Guinguette Marais Poitevin

Muziek is er in alle vormen en verrijkt ons leven op verschillende manieren. Het versterkt onze emoties, helpt ons te focussen, vergezelt ons op road trips en motiveert ons voor workouts. Maar waar bestaat het nu precies uit?

Definitie

Door de subjectieve aard van muziek zijn er veel definities van muziek naar voren gebracht. De componist Edgard Varèse heeft het echter het beroemdst gedefinieerd als “georganiseerd geluid”. In The Liberation of Sound schrijft hij:

… Ik besloot mijn muziek “georganiseerd geluid” te noemen en mijzelf, niet een musicus, maar “een werker in ritmes, frequenties en intensiteiten.”

De basiselementen

De fundamentele bouwstenen van muziek zijn luidheid, toonhoogte, duur (of ritme), tempo, timbre, en galm. Wanneer zij zorgvuldig worden gecombineerd, ontstaan begrippen van een hoger niveau, zoals maat, harmonie, melodie en toonsoort. Muziek verschilt dus van willekeurig geluid door de combinatie van haar basiselementen en de relaties die ertussen ontstaan. Laten we ze kort definiëren.

Pitch is de frequentie van een bepaalde toon, gerelateerd aan zijn relatieve positie in de muzikale toonladder. Hoe hoger de frequentie, hoe hoger de toon wordt waargenomen.

Ritme verwijst naar de duur van een reeks noten of tonen en hoe zij zich groeperen om eenheden te vormen.

Tempo verwijst naar het algehele tempo van het lied of stuk.

Luidheid heeft betrekking op hoeveel energie een instrument creëert, d.w.z. hoeveel lucht het verplaatst.

Timbre, misschien wel het meest interessante element, maakt onderscheid tussen de klankkleuren van verschillende instrumenten. Als iemand een noot van een bepaalde toonhoogte, duur en luidheid speelt met een trompet, gevolgd door iemand anders die precies dezelfde noot speelt met een klarinet, wordt het verschil in toonkwaliteit duidelijk – dit is timbre.

Reverberatie wordt gedefinieerd als de perceptie van hoe ver de geluidsbron van ons af staat, gecombineerd met hoe groot de kamer of zaal is waarin de muziek zich bevindt. Dit wordt vaak aangeduid als ruimtelijkheid, of simpelweg ‘echo’.

Luidheid en toonhoogte zijn beide constructies van de geest, of door de hersenen geïnterpreteerde eigenschappen. Dat wil zeggen, het bestaat niet in de echte wereld. Als je bijvoorbeeld het volume van je stereo-installatie harder zet, zal de amplitude van de trillingen van de luchtmoleculen die naar je trommelvlies toe bewegen, toenemen; er zijn echter hersenen nodig om deze verandering te interpreteren en op te merken.

De verhouding tussen het zachtste geluid dat we kunnen waarnemen en het hardste geluid dat geen blijvende schade veroorzaakt, is één op een miljoen, gemeten als geluidsdrukniveau in de lucht. Op de schaal van decibel (dB) is dat 120dB, en wordt het ons dynamisch bereik genoemd. Een voorbeeld van 0dB is een mug die in een stille kamer vliegt, op een afstand van 1,5 meter van uw oren, terwijl 120dB een straalmotor zou zijn die op de startbaan wordt gehoord op een afstand van 300 meter of een typisch rockconcert. Als een opname een dynamisch bereik van 80dB heeft, betekent dit dat het verschil tussen het zachtste en het hardste geluid op die track 80dB is. Men moet zich bewust zijn van het feit dat de dB-schaal logaritmisch is, wat betekent dat een verdubbeling van de intensiteit van de geluidsbron resulteert in een toename van het geluid met 3dB. Daarom is 126 dB vier keer zo luid als 120 dB!

Hogere begrippen

Meter ontstaat uit de groepering van tonen met elkaar in de tijd. Een wals-maat bijvoorbeeld is geordend in tonen van drie, terwijl een mars-maat in groepen van twee of vier is geordend. Deze informatie wordt door onze hersenen uit het algemene ritme en de luidheid gehaald.

Sleutel verwijst naar de tonale hiërarchie van belang in een muziekstuk. Het is een menselijke constructie en bestaat niet in de echte wereld – het is puur een functie van onze ervaringen met specifieke muzikale stijlen, idiomen, en mentale schema’s.

