“Dit is niet jouw eten! Denk er zelfs niet aan om het op te eten. Dit … is … niet … jouw … eten.” Wat betekenen onze woorden voor honden? Niet dat ik op het punt sta om binnenkort niet meer tegen honden te praten, maar ik vraag me wel af wat mijn dagelijkse uitspraken betekenen voor Millie, Piper, Upton en Finnegan, de honden waar ik regelmatig mee praat. Klink ik als een kruising tussen Charlie Brown’s leraar en Gary Larson’s “What Dogs Hear” tekenfilm? Zitten we op dezelfde bladzijde, of zelfs in hetzelfde boek?
Ik ben op onderzoek uitgegaan naar honden en hun begrip van de menselijke taal. Wat denken we dat honden begrijpen? Heel veel, zo blijkt uit een onderzoek van Péter Pongrácz en zijn collega’s van het Family Dog Project in Boedapest. Zevenendertig eigenaren gaven een lijst van 430 verschillende uitspraken die zij dachten dat hun honden kenden, waarbij elke eigenaar een gemiddelde van 30 zinnen gaf.
Enter Rico, Chaser, Sofia, Bailey, Paddy en Betsy, gezelschapshonden die gevierd worden om hun panache voor menselijke taal. De nieuwsmedia prijst hen aan als “superslim”, en na een ontmoeting met Chaser riep astrofysicus Neil deGrasse Tyson uit: “Wie had ooit gedacht dat dieren tot zoveel vertoon van intellect in staat zijn?”
Dus wat doen deze honden met woorden? Laten we eens kijken naar het soort woorden dat honden begrijpen.
GET THE BARK NEWSLETTER IN YOUR INBOX!
Schrijf je in en ontvang de antwoorden op je vragen.
Voorwerpen
Honden kunnen de namen van vele, vele, vele verschillende voorwerpen leren. Julia Fischer, groepsleider van het Cognitive Ethology Lab van het German Primate Center, hoorde dat een Border Collie met de naam Rico de namen van 70 afzonderlijke voorwerpen kende, en zij wilde weten hoe Rico specifieke menselijke woorden aan bepaalde voorwerpen koppelde. “Ik nam contact op met de eigenaars, en zij lieten ons hun huis bezoeken en een studie naar Rico beginnen,” legt Fischer uit. Dit bereikte zijn hoogtepunt in 2004 met een artikel in Science, waarin werd gemeld dat Rico de namen van meer dan 200 verschillende voorwerpen kende.
Zeven jaar later pakte Chaser, een Border Collie in South Carolina, de gouden medaille toen Alliston Reid en John Pilley van het Wofford College meldden dat Chaser de verschillende namen van 1.022 voorwerpen kende – meer dan 800 stoffen dieren, 116 ballen, 26 frisbees en 100 plastic voorwerpen. Chaser weet dat “Ome Fuzz” anders is dan “Wijze Uil”, die zeker anders is dan “Merlijn”. Dit is echter niet alleen een verhaal over Border Collies. Onderzoekers hebben onlangs gerelateerd dat Bailey, een 12-jarige Yorkshire Terrier, de namen van ongeveer 120 speeltjes kent.
Chaser en Rico winnen ook lof voor hun vermogen om de namen van nieuwe voorwerpen te leren en te onthouden. Wanneer de honden een groep speelgoed kregen voorgeschoteld, die allemaal bekend waren op één na, konden ze het onbekende speelgoed terughalen wanneer hen werd gevraagd het te apporteren met behulp van een onbekend woord. In wezen koppelden de honden een nieuw voorwerp aan een onbekende naam na een enkele associatie en herinnerden zij zich de naam van dat nieuwe voorwerp bij volgende proeven. Bij kinderen wordt dit “fast mapping” genoemd, en men dacht dat dit uniek was voor de mens. Pilley merkt op: “Dit onderzoek toont aan dat dit begrijpen in één enkele proef gebeurt. Chaser had echter extra repetitie nodig om dit begrip of leren over te brengen naar het lange-termijn geheugen.”
Handelingen
Maar het leven draait niet alleen om het kennen van de namen van je knuffels en frisbees. Mensen gebruiken vaak werkwoorden als ‘kom’, ‘zit’, ‘af’ en ‘af’ om honden hun gedrag te laten veranderen. Na controle voor contextuele aanwijzingen van buitenaf, ontdekten onderzoekers dat honden nog steeds konden begrijpen dat specifieke woorden samengaan met specifieke fysieke acties. Chaser toonde een ongelooflijke flexibiliteit met acties – het uitvoeren van “pak”, “poot” en “neus” in de richting van verschillende objecten.
