Czwarta ściana to bariera konceptualna pomiędzy osobami prezentującymi jakiś komunikat a osobami go odbierającymi.
Termin ten wywodzi się z teatru, gdzie odnosi się do wyimaginowanej ściany z przodu sceny oddzielającej publiczność od wykonawców. Czwarta ściana, wraz z bokami i tyłem standardowej sceny, zamyka wykreowany świat spektaklu.
Złamanie czwartej ściany oznacza zrobienie lub powiedzenie czegoś, co wprost lub pośrednio potwierdza sztuczność środowiska i fakt, że zarówno prezenterzy, jak i publiczność są świadomi tej sztuczności. W teatrze, na przykład, aktor może złamać czwartą ścianę fizycznie, schodząc ze sceny, przechodząc przez widownię i wychodząc przez drzwi, zamiast wychodzić ze sceny po lewej lub prawej stronie. Konceptualnie, aktor może przełamać czwartą ścianę, odnosząc się do faktu, że jest wykonawcą w sztuce, zwracając się bezpośrednio do publiczności lub reagując na coś, co dzieje się na widowni, np. płaczące dziecko lub dzwoniący telefon komórkowy.
Łamanie czwartej ściany jest urządzeniem używanym w wielu innych kontekstach, w tym w grach wideo, prezentacjach biznesowych i programach telewizyjnych. Oto kilka przykładów:
- Slajd PowerPointa, który wspomina o śmierci przez PowerPointa – odniesienie do faktu, że te prezentacje mogą być niemal śmiertelnie nudne.
- Reklamówka, która odnosi się do faktu, że jej celem jest nakłonienie widza do zakupu produktu reklamodawcy.
- Postać w grze wideo, która pyta gracza o jego wyniki w innych grach.
- Rozmówca, który na pytanie o rodzaj wynagrodzenia, jakiego poszukuje, mówi: „Wolałbym, żebyś najpierw wymienił swoją najlepszą ofertę. Oczywiście chcę tyle pieniędzy, ile tylko mogę dostać.”
Zobacz, jak Woody Allen i Marshall McLuhan łamią czwartą ścianę w Annie Hall: