Drogi Redaktorze,
Zespół Cotarda to rzadkie zdarzenie kliniczne, charakteryzujące się urojeniami negacyjnymi (osoby odczuwają duże zmiany w swoim ciele i zaprzeczają istnieniu jednej lub kilku części swoich narządów) oraz urojeniami nihilistycznymi (osoby wierzą, że one same lub wszyscy ludzie nie żyją).1 Opisany po raz pierwszy w 1880 roku przez Jules’a Cotarda jako negationdelirium,2 termin zespół Cotarda został zaproponowany w 1893 roku przez Emila Regisa.3 Opisujemy przypadek pacjenta przyjętego na oddział psychiatryczny szpitala Ulysses Pernambucano w Recife w północno-wschodniej Brazylii, u którego rozpoznano zespół Cotarda.
M., lat 59, mężczyzna, został przywieziony do psychiatrycznego oddziału ratunkowego szpitala ze skargami na bezsenność, solilokwium, próby ucieczki z domu, próby samobójcze przez rzucanie się pod jadące samochody i bezsensowne wypowiedzi. Dwa miesiące wcześniej zrezygnował z leczenia odwykowego. Pacjent zgłaszał, że słyszy głosy, które wypowiadają się na jego temat i wydają mu polecenia, a także, że zwierzęta zjadają jego ciało. Informował, że nie ma już ciała, a jedynie ducha, gdyż jest już martwy. Niczego się nie obawiał, gdyż nikt nie mógł go ponownie zabić (sic). W badaniu klinicznym był boso, ubrany tylko w szorty (noshirt), miał nieuczesaną brodę i źle utrzymywał higienę. Ponadto wykazywał czujną świadomość, częściową orientację czasową, podejrzliwą postawę, zużyty wygląd, osobiste odnoszenie się do siebie, głęboko przygnębiony nastrój, opóźnienie psychoruchowe, uparcie twierdził, że jest nic nie wart, że nikt go tam nie chce już od 60 dni i że płaci za to, co zrobił źle. Twierdził również, że nie ma ciśnienia krwi, nie ma krwi, że jego ciało jest zepsute i że zaraz stanie się coś bardzo złego. U pacjenta rozpoznano zespół Cotarda wtórny do dużej depresji z objawami psychotycznymi. Leczono go imipraminą 150 mg/dobę i risperidonem 4 mg/dobę przez 60 dni, po czym wypisano go bezobjawowo.
Mimo że zaburzenie to zostało po raz pierwszy opisane przez Cotarda jako nowy rodzaj depresji, Regis zaproponował później, że zespół ten może być związany z kilkoma schorzeniami, np. depresją psychotyczną, schizofrenią, neurozyfilią i stwardnieniem rozsianym.33,4 Obecnie zespół Cotarda nie jest już klasyfikowany jako niezależne zaburzenie w Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, 4thedition, Text Revision (DSM-IV-TR) ani w International Classification of Diseases, TenthRevision (ICD-10). W DSM-IV-TR urojenia nihilistyczne są raczej klasyfikowane jako urojenia związane z nastrojem w ramach epizodu depresyjnego z cechami psychotycznymi.4
Należy podkreślić, że nasz przypadek był całkowicie zgodny z różnymi dostępnymi w literaturze opisami zespołu Cotarda, z takimi cechami, jak nastrój depresyjny, urojenia nihilistyczne oraz urojenia winy i nieśmiertelności.5
Leczenie zespołu Cotarda powinno koncentrować się na chorobie podstawowej. Mimo że w literaturze najczęściej wskazywanym sposobem leczenia jest terapia elektrowstrząsowa, można znaleźć doniesienia o łącznym stosowaniu leków psychotycznych i przeciwdepresyjnych, gdy chorobą podstawową jest depresja psychotyczna. Pomimo braku doniesień opisujących łączne stosowanieimipraminy i risperidonu, terapia ta okazała się skuteczna w remisji objawów depresji psychotycznej u naszego pacjenta.