Jak umiejętne i umotywowane badanie osadu moczu może uratować nerki

(Redaktor sekcji: A. Neyrier)

Wprowadzenie

W wielu oddziałach nefrologicznych badanie moczu przeprowadza się tylko metodą bagnetową, podczas gdy badanie osadu moczu powierza się personelowi centralnych laboratoriów, z dala od łóżka pacjenta i bez znajomości cech klinicznych pacjentów.

Poniższy przypadek pokazuje znaczenie, jakie badanie osadu moczu nadal ma w praktyce klinicznej, gdy jest wykonywane przez doświadczonych w tej dziedzinie nefrologów.

Przypadek

W dniu 16 września 1997 roku jeden z nas (FGB) zbadał mikroskopem z kontrastem fazowym osad moczu pacjenta ambulatoryjnego, u którego w moczu na podstawie badania bagnetowego stwierdzono dodatni wynik hemoglobiny (+++) i albuminy (+). Osad moczu zawierał 50-60 erytrocytów/pole wysokiej mocy (HPF) typu kłębuszkowego, tj. >5% akantocytów , 3-5 leukocytów/HPF, >1kast/pole niskiej mocy (odlewy hialinowe, ziarniste, nabłonkowe i erytrocytarne) oraz 3-5 komórek kanalików nerkowych/HPF, które były poprzetykane kilkoma fragmentami nabłonka kanalików ( Rycina 1 ).

Ryc. 1.

Komórki kanalików nerkowych (strzałki) i fragment nabłonka kanalików (grot strzałki)(mikroskopia kontrastu fazowego, powiększenie oryginalne × 400).

Rys. 1.

Komórki kanalików nerkowych (strzałki) i fragment nabłonka kanalików (grot strzałki)(mikroskopia kontrastu fazowego, oryginalne powiększenie × 400).

Te wyniki, które dotyczyły osadu nefrytycznego związanego z wyraźnymi oznakami ciężkiego uszkodzenia kanalików, skłoniły nas do dalszego badania cech klinicznych pacjenta.

Dołączyliśmy więc do raportu z osadu moczu notatkę, w której poprosiliśmy pacjenta o jak najszybszy kontakt. Dzień później do naszego oddziału zgłosił się chłopiec, który poinformował nas, że próbka moczu należała do jego ojca, który był poddany ocenie klinicznej z powodu niedawno pojawiającego się bólu prawej okolicy lędźwiowej. Zaniepokojeni ciężkim obrazem osadu moczu, poprosiliśmy pacjenta o dostarczenie nowej próbki moczu i sprawdzenie czynności nerek.

Nowy osad moczu był taki sam jak poprzednio. Podobnie jak w poprzedniej próbce nie stwierdzono w nim atypowych komórek uroepitelialnych wskazujących na obecność nowotworu złośliwego urotelialnego, który u naszego pacjenta mógł tłumaczyć ból w okolicy lędźwiowej. Komórki te charakteryzują się nieregularnym kształtem, powiększonym i nieregularnym jądrem, zwiększonym stosunkiem jądrowo-cytoplazmatycznym lub zwiększoną liczbą (>3) i/lub wielkością (>5 μm) nukleoli. Używając mikroskopii kontrastu fazowego, byliśmy w stanie zidentyfikować takie komórki u sporadycznych pacjentów, u których nasze odkrycie było zawsze potwierdzone badaniem cytologicznym moczu z użyciem barwnika Papanicolaou. Co ciekawe, komórki te są bardzo podobne do komórek występujących w moczu pacjentów z zakażeniem poliomawirusem BK, które również możemy zidentyfikować za pomocą mikroskopii kontrastu fazowego bez konieczności stosowania barwników. Białkomocz wynosił 2,9 g/l, kreatynina w surowicy 1,8 mg/dl (szacowany GFR wg wzoru Cockcrofta-Gaulta 39 ml/min), podczas gdy miesiąc wcześniej wynosił 1,1 mg/dl.

