Mode, Means, and Relations of Production
Marx użył terminu mode of production torefer to the specific organization of economic production in a givensociety. Sposób produkcji obejmuje środki produkcji wykorzystywane przez dane społeczeństwo, takie jak fabryki i inne urządzenia, maszyny i surowce. Obejmuje on również pracę i organizację siły roboczej. Termin stosunki produkcji odnosi się do relacji między tymi, którzy posiadają środki produkcji (kapitaliści lub burżuazja), a tymi, którzy ich nie posiadają (robotnicy lub proletariat). Według Marksa, historia rozwija się poprzez interakcję między sposobem produkcji a stosunkami produkcji. Sposób produkcji nieustannie ewoluuje w kierunku realizacji swoich najpełniejszych możliwości produkcyjnych, ale ewolucja ta tworzy antagonizmy między klasami ludzi określonymi przez relacje produkcji – właścicielami i robotnikami.
Kapitalizm jest sposobem produkcji opartym na prywatnej własności środków produkcji. Kapitaliści produkują towary na rynek wymiany i aby pozostać konkurencyjnymi, muszą wydobyć od robotników jak najwięcej pracy po jak najniższych kosztach. Interes ekonomiczny kapitalisty polega na tym, by płacić robotnikowi jak najmniej, a w rzeczywistości tylko tyle, by utrzymać go przy życiu i produktywności. Robotnicy z kolei zaczynają rozumieć, że ich interes ekonomiczny polega na tym, by kapitalista nie wyzyskiwał ich w ten sposób. Jak pokazuje ten przykład, społeczne stosunki produkcji są z natury antagonistyczne, dając początek walce klas, która zdaniem Marksa doprowadzi do obalenia kapitalizmu przez proletariat. Proletariat zastąpi kapitalistyczny sposób produkcji sposobem produkcji opartym na kolektywnej własności środków produkcji, który nazywa się komunizmem.
Alienacja
W swoich wczesnych pismach, które są bardziej filozoficzne niż ekonomiczne, Marks opisuje, jak robotnik w kapitalistycznym sposobie produkcji staje się wyobcowany od samego siebie, od swojej pracy i od innych robotników. Pracując i przekształcając obiektywną materię w środki do życia i przedmioty użytkowe, istoty ludzkie zaspokajają potrzeby egzystencjalne i zaczynają postrzegać siebie jako uzewnętrznione w świecie. Praca jest w takim samym stopniu aktem osobistej kreacji i projekcją własnej tożsamości, jak i środkiem przetrwania. Jednakże kapitalizm, system prywatnej własności środków produkcji, pozbawia człowieka tego istotnego źródła wartości własnej i tożsamości. Robotnik podchodzi do pracy jedynie jako do środka przetrwania i nie czerpie z niej żadnej innej osobistej satysfakcji, ponieważ produkty jego pracy nie należą do niego. Produkty te są wywłaszczane przez kapitalistów i sprzedawane dla zysku.
W kapitalizmie robotnik, który jest wyobcowany lub wyobcowany z produktów, które wytwarza, jest również wyobcowany z procesu produkcji, który traktuje jedynie jako środek przetrwania. Oderwany od procesu produkcji robotnik jest zatem również oderwany od własnego człowieczeństwa, ponieważ przekształcanie natury w przedmioty użytkowe jest jednym z podstawowych aspektów kondycji ludzkiej. W ten sposób robotnik zostaje wyobcowany ze swojego „bytu gatunkowego” – z tego, co znaczy być człowiekiem. Wreszcie, kapitalistyczny sposób produkcji alienuje człowieka od innych ludzi. Wyobcowanie robotnika z jego pracy i robotnika z kapitalistów stanowi podstawę antagonistycznych stosunków społecznych, które ostatecznie doprowadzą do obalenia kapitalizmu.
Materializm historyczny
Jak wspomniano wcześniej, pisma niemieckiego filozofa idealisty Hegla wywarły głęboki wpływ na Marksa i innych filozofów jego pokolenia. Hegel rozwinął dialektyczny pogląd na ludzką świadomość jako proces ewolucji od prostych do bardziej złożonych kategorii myślowych. Według Hegla, myśl ludzka ewoluowała od bardzo podstawowych prób uchwycenia natury przedmiotów do wyższych form myśli abstrakcyjnej i samoświadomości. Historia rozwija się poprzez podobny proces dialektyczny, w którym sprzeczności danej epoki przechodzą w nową epokę opartą na łagodzeniu tych sprzeczności. Marks rozwinął pogląd na historię podobny do poglądu Hegla, ale główna różnica między Marksem a Heglem polega na tym, że Hegel jest idealistą, a Marks materialistą. Innymi słowy, Hegel wierzył, że idee są podstawowym sposobem, w jaki istoty ludzkie odnoszą się do świata, i że historię można zrozumieć w kategoriach idei, które definiują każdą kolejną epokę historyczną. Marks, z drugiej strony, uważał, że podstawową prawdą o danym społeczeństwie lub okresie w historii jest to, jak to społeczeństwo jest zorganizowane w celu zaspokojenia potrzeb materialnych. Podczas gdy Hegel postrzegał historię jako sukcesję idei i wypracowywanie sprzeczności na poziomie pojęciowym, Marks widział historię jako sukcesję systemów ekonomicznych lub sposobów produkcji, z których każdy był zorganizowany w celu zaspokojenia materialnych potrzeb człowieka, ale powodował antagonizmy między różnymi klasami ludzi, prowadząc do tworzenia nowych społeczeństw w ewoluującym wzorze.
