Ostatnia w historii bitwa stoczona na brytyjskiej ziemi, bitwa pod Culloden w 1746 r. była ostatecznym starciem Powstania Jakobitów z 1745 r. – próby przywrócenia monarchy Stuartów na tron Wielkiej Brytanii – i jest dziś uważana za jedno z najważniejszych starć w historii Wielkiej Brytanii. W bitwie, która trwała mniej niż godzinę, hanowerska armia rządowa dowodzona przez księcia Cumberlandu, syna króla Jerzego II, szła łeb w łeb z siłami „Bonnie Prince Charlie”.
- 10 rzeczy, których (prawdopodobnie) nie wiedziałeś o Bonnie Prince Charlie i jakobitach
- Historia Szkocji: 9 kroków od Unii do Referendum
Ale, mówi ekspert Murray Pittock, w ciągu wieków, które upłynęły od jej stoczenia, wokół bitwy pod Culloden narosły przekonujące, ale często mylące mity. Autor książki „Wielkie bitwy: Culloden odrzuca siedem najbardziej godnych uwagi…
Mit: Bitwa pod Culloden była konfliktem dynastycznym między Stuartami a Hanowerami
Culloden jest często postrzegane jako ostateczna klęska skazanych na niepowodzenie prób odzyskania przez dynastię Stuartów tronów Anglii, Szkocji i Irlandii, które utracili w latach 1688-91. W rzeczywistości szkoccy jakobici, którzy walczyli w Culloden i we wcześniejszych powstaniach, byli silnie motywowani sprzeciwem wobec Unii z 1707 r. (Akty Unii, uchwalone przez parlamenty angielski i szkocki w 1707 r., doprowadziły do utworzenia Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii 1 maja tego samego roku). W czasach Karola I oraz Jakuba VII i II, nie więcej niż 3 000 walczyło z markizem Montrose (rojaliści) i wicehrabią Dundee (jakobici) w obronie lub przywróceniu króla Stuarta.
- 10 rzeczy, których (prawdopodobnie) nie wiedziałeś o historii Szkocji
- 20 bitew, które ukształtowały Wielką Brytanię (wyłącznie dla The Library)
W 1715 r. około 22 000 walczyło dla jakobitów, a w 1745 r. około 11-12 000 Szkotów było nadal gotowych do wzięcia broni. Duża zmiana w górę w poparciu jakobitów nastąpiła w wyniku szerokiego sprzeciwu wobec Unii z 1707 r., a rekrutacja jakobitów to podkreślała.
Mit: Bitwa pod Culloden została stoczona między nowoczesną armią a klanami z Highland
Opis sił jakobickich jako „armii Highland” był raczej aluzją do patriotycznych cech północnej Szkocji niż opisem pochodzenia jej żołnierzy.
Armia jakobicka w Culloden była zorganizowana wzdłuż linii regimentowych, z regimentami zwykle nazwanymi po ich dowódcach, jak to miało miejsce w armii brytyjskiej w tym czasie. Były one szkolone z wykorzystaniem mieszanki francuskiej i brytyjskiej taktyki i posiadały dużą ilość artylerii (znacznie zredukowanej w Culloden, z powodu trudności transportowych). Bitwa pod Culloden musiała zostać stoczona, ponieważ armia jakobicka musiała chronić Inverness, swój ostatni ważny skład zaopatrzenia. W tym stanie rzeczy zapasy były niewielkie. Armia Karola była zbyt duża i zbyt konwencjonalnie zorganizowana, by prowadzić wojnę partyzancką, i rozpadłaby się, gdyby podjęto taką próbę. Nie była to też armia „klanowa”: wiele jej jednostek pochodziło ze szkockich nizin, jak również irlandzkich i szkockich żołnierzy w służbie francuskiej, a także kilku angielskich ochotników (w tym kocioł mydlany z Herefordshire).
Nie przegap najnowszych artykułów z History Extra
Zapisz się, aby otrzymywać nasz newsletter!
Dzięki! Życzymy owocnego dnia.
