreteerd”.

Zij wijzen op een onderzoek in Namibië waaruit bleek dat mannetjes consequent een zwaardere nek hadden dan vrouwtjes met dezelfde lichaamsmassa, en dat alleen de nekken van mannetjes gedurende hun hele leven bleven groeien. De koppen van mannetjes waren ook zwaarder dan die van vrouwtjes, wat je zou verwachten als ze werden geselecteerd op hun vermogen om te vechten.

Simmons en Altwegg suggereren dat de nekken van giraffen misschien begonnen te groeien als een manier om moeilijk bereikbaar voedsel te kunnen eten, maar dat ze vervolgens werden “gekaapt” voor paringsdoeleinden. Toen de nekken eenmaal een bepaalde lengte hadden bereikt, konden de mannetjes ze gebruiken om te nekken en te knuppelen – en op dat moment nam seksuele selectie het over, waardoor de nekken hun huidige extreme lengte bereikten.

Pauwen en paradijsvogels daargelaten, zijn er veel vogels waarvan het mannetje een kleurrijk verenkleed lijkt te hebben ontwikkeld als gevolg van seksuele selectie, maar de vrouwtjes zijn ook felgekleurd. Misschien is de verklaring van seksuele selectie voor de lange nek bij giraffen toch nog niet dood.

Journaalreferentie: Journal of Zoology, DOI: 10.1111/j.1469-7998.2010.00711.x

Lees eerdere Zoologger columns: De sterkste vis op aarde… en in de ruimte, Gieren gebruiken twijgen om wol te verzamelen voor nesten, Het grootste levende ding met tanden, Globetrotters van het dierenrijk, Judge Dredd worm vangt prooi met oproerschuim, Flashmobbing sprinkhanen hebben herontworpen hersenen, Slimme camo laat glow-in-the-dark haai schuilen, Aanval van de zelfopofferende kindklonen, De meest kick-ass vis in de zee, Het meest bizarre levensverhaal op aarde?, Houd profiteurs tevreden met rottende lijken.

Meer over deze onderwerpen:

• evolutie
• biologie
• zoölogie