“Dat is gewoon training,” zou je kunnen zeggen, maar dit suggereert dat sommige honden een cognitief geavanceerde vaardigheid vertonen waarbij acties worden begrepen als onafhankelijk van objecten. Reid en Pilley ontdekten dat Chaser “fetch sock” niet interpreteert als één enkel woord, zoals “fetchsock.” In plaats daarvan kan ze een aantal verschillende acties flexibel uitvoeren in de richting van een aantal verschillende objecten. Daniela Ramos, een dierenarts-gedragstherapeut in São Paulo, ontdekte dat een straathond genaamd Sofia ook objectnamen kan onderscheiden van actiecommando’s, wat suggereert dat deze honden aandacht hebben voor de individuele betekenis van elk woord.
Categorieën
Chaser zet de kers op de taart wanneer ze voorwerpen in verschillende categorieën indeelt op basis van hun fysieke eigenschappen; sommige zijn “speelgoed”, andere zijn “frisbees” en natuurlijk zijn er ook “ballen”. Chaser volgt het voorbeeld van Alex, de Afrikaanse Grijze Papegaai van Irene Pepperberg, die ook categorieën als kleur, vorm en materiaal leerde, en onderscheidde welke eigenschap hetzelfde of verschillend was.
Dit lijkt allemaal heel bijzonder, maar niets is vrij van controverse. Begrijpen honden woorden op dezelfde manier als mensen, of zijn ze slechts goed getraind? Sommige onderzoekers zijn er bijvoorbeeld niet zeker van dat honden werkelijk “snel in kaart brengen”; honden zouden iets kunnen doen dat er van buitenaf alleen maar uitziet als “snel in kaart brengen”. Hoe dan ook, het lijkt erop dat deze honden een conceptie hebben van objecten en acties. Patricia McConnell, PhD, Gecertificeerd Toegepast Diergedragsdeskundige en geliefd Bark columnist, is het hiermee eens. “Begrip vereist dat we dezelfde referentie delen – dat we dezelfde constructie hebben van een object of een actie. Voor sommige honden lijkt het alsof ze dat doen.” Pilley sluit zich daarbij aan. “Wanneer een object, zoals een speeltje, voor Chaser wordt gehouden en er een verbaal label aan dat object wordt gegeven, begrijpt Chaser dat het verbale label naar dat object verwijst.”
In haar boek Inside of a Dog herinnert Alexandra Horowitz ons eraan dat zelfs als dit de enige honden ter wereld zijn die in staat zijn om woorden op deze manier te gebruiken, het ons in staat stelt om te zien dat de “cognitieve uitrusting van een hond goed genoeg is om taal in de juiste context te begrijpen.” Dit corpus van onderzoek geeft aan wat mogelijk is, niet noodzakelijkerwijs wat de meeste honden dagelijks doen.
Met wie leef je?
Of je een Chaser of een Rico in huis hebt, hangt misschien grotendeels van jou af. Zoals Fischer uitlegt: “Het gebruik van menselijke taal door een hond hangt sterk af van de bereidheid van de eigenaar om een verbale relatie aan te gaan, om verbanden te leggen tussen woorden en bepaalde betekenissen.” Fischer verwijst naar motivatie bij zowel de mens als de hond. Ramos en haar collega’s trainden en testten Sofia twee tot drie keer per dag, drie tot zes keer per week. Toen Pilley, die tevens onderzoeker en Chaser’s eigenaar is, Chaser begon te trainen om objecten te identificeren toen ze vijf maanden oud was, herhaalde Pilley de namen van objecten 20 tot 40 keer per sessie om er zeker van te zijn dat ze het snapte.
Net als Rocky Balboa die zich voorbereidt op zijn climactische krachtmeting, zijn deze honden zeer gemotiveerd. Fischer merkt op: “Rico was gretig en hardwerkend. Je moest tegen hem zeggen: ‘Zo is het genoeg. Neem iets te drinken. Neem een rustpauze.” Chaser is vergelijkbaar, zegt Pilley. “Ze heeft twee staten-hoog, zeer actief en herstellende en rustende.”
Denise Fenzi, een professionele hondentrainer uit Woodside, Calif., die gespecialiseerd is in een verscheidenheid van hondensporten, herinnert ons eraan dat dit type motivatie niet noodzakelijk de norm is. “Niet alle honden delen deze aandacht voor woorden. Zelfs bij mijn honden is er een groot verschil in het vermogen om verbaal te verwerken. Ik heb ze niet anders getraind. Het is gewoon makkelijker voor de een om snel woorden te krijgen.”