W związku z powyższym chory był hospitalizowany w naszym oddziale. Wywiad kliniczny był bez powikłań, w wywiadzie nie odnotowano przyjmowania leków. Pacjentka nie zgłaszała żadnych dolegliwości poza łagodnym bólem w prawym odcinku lędźwiowym. Wskaźnik masy ciała wynosił 22 (wartość prawidłowa 18,5-25), ciśnienie tętnicze 130/80 mmHg, częstość akcji serca 76 uderzeń/min. Nie obserwowano cech odwodnienia. W badaniu ultrasonograficznym nerki były prawidłowe, bez kamieni, poszerzenia i powiększenia, dlatego wysunęliśmy hipotezę, że ból w odcinku lędźwiowym nie jest pochodzenia nerkowego i prawdopodobnie jest spowodowany spondyloartrozą kręgosłupa. W tym momencie u pacjenta wykonano biopsję nerki.

Próbka nerki zawierała 21 kłębuszków, z których trzy były globalnie sklerotyczne; trzy inne wykazywały segmentalne obszary martwicy fibrynowej (Rycina 2 A), a dwa inne wykazywały małe półksiężyce komórkowe. Liczne kanaliki były wypełnione odlewami erytrocytarnymi ( Figura 2 B), podczas gdy inne wykazywały zmiany degeneracyjne nabłonka, związane z ogniskowym odłączeniem komórek od błony podstawnej kanalików ( Figura 2 C) i cechy regeneracyjne, które wskazywały na trwającą ostrą martwicę kanalików. W śródmiąższu stwierdzono łagodny obrzęk oraz ogniskowy i łagodny naciek komórek jednojądrowych bez tubulitis, natomiast naczynia były prawidłowe. W badaniu immunoflourescencyjnym stwierdzono jedynie obecność fibrynogenu w obrębie martwiczych obszarów kłębuszków nerkowych.

Fig. 2.

( A ) Jeden z trzech kłębuszków nerkowych z obszarem martwicy fibrynowej (strzałka); ( B ) Odlewy erytrocytarne w obrębie kanalików nerkowych (strzałki); ( C ) Kanalik wykazujący utratę dużej części nabłonka kanalikowego (**) i kanaliki wykazujące poważne zmiany degeneracyjne nabłonka (strzałki) (barwienie AFOG, oryginalne powiększenie × 400).

Fig. 2.

( A ) Jeden z trzech kłębuszków z obszarem martwicy fibrynowej (strzałka); ( B ) Odlewy erytrocytarne w obrębie kanalików nerkowych (strzałki); ( C ) Kanalik wykazujący utratę dużej części nabłonka kanalika (**) i kanaliki wykazujące poważne zmiany degeneracyjne nabłonka (strzałki)(AFOG stain, oryginalne powiększenie × 400).

Dzięki dodatniej wartości p-ANCA (test immunologiczny anty-MPO, Immunoscan Euro-Diagnostica, Malmö, Szwecja), postawiono diagnozę p-ANCA-dodatniej pauci-immunologicznej martwiczej GN związanej z ostrą martwicą kanalików, która była leczona trzema pulsami i.v. metyloprednizolonu. W leczeniu zastosowano trzy impulsy metyloprednizolonu po 500 mg, a następnie doustny prednizon (0,5 mg/kg/dobę) i doustny cyklofosfamid (1,5 mg/kg/dobę).

W trakcie obserwacji obserwowano powolne, ale postępujące obniżanie się stężenia kreatyniny w surowicy i stopniowe ustępowanie zaburzeń w oddawaniu moczu. W listopadzie 1998 roku, 14 miesięcy po rozpoznaniu choroby, stężenie kreatyniny w surowicy wynosiło 1,1 mg/dl (szacowany GFR 66 ml/min), a osad moczu zawierał jedynie 3-4 erytrocyty/HPF oraz sporadyczne odlewy hialinowe i hialinowo-granularne. Białkomocz był nieobecny, a p-ANCA było nadal słabo dodatnie. Leczenie polegało na podawaniu prednizonu w dawce 2,5 mg co drugi dzień.

Dyskusja

Naszym zdaniem ten przypadek jest interesujący i pouczający z trzech powodów.

Po pierwsze, pokazuje, że gdyby mocz był analizowany tylko metodą bagnetową, wykryto by tylko obecność hematurii i albuminurii. Przeoczono by obecność odlewów erytrocytarnych, komórek cewkowych i fragmentów nabłonka cewkowego, co nas zaniepokoiło i skłoniło do poszerzenia diagnostyki klinicznej, która doprowadziła do rozpoznania ostrej, ciężkiej i uleczalnej choroby nerek.