Masz już u nas konto? Zaloguj się, aby zarządzać preferencjami dotyczącymi newslettera
Zapisz się do naszego newslettera, aby otrzymywać od nas więcej – podcasty, features and news
Indeed, at Culloden some of the most effective units were not Highland ones: Regiment Forfarshire utrzymał swój kształt i wycofał się w dobrym porządku; większość mężczyzn dotarła bezpiecznie do domu, do Angus. A niektóre z najodważniejszych akcji bitwy zostały przeprowadzone przez brygadę lorda Lewisa Gordona z Aberdeen i Banff, Królewskich Szkotów lorda Johna Drummonda w służbie francuskiej i Perthshire Horse wicehrabiego Strathallana. Rozkazy wojskowe wydawano w języku angielskim, a nie gaelickim.
Mit: Bitwa pod Culloden została stoczona między katolikami a protestantami
Statystycznie rzecz biorąc, najbardziej prawdopodobny rekrut do armii jakobickiej pochodził z północno-wschodniej Szkocji i był wyznawcą Szkockiego Kościoła Episkopalnego, który był w przybliżeniu odpowiednikiem Kościoła Anglii. Episkopalianie popierali Stuartów, ponieważ wierzyli, że jeśli zostaną oni przywróceni, prezbiterianizm zostanie w Szkocji zlikwidowany. Większość Highlanders, którzy walczyli dla Stuartów były Episcopalian też.
Chociaż było kilka katolików, były to mniejszość armii, a niewielka mniejszość, gdy szkockie i irlandzkie oddziały w służbie francuskiej są wyłączone.
Mit: Bitwa pod Culloden była zwycięstwem muszkietów nad mieczami
Jest to jeden z podstawowych mitów dotyczących bitwy i wyjaśnia dlaczego starcie to ma takie znaczenie w historii Wielkiej Brytanii. Od lat czterdziestych XVII wieku konflikt przedstawiany był jako nieuchronne zwycięstwo nowoczesnej Wielkiej Brytanii nad zacofaną Szkocją. Choć myślimy (niesłusznie) o jakobitach jako o góralach, a nie niziołkach (dzięki stworzeniu tych kategorii w XIX w.), w XVIII w. Szkoci w ogóle byli zazwyczaj przedstawiani w kiltach na politycznych karykaturach i satyrach. Tak więc początkowo Culloden było postrzegane jako zwycięstwo nad wszystkimi „zbuntowanymi Szkotami” (jak to ujął hymn narodowy w wersie, który obecnie nie jest już śpiewany).
W rzeczywistości armia jakobitów pod Culloden była silnie uzbrojona we francuskie i hiszpańskie muszkiety, jak również zdobyte brytyjskie muszkiety „Brown Bess” Land Pattern. Średnica kuli muszkietowej jest nieco mniejsza we francuskich i hiszpańskich karabinach, więc łatwo je od siebie odróżnić (Brown Bess miał 19mm z kulą 17,5mm, a francuskie/hiszpańskie wzory miały 17,5mm z kulą 16,5mm). Wygląda na to, że jakobici wystrzelili wiele pocisków z bliska do brytyjskiej linii frontu (jeden z brytyjskich oficerów otrzymał sześć kul z muszkietu przez sam płaszcz), by wyprzeć Brytyjczyków z pozycji oskrzydlających, a także by spowolnić natarcie brytyjskiej kawalerii w końcowej fazie bitwy. Ponieważ brytyjska kawaleria i dragoni (piechota konna) zazwyczaj używali mieczy, a nie dział, bitwa może być dokładniej opisana jako zwycięstwo brytyjskich mieczy nad jakobickimi muszkietami, niż odwrotnie.
Mit: Bitwa pod Culloden została stoczona w źle wybranym miejscu, a winę za to ponosił Karol Edward Stuart i jego irlandzcy oficerowie
W ciągu 48 godzin poprzedzających bitwę sprawdzono trzy miejsca. Pierwszym z nich był zamek Dalcross, który John Sullivan, irlandzki adiutant i kwatermistrz generalny, odrzucił, ponieważ odległość przez wąwóz byłaby zbyt mała, by ochronić armię jakobicką przed brytyjskim ogniem muszkietowym z drugiej strony.
