BuddhismEdit
Koncepcja nihilizmu została omówiona przez Buddhę (563 p.n.e. do 483 p.n.e.), co zostało zapisane w Theravada i Mahayana Tripiṭaka. Tripiṭaka, oryginalnie napisana w języku Pali, odnosi się do nihilizmu jako natthikavāda, a pogląd nihilistyczny jako micchādiṭṭhi. Różne sutry w jej obrębie opisują mnogość poglądów wyznawanych przez różne sekty ascetów za życia Buddhy, z których niektóre były postrzegane przez niego jako moralnie nihilistyczne. W „Doktrynie Nihilizmu” w Apannaka Sutta, Budda opisuje moralnych nihilistów jako posiadających następujące poglądy:
- Dawanie nie daje żadnych korzystnych rezultatów;
- Dobre i złe działania nie dają żadnych rezultatów;
- Po śmierci istoty nie odradzają się ani w obecnym świecie, ani w innym; i
- Nie ma nikogo na świecie, kto przez bezpośrednią wiedzę może potwierdzić, że istoty odradzają się w tym świecie lub w innym
Budda dalej stwierdza, że ci, którzy utrzymują te poglądy nie dostrzegą cnoty w dobrym umysłowym, werbalnym i cielesnym postępowaniu i odpowiadających im niebezpieczeństw w niewłaściwym postępowaniu i dlatego będą skłaniać się ku temu drugiemu.
Nirwana i nihilizmEdit
Końcem ścieżki, której nauczał Budda była nirwana, „miejsce nicości…nieposiadania i…nie przywiązania…całkowity koniec śmierci i rozkładu.” Ajahn Amaro, wyświęcony buddyjski mnich od ponad 40 lat, zauważa, że w języku angielskim nothingness może brzmieć jak nihilizm. Jednakże słowo to mogłoby być zaakcentowane w inny sposób, tak, że stałoby się no-thingness, wskazując, że nirwana nie jest rzeczą, którą możesz znaleźć, ale raczej stanem, w którym doświadczasz rzeczywistości nie-pochwycenia.
W Alagaddupama Sutcie, Buddha opisuje, jak niektóre osoby obawiały się jego nauki, ponieważ wierzyły, że ich jaźń zostanie zniszczona, jeśli będą podążać za nią. Opisuje to jako niepokój spowodowany fałszywą wiarą w niezmienne, wieczne „ja”. Wszystkie rzeczy podlegają zmianom i branie każdego nietrwałego zjawiska za „ja” powoduje cierpienie. Mimo to, jego krytycy nazwali go nihilistą, który naucza o unicestwieniu i zagładzie istniejącej istoty. Budda odpowiedział, że naucza on jedynie o ustaniu cierpienia. Kiedy jednostka porzuca pragnienie i przekonanie „ja jestem”, jej umysł jest wyzwolony, nie wchodzi już w żaden stan „bycia” i nie rodzi się ponownie.
Sutta Aggi-Vacchagotta zapisuje rozmowę pomiędzy Buddą a osobnikiem o imieniu Vaccha, która dalej rozwija tę kwestię. W sutcie, Vaccha prosi Buddę o potwierdzenie jednej z poniższych rzeczy, w odniesieniu do istnienia Buddy po śmierci:
- Po śmierci Budda pojawia się ponownie gdzieś indziej
- Po śmierci Budda nie pojawia się ponownie
- Po śmierci Budda zarówno pojawia się, jak i nie pojawia się ponownie
- Po śmierci Budda ani nie pojawia się, ani nie pojawia się ponownie
Na wszystkie cztery pytania, Budda odpowiada, że terminy „pojawia się”, „nie pojawia się”, „pojawia się i nie pojawia się ponownie” i „ani nie pojawia się, ani nie pojawia się ponownie” nie mają zastosowania. Kiedy Vaccha wyraża zdziwienie, Budda zadaje mu kontrpytanie, które brzmi następująco: gdyby ogień zgasł i ktoś zapytałby cię czy ogień poszedł na północ, południe, wschód czy zachód, jak byś odpowiedział? Vaccha odpowiada, że pytanie nie ma zastosowania i że zgaszony ogień może być sklasyfikowany tylko jako 'zgaszony'.