Należy pamiętać, że bagnet ma inne ograniczenia poza tym, że nie wykrywa ważnych markerów choroby nerek, takich jak odlewy, komórki cewkowe, lipidy i kryształy.

Dipstick do oznaczania hemoglobiny, który jest używany do diagnozowania hematurii i opiera się na aktywności pseudoperoksydazy części hemowej hemoglobiny, która katalizuje reakcję nadtlenku i chromogenu w celu wytworzenia barwnego produktu, okazał się mieć czułość 75% i swoistość 88,6% w porównaniu z badaniem mikroskopowym osadu moczu. Wyniki fałszywie ujemne mogą być spowodowane przez zagęszczony lub kwaśny mocz, a zwłaszcza przez obecność w moczu zmiennych ilości kwasu askorbinowego, co może prowadzić do nierozpoznania mikroskopowego krwiomoczu o niskim stopniu złośliwości. Z drugiej strony, fałszywie dodatnie wyniki występują zwłaszcza w przypadku obecności w moczu wolnej hemoglobiny (jak widać w hemoglobinurii), mioglobiny (jak widać w wyraźnym uszkodzeniu mięśni) lub wysokich stężeń bakterii o aktywności pseudoperoksydazy, takich jak Enterobacteriaciae, Staphylococci i Streptococci .

Dipstick do oznaczania białka jest oparty na zasadzie „błędu białkowego”, dla którego obecność białek w buforze powoduje zmianę pH, która jest proporcjonalna do ich stężenia. Metoda ta jest czuła na albuminy (przy progu >250 mg/l), ale jest znacznie mniej czuła na białka kanalikowe i lekkie łańcuchy immunoglobulin. Ponadto jest to metoda półilościowa, pozwalająca jedynie na przybliżoną ocenę ilościową albumin w moczu. Na przykład, w kohorcie 30 pacjentów z + albuminurią metodą dipstick (Combur Test, Roche Diagnostics, GmbH, Mannheim, Niemcy), stwierdziliśmy, że proteinuria, mierzona czerwonym esemesem pirogallolowym, wahała się od 100 do 1600 mg / l (średnia ± SD = 800 ± 300). Cechy te mogą tłumaczyć rozbieżność, jaką stwierdziliśmy u naszego pacjenta pomiędzy białkomoczem oznaczonym metodą dipstick (+) a białkomoczem oznaczonym metodą czerwonego esicy pirogallolu (2,9 g/l).

Po drugie, gdyby osad moczu został zbadany w centralnym laboratorium, gdzie komórki kanalikowe i różne patologiczne odlewy często pozostają nierozpoznane, po raz kolejny nie udałoby się wykryć ciężkości choroby nerek, co miałoby poważne konsekwencje dla zdrowia pacjenta.

Po trzecie, przypadek ten wyraźnie pokazuje ścisłą korelację, jaka może istnieć między zmianami wewnątrznerkowymi a wynikami badania osadu moczu ( Tabela 1 ). Jeśli więc martwica włóknista i rozrost pozakapilarny, powodując wynaczynienie erytrocytów w przestrzeni Bowmana, są mechanizmem sprawczym ciężkiego krwiomoczu, to przejście erytrocytów do kanalików i ich uwięzienie w macierzy tworzącej odlewy wyjaśnia stwierdzenie odlewów erytrocytarnych w biopsji nerki, jak również w moczu. Wreszcie, uszkodzenie układu kanalikowego, w tym przypadku wtórne do ostrego i ciężkiego uszkodzenia kłębuszków nerkowych, dobrze koreluje z obecnością komórek kanalikowych i fragmentów kanalików w moczu.

Tabela 1.