Drugie miejsce znajdowało się po południowej stronie rzeki Nairn, wybrane przez lorda George’a Murraya. Była to słaba ziemia, nie chroniła drogi do Inverness i była podatna na brytyjski ogień moździerzowy z drugiego brzegu rzeki. Jest jasne, że to miejsce było preludium do odwrotu i rozwiązania armii, ponieważ nie było to efektywne miejsce bitwy.
Trzecie miejsce znajdowało się około 1 km na wschód od miejsca, w którym ostatecznie rozegrała się bitwa, a John Sullivan ustawił tam armię 15 kwietnia. Było to na wyższym i mniej grząskim gruncie niż ostateczne pole bitwy, a oba skrzydła armii mogły się nawzajem widzieć, czego nie mogły zrobić w padającym następnego dnia deszczu i śniegu. Nikt nie „wybrał” miejsca bitwy na Drummossie Moor jako preferencji: była to linia najbliższa kwatery głównej w Culloden House, która mogła bronić drogi do Inverness.
Wielu z tych żołnierzy, którzy spali po nieudanym nocnym ataku 15-go, wycofało się na teren Culloden House i było mało czasu, by ich uformować, gdy Armia Brytyjska zbliżała się rankiem w dniu bitwy.
Mit: Bitwa pod Culloden została stoczona w celu zakończenia brytyjskiej wojny domowej
Armia jakobicka została zbudowana i opłacana na wzór przedunijnej armii szkockiej. Jej oficerowie określali się jako walczący z Anglikami, a francuscy oficerowie służący z jakobitami również widzieli sprawy w tym świetle, opisując konflikt w kategoriach Szkocja vs Anglia, podobnie jak wielu w Anglii. Choć wielu Szkotów walczyło przeciwko jakobitom (choć znacznie mniej niż do nich dołączyło, a więcej było dezerterów z armii brytyjskiej do jakobitów niż odwrotnie), było to równie prawdziwe w wojnach Wallace’a i Bruce’a, a także w amerykańskich i irlandzkich wojnach o niepodległość.
- 8 najlepszych brytyjskich pól bitewnych
- Gdzie wydarzyła się historia: Jakobici (na wyłączność dla The Library)
Mit: Bitwa pod Culloden była klęską szkockiego nacjonalizmu
Przywództwo jakobitów nie było „nacjonalistyczne” we współczesnym znaczeniu. Stuartowie pragnęli zostać przywróceni na trony Anglii, Szkocji i Irlandii i być królami w Londynie, ale Brytania, którą oni i ich zwolennicy sobie wyobrażali, bardzo różniła się od tej, która rozwinęła się w XVIII wieku. Zamiast tego istniałaby bardziej konfederacyjna monarchia złożona z wielu królestw, ze stolicami i parlamentami w Edynburgu i Dublinie (Dublin nadal miał parlament w tym czasie, oczywiście).
Szkocja Stuartów byłaby prawdopodobnie „niezależna” i posiadałaby własną armię, ale prawdopodobnie nie miałaby zbyt wiele miejsca na prowadzenie odrębnej polityki zagranicznej od Londynu. W tym sensie znalazłaby się w pozycji zbliżonej do tej, jaką w XIX wieku cieszyły się dominia Imperium Brytyjskiego, takie jak Kanada i Australia.
Murray Pittock jest profesorem Bradleya i Pro Vice-Principalem na Uniwersytecie w Glasgow, a także jednym z czołowych badaczy jakobityzmu i romantyzmu na świecie. Jego ostatnia książka to Great Battles: Culloden (Oxford University Press, 2016). Jego inne prace obejmują The Myth of the Jacobite Clans i The Invention of Scotland
Ten artykuł został po raz pierwszy opublikowany na History Extra w kwietniu 2017 roku
.