Ṭhānissaro Bhikkhu rozwija problem klasyfikacji wokół słów 'pojawić się ponownie,' etc. w odniesieniu do Buddy i Nirwany stwierdzając, że „osoba, która osiągnęła cel jest w ten sposób nieopisywalna, ponieważ porzuciła wszystkie rzeczy, przez które mogłaby być opisana.” Same Sutty opisują wyzwolony umysł jako „nie do odnalezienia” lub jako „świadomość bez cech”, nie czyniąc rozróżnienia pomiędzy umysłem wyzwolonej istoty, która żyje, a umysłem tej, która już nie żyje.
Mimo przeciwnych wyjaśnień Buddy, praktykujący buddyzm mogą, czasami, nadal podchodzić do buddyzmu w sposób nihilistyczny. Ajahn Amaro ilustruje to, opowiadając historię buddyjskiego mnicha Ajahna Sumedho, który we wczesnych latach życia przyjął nihilistyczne podejście do Nirwany. Cechą charakterystyczną Nirwany w buddyzmie jest to, że osoba, która ją osiąga, nie podlega już ponownemu odrodzeniu. Ajahn Sumedho, podczas rozmowy ze swoim nauczycielem Ajahnem Chah, komentuje, że jest „zdeterminowany ponad wszystko, aby w pełni zrealizować Nirwanę w tym życiu… głęboko znużony ludzką kondycją i… zdeterminowany, aby nie narodzić się ponownie”. Na to Ajahn Chah odpowiada: „A co z resztą z nas, Sumedho? Czy nie dbasz o tych, którzy pozostaną w tyle?”. Ajahn Amaro komentuje, że Ajahn Chah mógł wykryć, że jego uczeń miał raczej nihilistyczną awersję do życia niż prawdziwe oderwanie.
JacobiEdit
Termin nihilizm został po raz pierwszy wprowadzony przez Friedricha Heinricha Jacobi (1743-1819), który użył tego terminu do scharakteryzowania racjonalizmu, a w szczególności determinizmu Spinozy i Aufklärung, w celu przeprowadzenia reductio ad absurdum, zgodnie z którym cały racjonalizm (filozofia jako krytyka) sprowadza się do nihilizmu – i dlatego należy go unikać i zastąpić powrotem do jakiegoś rodzaju wiary i objawienia. Bret W. Davis pisze na przykład:
Pierwsze filozoficzne rozwinięcie idei nihilizmu przypisuje się Friedrichowi Jacobiemu, który w słynnym liście skrytykował idealizm Fichtego jako popadający w nihilizm. Według Jacobiego absolutyzacja ego („absolutne ja”, które zakłada „nie-ja”) jest inflacją subiektywności, która zaprzecza absolutnej transcendencji Boga.
Pokrewną, ale opozycyjną koncepcją jest fideizm, który postrzega rozum jako wrogi i gorszy od wiary.
KierkegaardEdit
Søren Kierkegaard (1813-1855) stawiał na wczesną formę nihilizmu, którą określał mianem niwelacji. Widział on niwelację jako proces tłumienia indywidualności do punktu, w którym wyjątkowość jednostki staje się nieistniejąca i nic znaczącego w jej egzystencji nie może być potwierdzone:
Lewelacja w swoim maksimum jest jak bezruch śmierci, w którym można usłyszeć bicie własnego serca, bezruch jak śmierć, do którego nic nie może się przedostać, w którym wszystko tonie, bezsilne. Jeden człowiek może stanąć na czele buntu, ale nie może stanąć na czele tego procesu wyrównywania, bo wtedy stałby się przywódcą i uniknąłby wyrównania. Każda jednostka może w swoim małym kręgu uczestniczyć w tym wyrównywaniu, ale jest to proces abstrakcyjny, a wyrównywanie jest abstrakcją podbijającą indywidualność.
– The Present Age, w tłumaczeniu Aleksandra Dru, z przedmową Waltera Kaufmanna, 1962, s. 51-53
Kierkegaard, zwolennik filozofii życia, generalnie opowiadał się przeciwko niwelacji i jej nihilistycznym konsekwencjom, chociaż uważał, że byłoby „autentycznie kształcące żyć w wieku niwelacji, w którym ludzie będą zmuszeni stawić czoła osądowi samotności.” George Cotkin twierdzi, że Kierkegaard był przeciwny „standaryzacji i wyrównywaniu poziomu przekonań, zarówno duchowych, jak i politycznych, w XIX wieku,” i że Kierkegaard „sprzeciwiał się tendencjom w kulturze masowej, aby zredukować jednostkę do szyfru konformizmu i uległości wobec dominującej opinii.” W jego czasach tabloidy (jak duński magazyn Corsaren) i apostatyczne chrześcijaństwo były narzędziami niwelacji i przyczyniły się do „refleksyjnego wieku apatycznego” XIX-wiecznej Europy. Kierkegaard przekonuje, że jednostki, które potrafią przezwyciężyć proces niwelacji, są dzięki niemu silniejsze i że stanowi on krok we właściwym kierunku, w kierunku „stania się prawdziwym sobą”. Ponieważ musimy przezwyciężyć niwelację, Hubert Dreyfus i Jane Rubin twierdzą, że Kierkegaarda interesuje, „w coraz bardziej nihilistycznym wieku, jak możemy odzyskać poczucie, że nasze życie ma sens.”
Rosyjski nihilizmEdit
W okresie 1860-1917 r, nihilizm rosyjski był zarówno rodzącą się formą filozofii nihilistycznej, jak i szerokim ruchem kulturowym, który pokrywał się z pewnymi tendencjami rewolucyjnymi epoki, dla których często niesłusznie charakteryzowano go jako formę terroryzmu politycznego. Rosyjski nihilizm koncentrował się na rozpadzie istniejących wartości i ideałów, zawierając teorie twardego determinizmu, ateizmu, materializmu, pozytywizmu i racjonalnego egoizmu, odrzucając jednocześnie metafizykę, sentymentalizm i estetykę. Do czołowych filozofów tej szkoły należeli Mikołaj Czernyszewski i Dmitrij Pisarew.
Intelektualne początki rosyjskiego ruchu nihilistycznego sięgają roku 1855, a być może i wcześniej, gdzie był on przede wszystkim filozofią skrajnego sceptycyzmu moralnego i epistemologicznego. Nazwa nihilizm została jednak spopularyzowana dopiero w 1862 roku, kiedy to Iwan Turgieniew użył jej w swojej słynnej powieści Ojcowie i synowie na określenie rozczarowania młodego pokolenia zarówno postępowcami, jak i tradycjonalistami, którzy byli przed nimi, a także jego przejawu w poglądzie, że negacja i destrukcja wartości są najbardziej potrzebne w obecnych warunkach. Ruch ten bardzo szybko przyjął nazwę, mimo początkowo ostrego przyjęcia powieści zarówno przez konserwatystów, jak i młodsze pokolenie.
Choć filozoficznie nihilistyczny i sceptyczny, nihilizm rosyjski nie negował jednostronnie etyki i wiedzy, jak można by przypuszczać, ani nie opowiadał się jednoznacznie za bezsensem. Mimo to, współczesne badania podważają utożsamianie rosyjskiego nihilizmu ze zwykłym sceptycyzmem, identyfikując go jako ruch fundamentalnie prometejski. Jako zagorzali zwolennicy negacji, nihiliści dążyli do wyzwolenia prometejskiej potęgi narodu rosyjskiego, którą widzieli w klasie prototypowych jednostek, czy też nowych typów, używając ich własnych słów. Jednostki te, według Pisarewa, uwalniając się od wszelkich autorytetów, stają się również zwolnione z autorytetów moralnych i wyróżniają się ponad motłochem czy pospolitymi masami.
Późniejsze interpretacje nihilizmu pozostawały pod silnym wpływem dzieł literatury antynihilistycznej, takich jak dzieła Fiodora Dostojewskiego, które powstały w odpowiedzi na nihilizm rosyjski. „W przeciwieństwie do skorumpowanych nihilistów, którzy próbowali znieczulić swoją nihilistyczną wrażliwość i zapomnieć o sobie poprzez samozadowolenie, postacie Dostojewskiego dobrowolnie wskakują w nihilizm i próbują być sobą w jego granicach”, pisze współczesny badacz Nishitani. „Nihilizm wyrażony w 'jeśli nie ma Boga, wszystko jest dozwolone', lub 'après moi, le déluge', stanowi zasadę, której szczerość starają się przeżyć do końca. Poszukują i eksperymentują ze sposobami usprawiedliwiania się „ja” po zniknięciu Boga.”
NietzscheEdit
Nihilizm jest często kojarzony z niemieckim filozofem Friedrichem Nietzschem, który przedstawił szczegółową diagnozę nihilizmu jako powszechnego zjawiska kultury zachodniej. Choć pojęcie to pojawia się często w twórczości Nietzschego, używa on tego terminu na różne sposoby, w różnych znaczeniach i konotacjach.
Karen L. Carr charakteryzuje nihilizm Nietzschego „jako stan napięcia, jako dysproporcję między tym, co chcemy cenić (lub czego potrzebujemy), a tym, jak wydaje się funkcjonować świat”:25 Kiedy odkrywamy, że świat nie posiada obiektywnej wartości lub znaczenia, które chcielibyśmy, aby posiadał lub w które od dawna wierzymy, znajdujemy się w kryzysie. Nietzsche twierdzi, że wraz z upadkiem chrześcijaństwa i wzrostem dekadencji fizjologicznej nihilizm jest w istocie charakterystyczny dla epoki nowożytnej, choć sugeruje, że powstanie nihilizmu jest jeszcze niepełne i że nie został on jeszcze przezwyciężony. Choć problem nihilizmu staje się szczególnie wyraźny w notatnikach Nietzschego (wydanych pośmiertnie), to w opublikowanych pracach pojawia się on wielokrotnie i jest ściśle związany z wieloma poruszanymi tam problemami.
Nietzsche charakteryzuje nihilizm jako opróżnienie świata, a zwłaszcza ludzkiej egzystencji z sensu, celu, zrozumiałej prawdy, istotnej wartości. Spostrzeżenie to wynika po części z perspektywizmu Nietzschego, czyli jego poglądu, że „wiedza” jest zawsze przez kogoś o jakiejś rzeczy: jest zawsze związana perspektywą i nigdy nie jest zwykłym faktem. Istnieją raczej interpretacje, poprzez które rozumiemy świat i nadajemy mu znaczenie. Interpretacja jest czymś, bez czego nie możemy się obyć; w istocie jest ona warunkiem podmiotowości. Jednym ze sposobów interpretowania świata jest moralność, jako jeden z podstawowych sposobów, w jaki ludzie nadają światu sens, zwłaszcza w odniesieniu do własnych myśli i działań. Nietzsche odróżnia moralność silną lub zdrową, czyli taką, w której człowiek jest świadomy, że sam ją konstruuje, od moralności słabej, w której interpretacja jest rzutowana na coś zewnętrznego.
Nietzsche obszernie omawia chrześcijaństwo, jeden z głównych tematów swojej twórczości, w kontekście problemu nihilizmu w Zeszytach, w rozdziale zatytułowanym „Nihilizm europejski”. Stwierdza on tutaj, że chrześcijańska doktryna moralna zapewnia człowiekowi wewnętrzną wartość, wiarę w Boga (która usprawiedliwia zło w świecie) oraz podstawę obiektywnego poznania. W tym sensie, konstruując świat, w którym możliwe jest obiektywne poznanie, chrześcijaństwo jest antidotum na pierwotną formę nihilizmu, na rozpacz bezsensu. Jednak to właśnie element prawdziwości w doktrynie chrześcijańskiej jest jej zgubą: w swym dążeniu do prawdy chrześcijaństwo okazuje się w końcu konstruktem, który prowadzi do własnego rozpadu. Dlatego Nietzsche stwierdza, że przerosło nas chrześcijaństwo „nie dlatego, że żyliśmy zbyt daleko od niego, ale raczej dlatego, że żyliśmy zbyt blisko”. Samorozwiązanie chrześcijaństwa stanowi więc jeszcze jedną formę nihilizmu. Ponieważ chrześcijaństwo było interpretacją, która sama siebie przedstawiała jako interpretację, Nietzsche stwierdza, że to rozpuszczenie prowadzi poza sceptycyzmem do nieufności wobec wszelkiego znaczenia.:41-2
Stanley Rosen utożsamia pojęcie nihilizmu Nietzschego z sytuacją bezsensu, w której „wszystko jest dozwolone”. Według niego utrata wyższych wartości metafizycznych, które istnieją w kontraście do bazowej rzeczywistości świata, czyli jedynie ludzkich idei, rodzi myśl, że wszystkie ludzkie idee są zatem bezwartościowe. Odrzucenie idealizmu prowadzi zatem do nihilizmu, ponieważ tylko podobnie transcendentne ideały odpowiadają wcześniejszym standardom, które nihilista nadal implicite utrzymuje. Niezdolność chrześcijaństwa do służenia jako źródło wartościowania świata znajduje odzwierciedlenie w słynnym aforyzmie szaleńca Nietzschego w Gejowskiej nauce. Śmierć Boga, a zwłaszcza stwierdzenie, że „myśmy go zabili”, jest podobne do samorozwiązania doktryny chrześcijańskiej: ze względu na postęp nauk, które dla Nietzschego pokazują, że człowiek jest produktem ewolucji, że Ziemia nie ma specjalnego miejsca wśród gwiazd, a historia nie jest postępowa, chrześcijańskie pojęcie Boga nie może już służyć za podstawę moralności.