Korelacje pomiędzy wynikami biopsji nerki i osadu moczu

Biopsja nerki . Mechanizmy łączące . Osad moczowy .
Nekroza kłębuszków nerkowych/proliferacja pozakapilarna Wynikanie erytrocytów w obrębie przestrzeni Bowmana i ich przejście do kanalików Znaczony hematuria
Wewnątrzwątrobowe odlewy erytrocytarne Transport odlewów strumieniem wewnątrzwątrobowym przez Erythrocytic cylindruria
Uszkodzenie nabłonka kanalików nerkowych Wyłuskiwanie komórek kanalików nerkowych w świetle kanalików Komórki kanalików nerkowych i fragmenty kanalików Komórki kanalików nerkowych i fragmenty kanalików
Biopsja kanalików nerkowych . Mechanizmy łączące . Osad moczowy .
Nekroza kłębuszków nerkowych/proliferacja pozakapilarna Wydalanie erytrocytów w obrębie przestrzeni Bowmana i ich przejście do kanalików Znaczona hematuria
Wewnątrzkłębuszkowe odlewy erytrocytarne Transport odlewów przez wewnątrzkłębuszkowy przez układ kanalikowy Erytrocytarna cylindruria
Uszkodzenie nabłonka kanalików nerkowych Wypadanie komórek kanalików nerkowych w obrębie światła kanalików Komórki kanalików nerkowych i fragmenty kanalików
Tabela 1.

Korelacje pomiędzy wynikami biopsji nerki i osadu moczu

Biopsja nerki . Mechanizmy łączące . Osad moczowy .
Nekroza kłębuszków nerkowych/proliferacja pozakapilarna Wynikanie erytrocytów w obrębie przestrzeni Bowmana i ich przejście do kanalików Znaczony hematuria
Wewnątrzwątrobowe odlewy erytrocytarne Transport odlewów strumieniem wewnątrzwątrobowym przez Erythrocytic cylindruria
Uszkodzenie nabłonka kanalików nerkowych Wyłuskiwanie komórek kanalików nerkowych w świetle kanalików Komórki kanalików nerkowych i fragmenty kanalików Komórki kanalików nerkowych i fragmenty kanalików
Biopsja kanalików nerkowych . Mechanizmy łączące . Osad moczowy .
Nekroza kłębuszków nerkowych/proliferacja pozakapilarna Wynikanie erytrocytów w obrębie przestrzeni Bowmana i ich przechodzenie do kanalików Przejście do kanalików Martwica kłębuszków nerkowych . Przejście erytrocytów do kanalików Znaczony hematuria
Wewnątrzwątrobowe odlewy erytrocytarne Przeniesienie odlewów strumieniem wewnątrzwątrobowym przez układ kanalików Erytrocytarna cylindruria
Uszkodzenie nabłonka kanalików nerkowych Wysuszenie komórek kanalików nerkowych w świetle kanalików Komórki kanalików nerkowych i fragmenty kanalików

Komórki kanalików nerkowych można znaleźć w szerokim spektrum zaburzeń nerek ( Tabela 2 ), a obecność (lub brak) innych składników osadu moczu może być bardzo pomocna w postawieniu prawidłowego rozpoznania. I tak, komórki kanalików nerkowych związane tylko z „błotnistobrązowymi” ziarnistymi odlewami i odlewami komórek kanalików nerkowych sugerują niedokrwienną lub nefrotoksyczną ostrą martwicę kanalików , podczas gdy współobecność hematurii nie kłębuszkowej, leukocyturii i odlewów leukocytarnych może nadać wagę rozpoznaniu ostrego śródmiąższowego zapalenia nerek . Komórki kanalikowe związane z umiarkowanym lub ciężkim krwiomoczem dysmorficznym, łagodną leukocyturią i cylindrurią erytrocytarną sugerują proliferacyjne/nekrotyzujące kłębuszkowe zapalenie nerek, podczas gdy komórki kanalikowe związane z komponentami tłuszczowymi (kropelki tłuszczu, „owalne ciała tłuszczowe”, odlewy tłuszczowe lub kryształy cholesterolu) z niewielką ilością lub brakiem erytrocytów/odlewów erytrocytarnych są typowe dla zespołu nerczycowego spowodowanego nieproliferacyjnymi zaburzeniami kłębuszków nerkowych.

Tabela 2.