Training Matters
De manier waarop honden woorden leren is misschien wel het grootste stukje van de puzzel. McConnell vindt: “Het leren van woorden zou kunnen afhangen van hoe woorden voor het eerst worden geïntroduceerd. De verzorgers die expliciet woorden differentiëren door te onderwijzen, ‘Pak je Greenie! Pak je bal,’ hebben vaak de honden met een grote woordenschat. Aan de andere kant, mijn eigen hond Willie kreeg jarenlang verbale aanwijzingen die stonden voor acties in plaats van voorwerpen. Toen ik hem probeerde te leren dat woorden ook naar voorwerpen konden verwijzen, was hij helemaal in de war.”
Wat honden met taal kunnen, kan ook worden verklaard door hun voogdij. Als honden niet leren om verschillende handelingen aan verschillende voorwerpen te koppelen, kan het op den duur moeilijker voor ze zijn om flexibel met menselijke taal om te gaan. Susanne Grassmann, een ontwikkelingspsycholoog en psycholinguïst aan de Rijksuniversiteit Groningen in Nederland, legt uit: “Chaser is getraind om verschillende dingen te doen met verschillende objecten, en ze maakt onderscheid tussen wat het objectlabel is en wat het actiecommando is, dat wil zeggen wat ze met dat object moet doen.” Ramos merkt op dat Sofia’s relatie met bepaalde voorwerpen een beetje anders was. “Tijdens de hele training koppelden we ‘stok’ altijd aan ‘punt’. Als gevolg daarvan was het moeilijk voor haar om een andere actie uit te voeren naar de stok naast ‘punt’. Als we haar hadden getraind in ‘stok: zit’, ‘stok: wijs’ en ‘stok: apporteer’, zou ze hebben geleerd dat meerdere acties naar de stok kunnen worden gericht, en zou haar reactie waarschijnlijk anders zijn geweest. Wanneer haar bijvoorbeeld een nieuw voorwerp werd gepresenteerd, zoals een speelgoedbeertje, kon ze een aantal verschillende acties op het beertje richten, maar er was een tegenzin om haar actie naar het stokje toe te veranderen, wat te maken zou kunnen hebben met de starheid van de training.”
En zelfs als je expliciet leert dat verschillende woorden verschillende betekenissen hebben, kan dat een uitdaging zijn. Ramos ontdekte dat het leren van de namen van objecten niet altijd makkelijk is voor honden. “Het was moeilijk voor Sofia om de namen van haar eerste twee voorwerpen te leren onderscheiden, maar na de eerste discriminatie, was het alsof ze leerde leren. Het werd makkelijker,” herinnert Ramos zich.
“Omdat dit type leren een uitdaging kan zijn, wordt hulphonden een beperkte, maar instrumentele set woorden geleerd,” legt Kate Schroer-Shepord uit, een gekwalificeerde geleidehondeninstructeur bij Guiding Eyes for the Blind in Yorktown Heights, N.Y.
Pilley ontdekte dat het succes van honden bij het leren van objecten afhing van de gebruikte trainingsmethode. “Wanneer we twee voorwerpen op de grond legden en de honden vroegen om elk voorwerp bij naam te noemen, konden ze dat niet; gelijktijdige discriminatie werkte niet. In plaats daarvan was Chaser in staat om de namen van voorwerpen te leren door opeenvolgende discriminatie. Ze speelde met een voorwerp in elke trainingssessie, en door te spelen, kreeg het voorwerp een waarde. We noemden het voorwerp, verstopten het en vroegen haar het te vinden. Discriminatietests tussen de namen van verschillende voorwerpen vonden later plaats.”
Woorden of melodie?
Zijn dit gewoon “type-A” honden wier prestaties niet gemakkelijk kunnen worden gerepliceerd? Immers, de meeste honden worden niet expliciet woorden geleerd zoals hierboven beschreven, maar toch communiceren ze met ons praters op manieren die ons het gevoel geven dat we op dezelfde pagina zitten. “Etenstijd!” “Wil je een wandeling maken?” “Waar is papa?” lokken een gepaste “stuiterende hond” reactie uit. Maar letten de meeste honden wel op onze eigenlijke woorden, of spelen er andere factoren mee?
Honden ontlenen een enorme hoeveelheid informatie aan contextuele aanwijzingen, met name onze lichaamsbewegingen, maar ook toon en “prosodie” – het ritme, de stress en de intonatie van onze spraak. “Als mensen tegen honden praten, letten honden op de melodie en de stemming om te voorspellen wat er gebeurt of wat er daarna gaat gebeuren,” legt Fischer uit.