Jedną z takich reakcji na utratę sensu jest to, co Nietzsche nazywa pasywnym nihilizmem, który rozpoznaje w pesymistycznej filozofii Schopenhauera. Doktryna Schopenhauera, którą Nietzsche określa również mianem zachodniego buddyzmu, postuluje oddzielenie się od woli i pragnień w celu zmniejszenia cierpienia. Nietzsche charakteryzuje tę ascetyczną postawę jako „wolę nicości”, w której życie odwraca się od samego siebie, ponieważ w świecie nie ma nic wartościowego do odnalezienia. To wykaszanie wszelkiej wartości w świecie jest charakterystyczne dla nihilisty, choć nihilista okazuje się w tym niekonsekwentny: owa „wola nicości” jest wciąż formą wartościowania czy chcenia. Opisuje to jako „niekonsekwencję ze strony nihilistów”:
A nihilista to człowiek, który sądzi o świecie takim, jakim jest, że nie powinien być, a o świecie takim, jakim powinien być, że nie istnieje. Zgodnie z tym poglądem nasze istnienie (działanie, cierpienie, chcenie, odczuwanie) nie ma żadnego znaczenia: patos „na próżno” jest patosem nihilistów – jednocześnie, jako patos, niekonsekwencją nihilistów.
– Friedrich Nietzsche, KSA 12:9 , zaczerpnięte z The Will to Power, sekcja 585, w tłumaczeniu Waltera Kaufmanna
Stosunek Nietzschego do problemu nihilizmu jest złożony. Podchodzi on do problemu nihilizmu jako głęboko osobistego, stwierdzając, że ten kłopot współczesnego świata jest problemem, który „stał się świadomy” w nim samym. Według Nietzschego, dopiero po przezwyciężeniu nihilizmu kultura może mieć prawdziwy fundament, na którym może się rozwijać. Chciał przyśpieszyć jego nadejście tylko po to, by móc również przyśpieszyć jego ostateczne odejście.
Stwierdza on, że istnieje przynajmniej możliwość pojawienia się innego rodzaju nihilisty w następstwie samorozpadu chrześcijaństwa, takiego, który nie zatrzymuje się po zniszczeniu wszelkich wartości i znaczeń i poddaje się następującej nicości. Ten alternatywny, „aktywny” nihilizm z drugiej strony niszczy, aby wyrównać pole do zbudowania czegoś nowego. Ta forma nihilizmu jest charakteryzowana przez Nietzschego jako „oznaka siły”, jako świadome niszczenie starych wartości w celu wyczyszczenia ich i stworzenia własnych przekonań i interpretacji, w przeciwieństwie do nihilizmu pasywnego, który rezygnuje z rozkładu starych wartości. To rozmyślne niszczenie wartości i przezwyciężanie stanu nihilizmu przez konstruowanie nowego znaczenia, ten aktywny nihilizm, można by odnieść do tego, co Nietzsche gdzie indziej nazywa wolnym duchem:43-50 lub Übermenschem z Przemówienia Zarathustry i Antychrysta, modelem silnej jednostki, która ustanawia własne wartości i przeżywa swoje życie tak, jakby było ono jej własnym dziełem sztuki. Można się jednak zastanawiać, czy „nihilizm aktywny” jest rzeczywiście właściwym określeniem dla tej postawy, a niektórzy kwestionują, czy Nietzsche traktuje problemy związane z nihilizmem wystarczająco poważnie.