Składniki osadu moczu, które mogą występować w moczu w powiązaniu z komórkami kanalików nerkowych i związane z nimi stany kliniczne

Składniki moczu związane z komórkami kanalików nerkowych . Stan zdrowia .
„Błotnisto-brązowe” odlewy ziarniste i odlewy z komórek kanalików nerkowych Schorzeniowa lub nefrotoksyczna ostra martwica kanalików
Nie-…erytrocyty pozakłębuszkowe, leukocyty (w tym oeozynofile w niektórych przypadkach) i odlewy leukocytarne ostre śródmiąższowe zapalenie nerek
Erytrocyty i odlewy erytrocytarne proliferacyjne/nekrotyzujące kłębuszkowe zapalenie nerek
Cząstki tłuszczowe Zespół nerczycowy
Składniki moczu związane z komórkami kanalików nerkowych . Stan zdrowia .
„Błotnisto-brązowe” odlewy ziarniste i odlewy z komórek kanalików nerkowych Schorzeniowa lub nefrotoksyczna ostra martwica kanalików
Nie-…erytrocyty pozakłębuszkowe, leukocyty (w tym oeozynofile w niektórych przypadkach) i odlewy leukocytarne Ostre śródmiąższowe zapalenie nerek
Erytrocyty i odlewy erytrocytarne Proliferacyjne/nekrotyzujące kłębuszkowe zapalenie nerek
Cząstki tłuszczowe Zespół nerczycowy
Tabela 2.

Składniki osadu moczowego, które mogą występować w moczu w skojarzeniu z komórkami kanalików nerkowych i związane z nimi stany kliniczne

Składniki moczu związane z komórkami kanalików nerkowych . Stan zdrowia .
„Błotnisto-brązowe” odlewy ziarniste i odlewy z komórek kanalików nerkowych Schorzeniowa lub nefrotoksyczna ostra martwica kanalików
Nie-…erytrocyty pozakłębuszkowe, leukocyty (w tym oeozynofile w niektórych przypadkach) i odlewy leukocytarne ostre śródmiąższowe zapalenie nerek
Erytrocyty i odlewy erytrocytarne proliferacyjne/nekrotyzujące kłębuszkowe zapalenie nerek
Cząsteczki tłuszczowe Zespół nerczycowy
Składniki moczu związane z komórkami kanalików nerkowych . Stan zdrowia .
„Błotnisto-brązowe” odlewy ziarniste i odlewy z komórek kanalików nerkowych Schorzeniowa lub nefrotoksyczna ostra martwica kanalików
Nie-…erytrocyty pozakłębuszkowe, leukocyty (w tym oeozynofile w niektórych przypadkach) i odlewy leukocytarne ostre śródmiąższowe zapalenie nerek
Erytrocyty i odlewy erytrocytarne proliferacyjne/nekrotyczne kłębuszkowe zapalenie nerek
Cząstki tłuszczowe Cząstki tłuszczowe Zespół nerczycowy

Punkty nauczania

  • Urinaliza wykonywana wyłącznie metodą dipstick jest niewystarczająca do oceny pacjentów z chorobami nerek.

  • Badanie osadu moczu przez doświadczonego w tej dziedzinie nefrologa ma wartość dodaną w porównaniu z badaniem wykonywanym przez personel, który nie zna klinicznych i patologicznych korelacji wyników badania moczu.

  • W związku z tym w każdym oddziale chorób nerek powinien być przynajmniej jeden nefrolog będący ekspertem w badaniu osadu moczu.

  • Znalezienie osadu nefrytowego i/lub wielu komórek kanalików nerkowych i fragmentów kanalików powinno zawsze sugerować obecność aktywnej i ciężkiej choroby nerek i skłaniać do podjęcia dalszych działań.

  • Umiejętne i umotywowane badanie osadu moczu może uratować pacjenta przed postępującą chorobą nerek.

Oświadczenie o konflikcie interesów . Nie zgłoszono.

1

Fogazzi
GB

Grignani
S

Mikroskopia układu moczowego.

Analiza mikroskopowa układu moczowego: sztuka zarzucona przez nefrologów?

,

Nephrol Dial Transplant

,

1998

, t.

13

(str.

2485

2487

)

2

Köhler
H

Wandel
E
Brunck
B
Acanthocyturia: charakterystyczny marker dla krwawienia kłębuszkowego
Kidney Int
1991
40

tr.