Fenzi zegt dat honden net zo gemakkelijk kunnen reageren op wartaal als op echte Engelse woorden; “Ik zou elk niveau van AKC-gehoorzaamheid van onder tot boven kunnen doorlopen door te zeggen: ‘Kaboola,’ en de hond zou kunnen slagen.” In veel gevallen kunnen honden toon begrijpen in plaats van individuele woorden.
“Een van de meest opmerkelijke verschillen tussen beginners en professionele trainers is het vermogen om de prosodische kenmerken van hun spraak te moduleren,” merkt McConnell op. “De professionals leren om problematische emoties uit hun verbale signalen te houden, zoals nervositeit in een wedstrijd, en om prosodie in hun voordeel te gebruiken wanneer dat voordelig is, bijvoorbeeld om een hond te kalmeren of hem te motiveren om sneller te gaan.”
In een andere studie onderzocht Ramos of honden, wanneer ze uit hun context werden gehaald, de woorden kenden die betrekking hadden op speelgoed dat ze geacht werden te kennen. De meeste kenden ze niet, tot grote verbazing van de eigenaren. Toen de verbale vaardigheden van Fellow, een presterende Duitse herder uit de jaren twintig, buiten hun gebruikelijke context werden getest, kende Fellow slechts enkele van de woorden en handelingen waarvan zijn baasjes dachten dat hij ze begreep.
Hoewel veel baasjes denken dat hun honden woordvaardig zijn, vertellen hun verslagen een ander verhaal. Uit het onderzoek van Pongrácz bleek dat veel woorden en zinnen alleen werden uitgevoerd in contextueel geschikte situaties (bijvoorbeeld “bedtijd” zeggen als het donker is en je in je pyjama loopt in plaats van ’s middags als je in je werkkleding loopt). Net als bij Fellow suggereert dit dat honden misschien niet alleen op woorden zelf letten.
Woorden op de proef stellen
Vat uw hond uw woorden zoals u ze bedoelt, of heeft hij een ander begrip? Als u een woord altijd in dezelfde context gebruikt, is het makkelijk om aan te nemen dat u en uw hond het woord op dezelfde manier interpreteren. Door de context op de een of andere manier te veranderen, krijg je een beter begrip van wat de hond waarneemt.
McConnell dacht aanvankelijk dat Willie de naam van haar partner, Jim, kende. “Om Willie te leren, zei ik: ‘Waar is Jim?’ en Jim riep Willie dan. Als Willie consequent naar Jim ging, zei ik het als Jim aan kwam rijden, en Willie rende dan naar het raam. Op een dag zat Jim op de bank en ik zei: ‘Waar is Jim?’ en Willie rende opgewonden naar het raam. Dit verschil in definities komt vaker voor dan mensen beseffen – honden hebben niet precies dezelfde opvatting van woorden als wij.”
Hoewel er geen twijfel over bestaat dat honden werkwoorden kunnen begrijpen, kunnen hun definities verschillen van de onze. McConnell deelt een klassiek voorbeeld dat ze leerde van Ian Dunbar, oprichter van de Association of Pet Dog Trainers. “Wat denken honden dat ‘zit’ betekent? Wij denken dat ‘zit’ deze houding betekent die wij ‘zitten’ noemen, maar als je een hond die zit vraagt om te ‘zitten’, zal hij heel vaak gaan liggen. Voor hem kan ‘zit’ betekenen dat hij lager moet gaan liggen, naar de grond moet zakken.”
Veel mensen hebben de neiging de vaardigheid van hun hond met woorden te overschatten en gaan ervan uit dat honden en mensen een gemeenschappelijk begrip hebben. Dat een hond in de ene context wel reageert en in de andere niet, betekent niet dat hij ongehoorzaam is. Zoals Tom Brownlee, master trainer van de American Society of Canine Trainers en instructeur in het antrozoölogieprogramma van Carroll College, eigenaren openhartig adviseert: “Als een hond ‘het’ niet snapt – wat ‘het’ dan ook mag zijn – dan doe je iets verkeerd. Het is onze taak om hen te helpen begrijpen.”
Wanneer u met uw hond praat, bedenk dan dat de woorden die u spreekt misschien niet dezelfde betekenis hebben voor u beiden. In plaats daarvan kunnen andere aspecten van communicatie relevanter zijn. Misschien is de echte les wel dat context, prosodie en toon – in plaats van woordenboekdefinities van woorden – ook voor menselijke communicatie van vitaal belang zijn.
Dit stuk is opgedragen aan professor César Ades (1943-2012) en dr. Penny Bernstein (1947- 2012). Terwijl hun uitzonderlijke bijdragen aan het gebied van dierlijk gedrag en psychologie voortduren, wordt hun aanwezigheid zeer gemist.