Heideggerowska interpretacja NietzschegoEdit
Interpretacja Nietzschego dokonana przez Martina Heideggera wywarła wpływ na wielu myślicieli postmodernistycznych, którzy badali problem nihilizmu w ujęciu Nietzschego. Dopiero niedawno wpływ Heideggera na badania nad nietzscheańskim nihilizmem zanikł. Już w latach trzydziestych Heidegger prowadził wykłady na temat myśli Nietzschego. Biorąc pod uwagę znaczenie wkładu Nietzschego do tematu nihilizmu, wpływowa interpretacja Nietzschego przez Heideggera jest istotna dla historycznego rozwoju pojęcia nihilizmu.
Metoda badania i nauczania Nietzschego przez Heideggera jest wyraźnie jego własna. Nie stara się on specjalnie przedstawiać Nietzschego jako Nietzschego. Próbuje raczej włączyć myśli Nietzschego do swojego własnego systemu filozoficznego Bycia, Czasu i Dasein. W Nihilizmie wyznaczonym przez historię bytu (1944-46) Heidegger stara się zrozumieć nihilizm Nietzschego jako próbę osiągnięcia zwycięstwa poprzez dewaluację dotychczas najwyższych wartości. Zasadą tej dewaluacji jest, według Heideggera, wola mocy. Chęć władzy jest też zasadą każdego wcześniejszego wartościowania wartości. Jak dochodzi do tej dewaluacji i dlaczego jest ona nihilistyczna? Jednym z głównych zarzutów Heideggera wobec filozofii jest to, że filozofia, a konkretnie metafizyka, zapomniała o rozróżnieniu między badaniem pojęcia bytu (seiende) i Bycia (Sein). Według Heideggera historia myśli zachodniej może być postrzegana jako historia metafizyki. Co więcej, ponieważ metafizyka zapomniała zapytać o pojęcie Bycia (to, co Heidegger nazywa Seinsvergessenheit), jest to historia o zniszczeniu Bycia. Dlatego Heidegger nazywa metafizykę nihilistyczną. To sprawia, że metafizyka Nietzschego nie jest zwycięstwem nad nihilizmem, lecz jego udoskonaleniem.
Heidegger w swojej interpretacji Nietzschego inspiruje się Ernstem Jüngerem. Wiele odniesień do Jüngera można znaleźć w wykładach Heideggera o Nietzschem. Na przykład w liście do rektora Uniwersytetu we Fryburgu z 4 listopada 1945 roku Heidegger, zainspirowany przez Jüngera, próbuje wyjaśnić pojęcie „Bóg umarł” jako „rzeczywistość Woli Mocy”. Heidegger chwali również Jüngera za obronę Nietzschego przed zbyt biologiczną lub antropologiczną lekturą w czasach nazizmu.
Heideggerowska interpretacja Nietzschego wpłynęła na wielu ważnych myślicieli postmodernistycznych. Gianni Vattimo wskazuje na ruch wsteczny w myśli europejskiej, pomiędzy Nietzschem a Heideggerem. W latach 60. rozpoczął się Nietzscheański „renesans”, którego kulminacją były prace Mazzino Montinariego i Giorgio Colli. Rozpoczęli oni pracę nad nowym, kompletnym wydaniem dzieł zebranych Nietzschego, dzięki czemu Nietzsche stał się bardziej dostępny dla badań naukowych. Vattimo wyjaśnia, że wraz z nowym wydaniem Colli i Montinari zaczęła kształtować się krytyczna recepcja interpretacji Nietzschego dokonanej przez Heideggera. Podobnie jak inni współcześni filozofowie francuscy i włoscy, Vattimo nie chce, lub chce tylko częściowo, polegać na Heideggerze w zrozumieniu Nietzschego. Z drugiej strony, Vattimo ocenia intencje Heideggera jako wystarczająco autentyczne, by je kontynuować. Filozofowie, których Vattimo wymienia jako część tego ruchu tam i z powrotem, to francuscy filozofowie Deleuze, Foucault i Derrida. Włoscy filozofowie należący do tego samego ruchu to Cacciari, Severino i on sam. Jürgen Habermas, Jean-François Lyotard i Richard Rorty są również filozofami, na których wpływ wywarła Heideggerowska interpretacja Nietzschego.
