Funkcjonalistyczny socjolog Emile Durkheim postrzegał edukację jako pełniącą dwie główne funkcje w zaawansowanych społeczeństwach przemysłowych – przekazywanie wspólnych wartości społeczeństwa i jednoczesne nauczanie specjalistycznych umiejętności dla gospodarki opartej na wyspecjalizowanym podziale pracy.
Durkheim, francuski socjolog, pisał na przełomie XIX i XX wieku i uważał, że szkoły były jedną z niewielu instytucji, które w wyjątkowy sposób mogły pomóc w przejściu od społeczeństwa tradycyjnego, opartego na mechanicznej (twarzą w twarz) solidarności, do społeczeństwa nowoczesnego, które miało znacznie większą skalę i opierało się na organicznej (bardziej abstrakcyjnej) solidarności.
Edukacja a przekazywanie wspólnych wartości
Według Durkheima 'społeczeństwo może przetrwać tylko wtedy, gdy wśród jego członków istnieje wystarczający stopień homogeniczności: edukacja utrwala i wzmacnia tę homogeniczność, utrwalając w dziecku od początku zasadnicze podobieństwa, których wymaga życie zbiorowe” (Durkhiem, cyt. w Haralambos 2013).
Edukacja czyni to poprzez zaszczepienie jednostce poczucia solidarności społecznej – co wiąże się z zaszczepieniem poczucia przynależności do szerszego społeczeństwa, poczucia zaangażowania w znaczenie pracy na rzecz celów społeczeństwa oraz poczucia, że społeczeństwo jest ważniejsze od jednostki.
Durkheim twierdził, że „aby przywiązać się do społeczeństwa, dziecko musi czuć w nim coś, co jest prawdziwe, żywe i potężne, co dominuje nad osobą i czemu zawdzięcza najlepszą część siebie” (Durkheim, cyt. w Haralambos 2013).
Edukacja, a w szczególności nauczanie historii, zapewnia ten związek między jednostką a społeczeństwem. Jeśli historia jest nauczana skutecznie, „ożywa” dla dzieci, łącząc je z ich społeczną przeszłością i rozwijając w nich poczucie przywiązania do grupy społecznej.
Edukacja i reguły społeczne
Durkheim argumentował, że w złożonych społeczeństwach szkoła pełni funkcję, której nie może spełnić ani rodzina, oparta na pokrewieństwie, ani przyjaźń, oparta na osobistym wyborze, podczas gdy bycie członkiem szerszego społeczeństwa wiąże się z nauką dogadywania się i współpracy z ludźmi, którzy nie są ani naszymi krewnymi, ani przyjaciółmi.
Szkoła jest jedyną instytucją, która jest w stanie przygotować dzieci do członkostwa w szerszym społeczeństwie – czyni to poprzez egzekwowanie zestawu reguł, które są stosowane wobec wszystkich dzieci, a dzieci uczą się interakcji ze wszystkimi innymi dziećmi na podstawie tych wspólnych reguł – działa więc jak społeczeństwo w miniaturze.
Durkhiem twierdził, że reguły szkolne powinny być ściśle egzekwowane – z serią kar dla tych, którzy złamali reguły szkolne, które odzwierciedlałyby powagę szkód wyrządzonych grupie społecznej przez dziecko, które złamało reguły. Durkheim wierzył również, że dzięki wyjaśnieniu, dlaczego kary są wymierzane osobom łamiącym zasady, dzieci nauczą się samodyscypliny nie tylko z powodu strachu przed karą, ale również dlatego, że będą mogły dostrzec szkodę, jaką ich dewiacyjne zachowanie wyrządziło grupie jako całości.
Według Durkheima nauki społeczne, takie jak socjologia, mogłyby odegrać rolę w uświadamianiu dzieciom racjonalnych podstaw reguł społecznych:
„To dzięki przestrzeganiu reguł szkolnych dziecko uczy się respektować reguły w ogóle, wyrabia w sobie nawyk samokontroli i powściągliwości po prostu dlatego, że samo powinno się kontrolować i powściągać. Jest to pierwsze wtajemniczenie w surowość obowiązku. Zaczęło się poważne życie”. (Durkhiem, cytowany w Haralambos, 2013).
Edukacja a podział pracy
Durkheim argumentował, że drugą kluczową funkcją edukacji w zaawansowanej gospodarce przemysłowej jest nauczanie specjalistycznych umiejętności wymaganych przy złożonym podziale pracy.
W tradycyjnych, przedindustrialnych społeczeństwach umiejętności mogły być przekazywane przez rodzinę lub poprzez bezpośrednie praktyki, co oznaczało, że formalna edukacja w szkole nie była konieczna. Jednak produkcja fabryczna w nowoczesnym społeczeństwie przemysłowym często wiąże się z zastosowaniem zaawansowanej wiedzy naukowej, której opanowanie wymaga lat formalnej edukacji, dlatego szkoły stają się o wiele bardziej potrzebne.
Innym czynnikiem, który sprawia, że szkoła jest niezbędna w nowoczesnych społeczeństwach (według Durkheima), jest to, że solidarność społeczna w społeczeństwach przemysłowych opiera się w dużej mierze na współzależności wyspecjalizowanych umiejętności – wytworzenie jednego produktu wymaga połączenia wielu specjalistów. Innymi słowy, solidarność opiera się na współpracy między ludźmi o bardzo różnych zestawach umiejętności – a szkoła jest idealnym miejscem dla dzieci, aby nauczyły się dogadywać z ludźmi o różnym pochodzeniu.
Biorąc pod uwagę powyższe dwa punkty, Durkheim twierdzi, że szkoły zapewniają „niezbędną homogeniczność dla przetrwania społecznego oraz „niezbędną różnorodność dla współpracy społecznej”.
Oceny Durkheima
- Postmoderniści mogą krytykować Durkheima za jego założenie, że społeczeństwo potrzebuje wspólnych wartości – Wielka Brytania stała się o wiele bardziej wielokulturowa w ostatnich dekadach, a stopień, w jakim istnieje jedna brytyjska kultura jest dyskusyjny – istnieją całe społeczności, które są w dużej mierze odcięte od głównego nurtu kultury, jak dowodzi przypadek segregacji etnicznej w Oldham.
- Marksiści byliby nieco bardziej cyniczni w kwestii relacji między szkołą a pracą – według Durkheima szkoła jest neutralną instytucją, która po prostu przekazuje jednostkom wartości i umiejętności, które umożliwiają gospodarce sprawne działanie – według Zasady Korespondencji Bowlesa i Gintisa jest to znacznie mroczniejszy proces – szkoła uczy dzieci z klasy robotniczej pasywności, co sprawia, że łatwiej je wykorzystać w późniejszym życiu.
- Ken Robinson w swoim wykładzie „Zmieniające się paradygmaty edukacji” dokonuje szeregu krytycznych uwag na temat współczesnego systemu edukacji – twierdzi, że zawodzi on zbyt wiele dzieci.
- Liberałowie tacy jak Ivan Illich zakwestionowaliby nawet pogląd, że potrzebujemy szkół do przekazywania złożonych umiejętności – w „Deschooling Society” zasugerował, że możemy uczyć się umiejętności związanych z pracą w znacznie bardziej zdecentralizowany sposób, coś, co jest jeszcze bardziej możliwe dzisiaj w dobie nauki online.
Talcott Parsons – Edukacja i wartości uniwersalistyczne
Funkcjonalistyczny pogląd na edukację – podsumowanie (krótsza wersja, która obejmuje ten post i pracę Parsonsa
Ocena funkcjonalistycznego poglądu na edukację