115

120

)

3
Ito
K
Yagi
S

Hirata
M

i in. ,

Kolorowy atlas cytologii układu moczowego
1992
St Louis
Ishiyaku EuroAmerica

(str.

10

17

)

4

Nickeleit
V

Hirsch
HH

Zeiler
M

i wsp.

Nefropatia BK-wirusowa w przeszczepach nerek – martwica cewkowa, ekspresja MHC klasy II i odrzucanie w zagadkowej grze

,

Nephrol Dial Transplant

,

2000

, vol.

15

(pg.

323

331

)

5

Fogazzi
GB

Cantù
M

Saglimbeni
L

„Decoy cells” w moczu w wyniku zakażenia poliomawirusem BK: łatwo widoczne w mikroskopii kontrastu fazowego

,

Nephrol Dial Transplant

,

2001

, vol.

16

(str.

1496

1498

)

6
Bonnardeaux
A
Somerville
P

Kaye
M
Badanie nad wiarygodnością badania moczu metodą dipstick
Clin Nephrol
1994
41

(str.

167

172

)

7
Bridgen
ML
Edgell
D

McPherson
M

i wsp.

Wysoka częstość występowania znacznego stężenia i kwasu askorbinowego w moczu w populacji zachodniego wybrzeża – implikacje dla rutynowej analizy
Clin Chem
1992

, vol.

38

(str.

426

432

)

8

Lam
MO

.

False haematuria due to bacteriuria
Arch Pathol

,

1995
119
(str.

717

721

)

9
Gai
M
Motta
D

Giunti
S

i wsp.

Porównanie między 24-h proteinurią, stosunkiem białka do kreatyniny w moczu i testem dipstick u pacjentów z nefropatią: wzorce proteinurii u pacjentów dipstick-negatywnych

,

Scand J Clin Lab Invest

,

2006

, vol.

66

(str.

299

308

)

10

Tsai
JJ

Yeun
JY

Kumar
VA

i in.

Porównanie i interpretacja badania moczu wykonanego przez nefrologa versus szpitalne laboratorium kliniczne

,

Am J Kidney Dis

,

2005

, vol.

46

(str.

820

829

)

11

Fogazzi
GB

,

Secchiero
A

.

Rola nefrologów w nauczaniu badania osadu moczu
Am J Kidney Dis
2006
, t.j.

47

tr.

713
(list)
12
Burkolder
PM
Ultrastrukturalne wykazanie uszkodzenia i perforacji błony podstawnej kapilar kłębuszkowych w ostrym proliferacyjnym kłębuszkowym zapaleniu nerek

,

Am J Pathol

,

1969

, tabl.

56
(str.

251

65

13
Bonsib
SM

.

NieciągłościGBM. Scanning electron microscopic study of acellular glomeruli
Am J Pathol

,

1985

, vol.

119

(str.

357

360

)

Działka 14
Racusen
LC
Fivush
BA

Li
Y-L

i in.

Dissociation of tubular cell detachment and tubular cell death in clinical and experimental 'acute tubular necrosis'

,

Lab Invest

,

1991

, vol.

64

(str.

546

556

)

15
Gay
C
Cochat
P

Pellet
H

et al.

Le sédiment urinaire dans l’insuffisance rénale aiguë de l’enfant
Pediatrie
1987
, t.

42

(str.

723

727

)

16

Kieran
N

Brady
HR

Johnson
RJ
Feehally
J
Kliniczna ocena, postępowanie i wyniki leczenia ostrej niewydolności nerek
Comprehensive Clinical Nephrology

,

2003

2nd edn

Edinburgh
Mosby

(str.

183

206

)

17

Neilson
EG

Patogeneza i terapia śródmiąższowego zapalenia nerek
Kidney Int

,

1989
, t.

35

(str.

1257

1270

)

18

Fogazzi
GB

Saglimbeni
L

Banfi
G

i in.

Cechy osadu moczowego w proliferacyjnych i nieproliferacyjnych chorobach kłębuszków nerkowych
J Nephrol

,

2005

vol.

18
(str.

703

710

Dodaj komentarz

Twój adres email nie zostanie opublikowany. Pola, których wypełnienie jest wymagane, są oznaczone symbolem *