Deleuzeańska interpretacja Nietzschego
Gilles Deleuze interpretuje Nietzschego jako pojęcie nihilizmu w sposób odmienny – w pewnym sensie diametralnie różny – od zwyczajowej definicji (jak to zostało przedstawione w dalszej części artykułu). Nihilizm jest jednym z głównych tematów wczesnej książki Deleuze’a Nietzsche i filozofia (1962). Deleuze wielokrotnie interpretuje tam nihilizm Nietzschego jako „przedsięwzięcie polegające na negowaniu życia i deprecjonowaniu egzystencji”. Tak rozumiany nihilizm nie jest więc negacją wyższych wartości czy negacją sensu, ale raczej deprecjacją życia w imię owych wyższych wartości czy sensu. Deleuze twierdzi zatem (wraz z, jak twierdzi, Nietzschem), że chrześcijaństwo i platonizm, a wraz z nimi cała metafizyka, są z natury nihilistyczne.
PostmodernizmEdit
Myśl postmodernistyczna i poststrukturalistyczna zakwestionowała podstawy, na których kultury zachodnie oparły swoje „prawdy”: absolutną wiedzę i znaczenie, „decentralizację” autorstwa, akumulację wiedzy pozytywnej, postęp historyczny oraz pewne ideały i praktyki humanizmu i oświecenia.
DerridaEdit
Jacques Derrida, którego dekonstrukcja jest być może najczęściej nazywana nihilistyczną, sam nie wykonał nihilistycznego ruchu, o którym mówią inni. Derridiańscy dekonstrukcjoniści twierdzą, że takie podejście raczej uwalnia teksty, jednostki czy organizacje od ograniczającej prawdy, i że dekonstrukcja otwiera możliwość innych sposobów bycia. Gayatri Chakravorty Spivak, na przykład, używa dekonstrukcji, by stworzyć etykę otwarcia zachodniej nauki na głos subalternu i filozofie spoza kanonu zachodnich tekstów. Sam Derrida zbudował filozofię opartą na „odpowiedzialności wobec innego”. Dekonstrukcja może być zatem postrzegana nie jako zaprzeczenie prawdy, ale jako zaprzeczenie naszej zdolności do poznania prawdy. To znaczy, wysuwa ona roszczenie epistemologiczne, w porównaniu z roszczeniem ontologicznym nihilizmu.
LyotardEdit
Lyotard argumentuje, że zamiast polegać na obiektywnej prawdzie lub metodzie, aby udowodnić swoje twierdzenia, filozofowie legitymizują swoje prawdy poprzez odniesienie do opowieści o świecie, które nie mogą być oddzielone od epoki i systemu, do którego te opowieści należą – określane przez Lyotarda jako meta-narracje. Następnie Lyotard definiuje kondycję postmodernistyczną jako charakteryzującą się odrzuceniem zarówno tych meta-narracji, jak i procesu legitymizacji przez meta-narracje. Ta koncepcja niestabilności prawdy i znaczenia prowadzi w kierunku nihilizmu, choć Lyotard nie chce jej przyjąć.
W miejsce meta-narracji stworzyliśmy nowe gry językowe w celu uprawomocnienia naszych roszczeń, które opierają się na zmieniających się relacjach i zmiennych prawdach, z których żadna nie jest uprzywilejowana w stosunku do innych, by mówić o ostatecznej prawdzie.
BaudrillardEdit
Postmodernistyczny teoretyk Jean Baudrillard napisał krótko o nihilizmie z postmodernistycznego punktu widzenia w Simulacra and Simulation. Trzymał się głównie tematów interpretacji realnego świata w stosunku do symulacji, z których ten realny świat się składa. Ważnym tematem w Baudrillardowskiej dyskusji o nihilizmie były zastosowania znaczenia:
Apokalipsa się skończyła, dziś jest to precesja neutralności, form neutralnych i obojętności… pozostaje tylko fascynacja pustynnymi i obojętnymi formami, samym działaniem systemu, który nas unicestwia. Teraz fascynacja (w przeciwieństwie do uwodzenia, które było przywiązane do pozorów, i do dialektycznego rozumu, który był przywiązany do znaczenia) jest pasją nihilistyczną par excellence, jest pasją właściwą dla sposobu znikania. Fascynują nas wszelkie formy znikania, naszego znikania. Melancholijni i zafascynowani, taka jest nasza ogólna sytuacja w epoce mimowolnej przejrzystości.
– Jean Baudrillard, Symulakra i symulacja, „O nihilizmie”, przeł. 1995