Melodie is het hoofdthema van een muziekstuk – het deel dat de neiging heeft in ons hoofd te blijven hangen als we naar een liedje luisteren waar we bijzonder dol op zijn. Interessant is dat de eigenlijke toonhoogte van de noten, d.w.z. de frequentie, niet noodzakelijk relevant is voor de melodie. Het is de relatieve afstand tussen de noten, of het interval, dat telt. Zo begint niet elk “Happy Birthday” op dezelfde toonhoogte (of noot); maar als de relatieve afstand tussen de noten hetzelfde blijft, kunnen we het liedje met relatief gemak identificeren.

Finitief heeft harmonie te maken met de toonhoogten van verschillende tonen en de verhouding daartussen. Dit leidt tot de mogelijkheid om tonale contexten op te zetten, die leiden tot bepaalde muzikale verwachtingen waaraan een componist kan voldoen of die hij kan schenden voor expressieve doeleinden. Een voorbeeld van zo’n schending is de bedrieglijke cadens, een akkoordprogressie waarin het dominantakkoord wordt gevolgd door een ander akkoord dan de tonica.

In het algemeen is geluid een mentaal beeld dat door onze hersenen wordt gecreëerd. Een bron, meestal een muziekinstrument of stembanden, genereert een geluidsgolf die bestaat uit de bovenstaande elementen, die vervolgens luchtmoleculen verplaatst terwijl hij door de omgeving reist, en uiteindelijk ons trommelvlies bereikt, dat op zijn beurt begint te wiebelen op dezelfde frequentie als de toonhoogte waarmee het geluid werd begiftigd. Mensen kunnen horen binnen een frequentiebereik van 20Hz tot 20kHz – dat betekent dat onze fysiologische eigenschappen gevoelig zijn binnen dit bereik.

Uitwerking van timbre

Timbre wordt beschouwd als een van de meest mysterieuze en slecht gedefinieerde eigenschappen van muziek en verdient dus enige nadere bespreking. Nu vereist dit een beetje natuurkunde, maar we zullen het luchtig houden.

De algemene stemstandaard die tegenwoordig wordt gebruikt, heet A440. Dit betekent dat de toon A, boven de centrale C op een piano, een frequentie heeft van 440 Hz. Dit systeem helpt ons samen te werken met collega-musici over de hele wereld, omdat de stemming van onze instrumenten gestandaardiseerd is. Aangezien er echter slechts 12 noten in een octaaf zitten, zullen er op een piano meerdere toetsen met de noot A voorkomen. Dit zijn allemaal gehele veelvouden van 440Hz, d.w.z. 55Hz, 110Hz, 220Hz, 880Hz, enz. In de harmonica noemt men dit een boventoonreeks en die is essentieel voor de waarneming van timbre. Als je een saxofoon een toon hoort spelen op 220Hz (eerste harmonische), neem je in feite niet alleen de toon op 220Hz waar, maar ook de boventoonreeks op 440Hz (tweede harmonische), 880Hz (derde harmonische), 1760Hz (vierde harmonische), enz.

Wat elk instrument uniek maakt, is de intensiteit van elk van deze boventoonfrequenties. Klarinetten, bijvoorbeeld, worden gekenmerkt door een grote hoeveelheid energie in de oneven harmonischen – derde, vijfde, zevende, enzovoort. Trompetten daarentegen hebben relatief evenveel energie in de oneven en even harmonischen. De klankkleur kan ook veranderen op hetzelfde instrument. Als je bijvoorbeeld een viool in het midden strijkt, krijg je vooral oneven harmonischen te horen en dat kan dus klinken als een klarinet. Wanneer de strijkstok echter een derde van het midden omlaag wordt gehouden, benadrukt de viool de derde harmonische en de veelvouden daarvan (zesde, negende, twaalfde, enz.). Dit is ook het principe volgens hetwelk synthesizers werken. Zij genereren in wezen frequenties met een specifiek boventoonprofiel om ofwel een reeds bestaand instrument na te bootsen ofwel minder onderzochte, soms buitenaardse, klanken te produceren.

Conclusie

Zoals we hebben gezien, kan het zorgvuldig samenstellen van de basiselementen van muziek aanleiding geven tot concepten van een hoger niveau, die uiteindelijk door onze hersenen worden waargenomen als één samenhangend stuk zang. Geïnteresseerde lezers die meer willen weten over deze concepten en hoe artiesten de functionaliteit van onze hersenen uitbuiten om hun composities zo resonerend en plezierig mogelijk te maken, raad ik aan de referenties hieronder te bekijken.