Pracownicza teoria wartości
Pracownicza teoria wartości stwierdza, że wartość towaru jest określona przez ilość pracy włożonej w jego produkcję (a nie, na przykład, przez zmienne relacje popytu i podaży). Marks definiuje towar jako zewnętrzny przedmiot, który zaspokaja pragnienia lub potrzeby i rozróżnia dwa różne rodzaje wartości, które można mu przypisać. Towary mają wartość użytkową, która polega na ich zdolności do zaspokajania takich pragnień i potrzeb. Dla celów wymiany gospodarczej mają one wartość wymienną, ich wartość w stosunku do innych towarów na rynku, która jest mierzona w pieniądzu. Marks twierdzi, że w celu określenia względnej wartości skrajnie różnych towarów o różnych wartościach użytkowych, wartość wymienna, czyli wartość pieniężna, musi być mierzalna w kategoriach właściwości wszystkich takich towarów. Jedyną rzeczą, która łączy wszystkie towary jest to, że są one produktem pracy. Dlatego też wartość towaru na rynku reprezentuje ilość pracy, która została włożona w jego produkcję.
Teoria pracy jest ważna w pracy Marksa nie dlatego, że daje szczególny wgląd w naturę cen (ekonomiści nie używają dziś tej teorii do wyjaśnienia, dlaczego towary są wyceniane tak, jak są), ale dlatego, że stanowi podstawę Marksowskiego pojęcia wyzysku. W najprostszej formie wymiany ludzie produkują towary i sprzedają je, aby móc kupić inne towary w celu zaspokojenia własnych potrzeb i pragnień. W takiej wymianie pieniądz jest tylko wspólnym środkiem, który umożliwia przeprowadzenie transakcji. Z kolei kapitaliści nie kierują się potrzebą posiadania towarów, lecz pragnieniem gromadzenia pieniędzy. Kapitaliści wykorzystują swoją władzę w zakresie ustalania płac i godzin pracy, aby wydobyć od robotników jak największą ilość pracy po jak najniższych kosztach, sprzedając produkty robotników po cenie wyższej, niż zapłacili za nie kapitaliści. Zamiast kupować lub sprzedawać produkty po ich prawdziwej wartości wymiennej, wyznaczonej przez pracę włożoną w ich wytworzenie, kapitaliści wzbogacają się, wydobywając od robotników „nadwyżkę wartości” – innymi słowy, wyzyskując ich. Marks wskazywał na skrajne ubóstwo robotników przemysłowych w miejscach takich jak Manchester, aby udowodnić niszczycielskie skutki tej relacji wyzysku.
Fetyszyzm towarowy
Słowo fetysz odnosi się do każdego obiektu, na którym ludzie się koncentrują lub którym są zafascynowani i który powstrzymuje ich od dostrzeżenia prawdy. Według Marksa, kiedy ludzie próbują zrozumieć świat, w którym żyją, fiksują się na pieniądzach – kto je ma, jak są zdobywane, jak wydawane – lub fiksują się na towarach, próbując zrozumieć ekonomię jako kwestię tego, ile kosztuje wyprodukowanie lub kupienie produktu, jaki jest popyt na dany produkt itd. Marks wierzył, że towary i pieniądze są fetyszami, które nie pozwalają ludziom dostrzec prawdy o ekonomii i społeczeństwie: że jedna klasa ludzi wyzyskuje drugą. W kapitalizmie produkcja towarów opiera się na wyzyskującym stosunku ekonomicznym między właścicielami fabryk a robotnikami, którzy je wytwarzają. W życiu codziennym myślimy tylko o wartości rynkowej towaru – innymi słowy, o jego cenie. Ale ta wartość pieniężna jednocześnie zależy od faktu, że ktoś był wyzyskiwany, aby wytworzyć ten towar, i maskuje ten fakt.
Koncepcja fetyszyzmu towarowego odnosi się zarówno do percepcji normalnych ludzi w życiu codziennym, jak i do formalnego studium ekonomii. Ekonomiści, zarówno wtedy, jak i teraz, badają gospodarkę w kategoriach ruchu pieniądza, towarów i cen, co jest zasadniczo punktem widzenia korporacji. Z tego punktu widzenia, społeczny wymiar życia gospodarczego jest uważany za nienaukowy i niegodny dyskusji. Marks argumentuje, że ten fetyszyzm towarowy pozwala kapitalistom na prowadzenie codziennych spraw kapitalistycznego sposobu produkcji bez konieczności konfrontacji z rzeczywistymi implikacjami systemu wyzysku, od którego są zależni.